پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,537 |
| تعداد مقالات | 12,635 |
| تعداد مشاهده مقاله | 25,998,642 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,692,669 |
مطالعه فلوریستیک منطقه قره‌چه در شمال شرق استان خراسان رضوی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تاکسونومی و بیوسیستماتیک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 9، دوره 6، شماره 20، آذر 1393، صفحه 85-102 اصل مقاله (770.9 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مرتضی غیورمند؛ شهریار سعیدی مهرورز* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| منطقه قره‌چه با وسعت تقریبی 9 هزار هکتار در شمال شرق خراسان رضوی و در حدود 45 کیلومتری شمال غرب شهرستان قوچان واقع شده است. محدوده ارتفاعی منطقه بین 1310 تا 2300 متر بالاتر از سطح دریا متغیر است. میانگین بارندگی سالیانه 1/319 میلی‌متر و متوسط درجه حرارت سالانه 13 درجه سانتیگراد است. به منظور شناسایی و معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان، طی فصول رویشی سال‌های 1390 و 1391 گیاهان منطقه جمع‌آوری شدند. در مجموع، 396 گونه از گیاهان آوندی متعلق به 252 جنس و 62 تیره گیاهی شناسایی شد. بزرگترین تیره‌های گیاهی منطقه از نظر تعداد گونه عبارتند از: Asteraceae (63 گونه)، Fabaceae (32 گونه)، Brassicaceae (28 گونه)، Lamiaceae (25 گونه) و Apiaceae (22 گونه). جنس های Astragalus با 14 گونه، Centaurea، Cousinia و Euphorbia هر یک با 7 گونه، Rosa با 6 گونه و Convolvulus و Silene هر یک با 5 گونه، دارای بیشترین تعداد گونه در منطقه هستند. شکل‌های عمده زیستی منطقه به ترتیب عبارتند از: همی‌کریپتوفیت‌ها (43 درصد)، تروفیت‌ها (28 درصد)، کامه‌فیت‌ها (12 درصد)، ژئوفیت‌ها (11 درصد) و فانروفیت‌ها (6 درصد). درصد بالای همی‌کریپتوفیت‌ها نشان دهنده اقلیم سرد و کوهستانی منطقه است. از نظر پراکنش جغرافیایی، بیشترین سهم مربوط به عناصر ایرانی-تورانی (55/60 درصد) و پس از آن عناصر چند ناحیه‌ای (21/12 درصد) است که نشان می‌دهد منطقه از نظر جغرافیای گیاهی کاملاً تحت تأثیر عناصر فلوریستیک منطقه ایران و توران است. در منطقه قره‌چه گونه‌های Colchicum soboliferum و Ranunculus caucasicus شناسایی و برای نخستین بار از استان خراسان رضوی گزارش شدند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پراکنش جغرافیایی؛ شکل زیستی؛ فلور؛ قره‌چه؛ خراسان رضوی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه استان خراسان رضوی به علت موقعیت خاص و منحصر به فرد خود از نظر تقسیمات جغرافیای گیاهی از تنوع زیستی گیاهی بسیار بالایی برخوردار است. این منطقه در محل تلاقی چند استان فلوری در منطقه رویشی ایرانی-تورانی شامل استان‌های فلوری خراسان رضوی-کپهداغ، آرال و کاسپین (توران)، ایران مرکزی، افغانستان و همچنین استان فلوری هیرکانی (خزری) از منطقه رویشی اروپا-سیبری واقع شده است. وجود تعداد قابل‌توجهی از عناصر فلوریستیک بوم‌زاد به ویژه در محدوده کوه‌‌های خراسان رضوی-کپهداغ به غنای گونهای شاخص این ناحیه افزوده است. تنوع اقلیم و خاک موجب تنوع پوشش گیاهى در سطح استان خراسان رضوی شده است. از شمال استان به سوى جنوب، کاهش میزان بارندگى سبب کاهش پوشش گیاهى شده است و خاک را به صورت عریان در معرض دید قرار مىدهد؛ در مقابل، شمال استان خراسان رضوی، موقعیت مناسب‌ترى از نظر پوشش گیاهى دارد. این استان به سبب وسعت زیاد، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی آن دارای ویژگی‌های خاصی است. تاکنون پژوهش‌های متعدد با هدف تعیین ترکیب فلوریستیک مناطق مختلف استان انجام شده است؛ با وجود این، هنوز مناطق بسیاری وجود دارند که پوشش گیاهی آنها کمتر مورد بررسی و توجه واقع شده است. از جمله بررسی‌های انجام شده در شمال شرق خراسان رضوی می‌توان به مطالعات Kazemian و همکاران (2004) در بند گلستان، Ghahreman و همکاران (2006) در ارتفاعات بینالود، Saberi و همکاران (2010) در جنگل پسته چهچهه اشاره نمود. همچنین در شمال خراسان رضوی مطالعاتی توسط Asaadi (2009) در حوزه آبخیز فیروزه،Naghipour Borj و همکاران (2011)در منطقه سیساب و Nadaf و Mortazavi (2011) در منطقه حفاظت شده ساری‌گل انجام شده است. مطالعه حاضر به عنوان نخستین پژوهش فلوریستیک در منطقه قره‌چه انجام شد و هدف عمده آن جمع‌آوری و شناخت دقیق گونه‌های گیاهی و ارایه اطلاعات حاصل از پراکنش جغرافیایی و شکل‌های زیستی و تعیین گونه‌های گیاهی شاخص رویشگاه‌های مختلف منطقه است. مواد و روش‌ها. منطقه قره‌چه در شمال شرق خراسان رضوی، در مختصات جغرافیایی 17 º58 تا 23 º58 طول شرقی و بر اساس آمارهای اقلیمی 22 ساله ایستگاه سینوپتیک قوچان (1984-2005)، میزان بارندگی سالانه در منطقه 1/319 میلی‌متر و حداکثر بارندگی در ماه‌های مارس و آوریل (اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت‌ماه) به میزان 5/112 میلی‌متر گزارش شده است. میانگین درجه حرارت سالانه در منطقه فقط 13 درجه سانتیگراد است. کمترین دمای متوسط ماهانه در طول سال مربوط به ماه‌های ژانویه و فوریه (اواخر دی و اوایل بهمن‌ماه) و بیشترین دمای متوسط ماهانه مربوط به ماه‌های جولای و آگوست (تیر و مرداد ماه) است. وضعیت اقلیمی منطقه بر اساس روش‌های آمبرژه و دمارتن به صورت نیمه‌خشک و سرد است (شکل 2). برای مطالعات فلوریستیک طی فصول رویشی سال‌های 1390 و 1391 از گیاهان منطقه قره‌چه نمونه‌برداری صورت گرفت.
شکل 1- محدوده منطقه قره‌چه. A: موقعیت منطقه در استان خراسان رضوی و ایران، B: نقشه توپوگرافی منطقه با مقیاس 25000/1 (اقتباس از سازمان مدیریت نقشه‌برداری استان خراسان).
شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقه قره‌چه (طبق آمار ایستگاه هواشناسی قوچان طی دوره آماری 1984 تا 2005)
شیوه نمونه‌برداری به صورت سیستماتیک تصادفی و با روش پیمایش کلی منطقه انجام شد که از روش‌های مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه‌ای است. نمونه‌های گیاهی پس از پرس و خشک شدن و نصب روی کارت‌های مخصوص هرباریومی جهت شناسایی به هرباریوم پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد، هرباریوم دانشکده علوم پایه دانشگاه گیلان و باغ گیاه‌شناسی ایران منتقل شد و با مراجعه به منابع فلوری مختلف از جمله: فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2012)، فلور ایران (Assadi et al., 1988-2011)، فلور شوروی (Komarov and Shishkin, 1963-2001)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988) و گونهای ایران (Maassoumi, 1986-2000) شناسایی شدند. نمونه‌های شناسایی شده در هرباریوم دانشکده علوم پایه دانشگاه گیلان نگهداری می‌شوند. در پژوهش حاضر، فهرست گیاهان نادر و بوم‌زاد ایران که در منطقه قره‌چه رویش دارند، با استفاده از مجموعه: فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2012)، پیدازادان انحصاری ایران (Emami et al.,2011) و Red data book of Iran .(Jalili and Jamzad, 1999) استخراج شد. شکل زیستی گیاهان بر اساس رده‌بندی Raunkiaer (1934) و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه بر اساس تقسیم‌بندی نواحی رویشی Zohary (1973) و Takhtajan (1986) و با توجه به پراکنش گونه‌ها در فلورا ایرانیکا مشخص شد. همچنین در این مطالعه طبقه‌بندی رویشگاه‌های منطقه بر اساس معیارهای طبقه‌بندی رویشگاه‌ها (IUCN, 2012) انجام شد.
نتایج در نتیجه بررسی‌های فلوریستیک، 396 گونه گیاهی متعلق به 252 جنس و 62 تیره شناسایی شد که از این تعداد، 1 گونه نهانزاد آوندی، 2 گونه بازدانه، 42 گونه تک‌لپه‌ای و 351 گونه دو لپه‌ای هستند (جدول 1). بزرگترین تیره گیاهی منطقه قره‌چه از لحاظ تعداد گونه، تیره Asteraceae با 63 گونه است که نزدیک به 16 درصد از کل گونه‌های گیاهی را تشکیل می‌دهد. تیره‌های بزرگ دیگر عبارتند از: Fabaceae (32 گونه)، Brassicaceae (28 گونه)، Lamiaceae (25 گونه)، Apiaceae (22 گونه) و Boraginaceae (18 گونه) (شکل 3). بزرگترین جنس منطقه قره‌چه، Astragalusبا 14 گونه است و پس از آن Centaurea، Cousinia و Euphorbia هر کدام با 7 گونه، Rosa با 6 گونه و Convolvulus و Sileneهر کدام با 5 گونه از دیگر جنس‌های بزرگ منطقه هستند (شکل 4).طبقه‌بندی گیاهان بر اساس شکل زیستی نشان داد همی‌کریپتوفیت‌ها با 43 درصد بزرگترین گروه گیاهان را تشکیل می‌دهند و پس از آن، به ترتیب تروفیت‌ها (28 درصد)، کامه‌فیت‌ها (12 درصد)، ژئوفیت‌ها (11 درصد) و فانروفیت‌ها (6 درصد) را شامل می‌شوند (شکل 5). بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان از تسلط چشمگیر عناصر ایرانی-تورانی با 238 گونه (55/60 درصد) در منطقه دارد. پس از آن، عناصر چندناحیه‌ای با 48 گونه (21/12 درصد) و عناصر ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای/ اروپا-سیبری با 41 گونه (43/10 درصد)، ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای با 28 گونه (12/7 درصد) و ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری با 21 گونه (34/5 درصد) دارای بیشترین تعداد گونه هستند. سایر عناصر فیتوجغرافیایی با درصد اندکی در منطقه قره‌چه حضور دارند که به ترتیب عبارتند از: عناصر جهان‌وطن با 8 گونه (2 درصد)، ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای/صحرا-سندی با 5 گونه (3/1 درصد)، ایرانی-تورانی/صحرا-سندی با 4 گونه (1 درصد) و عناصر ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/صحرا-سندی با 1 گونه (25/0) (شکل 6). تعداد 29 گونه (3/7 درصد) از گیاهان جمع‌آوری شده منطقه انحصاری ایران هستند که این تعداد حدود 6/1 درصد از کل گونه‌های انحصاری ایران (حدود 1812 گونه) را شامل می‌شود. از نتایج جالب این تحقیق، شناسایی و گزارش گونه‌های Colchicum soboliferumوRanunculus caucasicusبرای نخستین بار از خراسان رضوی است. بر اساس مشاهدات فلوریستیک و با توجه به معیارهای IUCN (2012) رویشگاه‌های منطقه قره‌چه را می‌توان به هشت طبقه تقسیم کرد: 1- رویشگاه مرطوب و آبی: این رویشگاه خاص گیاهانی است که در نواحی مرطوب منطقه نظیر: حاشیه جویبارها، مرداب‌ها و پیرامون رودخانه منطقه رشد می‌کنند. برخی از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این رویشگاه عبارتند از: Carex songorica، Epilobium hirsutum، Mentha longifolia، Orchis palustris، Phragmitis australis، Polygonum hydropiper، Typha grossheimii و Veronica anagallis-aquatica. همچنین فانروفیت‌های رطوبت‌پسند نیز در این رویشگاه قابل مشاهده هستند، از جمله: Platanus orientalis،Populus alba، Populus nigra و Salix excels. 2- رویشگاه مرتعی: این رویشگاه‌ها در نواحی پست و نیمه مرتفع منطقه به صورت پراکنده وجود دارند. برخی از مهم‌ترین گونه‌های این رویشگاه عبارتند از: Cynodon dactylon، Elymus repens، Melica persica، Melilotus officinalis و Trifolium repens. 3- رویشگاه اراضی زراعی و باغی: گونه‌های شاخص که به صورت علف هرز در این رویشگاه رشد می‌کنند عبارتند از: Bunium cylindricum، Centaurea depressa، Eryngium caucasicum، Gundelia tournefortii، Ixiolirion tataricum، Taraxacum syriacum، Tragopogon graminifolius و Turgenia latifolia. در اراضی زراعی و باغی منطقه، گیاهان شوررُست گسترش چشمگیری دارند، از جمله: Amaranthus retroflexus، Anabasis aphylla، Chenopodium album و Chrozophora tinctoria. 4- رویشگاه خرابه‌روی: این رویشگاه در حاشیه جاده‌ها یا نزدیکی روستا که توسط فعالیت‌های انسانی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، قابل مشاهده است. برخی از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این رویشگاه عبارتند از:Alhagi maurorum، Centaurea iberica، Malva neglecta،Peganum harmala و Xanthium spinosom. 5-رویشگاه استپی و نیمه استپی: این رویشگاه در مناطق کوهپایه‌ای و نیمه مرتفع منطقه گسترش دارد و در آن گونه‌های همی‌کریپتوفیت خاردار و بدون‌خار به همراه گونه‌های کامه‌فیت بالشتکی‌شکل از اجتماع غالب برخوردار هستند، از جمله: Acantholimon acmostegium، Acanthophyllum sordidum، Artemisia khorassanica، Astragalus curvipes، Astragalus olangensis، Cousinia turcomanica، Ephedra intermedia، Onopordon heteracanthum، Oxytropis szovitsii، Stipa arabicaو Verbascum songaricum. 6-رویشگاه گچ‌رُست و شن‌رُست: این رویشگاه در تپه‌های دامنه‌ای گچی و شنی ریگزاری منطقه مشاهده می‌شود. برخی از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این رویشگاه عبارتند از: Astragalus verus، Bupleurum exaltatum، Eremostachys labiosiformis، Euphorbia bungei، Ferula szowitsiana، Gypsophila bicolor، Jurinea monocephala و Matthiola dumulosa. 7-رویشگاه صخره‌روی: این رویشگاه در نواحی نیمه مرتفع تا مرتفع منطقه مشاهده می‌شود. مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این رویشگاه عبارتند از: Parietaria judaica، Rubia florida، Scrophularia variegata، Varthemia persica و Vincetoxicum pumilum. 8-رویشگاه درختچه‌ای نواحی مرتفع: این رویشگاه به استثنای گونه Tamarix ramosissima که در نواحی پست منطقه رویش دارد، عمدتاً در نواحی نیمه مرتفع تا مرتفع مشاهده می‌شود. مهم‌ترین گونه‌های درختچه‌ای منطقه عبارتند از: Amygdalus spinosissima، Berberis integerrima، Rhamnus pallasii و Rosa canina.
بحث و نتیجه‌گیری. در پژوهش حاضر، فلور منطقه قره‌چه برای نخستین بار بررسی شد. وجود 396 گونه گیاهی متعلق به 252 جنس و 62 تیره، بیانگر غنای گونهای نسبتاً بالای منطقه است که علت آن را می‌توان در تنوع زیستگاه‌ها و وضعیت توپوگرافی غیر یکنواخت منطقه جستجو کرد. اغلب گیاهان منطقه متعلق به نهاندانگان بوده و نهانزادان و بازدانگان در مجموع واجد سه گونه است که علت اصلی آن کمبود رطوبت کافی سالانه در منطقه است Mobayen, 1981)؛ (Frey and Probst, 1986. بر اساس نتایج به دست آمده، تیره‌های Asteraceae، Fabaceae، Brassicaceae و Lamiaceae تیره‌های غالب منطقه را تشکیل می‌دهند. مقایسه این نتایج نشان می‌دهد که تیره‌های مذکور کم و بیش در سایر مطالعات فلوریستیک انجام شده در مناطق مختلف استان خراسان رضوی به ویژه نواحی شمالی و شمال شرقی، تیره‌های غالب منطقه را تشکیل می‌دهند. جنس Astragalusبا 14 گونه، بزرگترین جنس منطقه است که علت آن سازگاری این جنس با مناطق کوهستانی و شرایط آب و هوایی سرد و خشک است (Saberi et al., 2010). نتایج بررسی طیف زیستی نشان می‌دهد که همی‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها شکل‌های زیستی غالب گیاهان منطقه را تشکیل می‌دهند. بررسی نتایج دیگر مطالعات فلوریستیک انجام شده در مناطق شمالی و شمال شرقی خراسان رضوی نیز نشان از چیرگی این دو شکل زیستی دارد. بر اساس نظر Archibold (1995) فراوانی همی‌کریپتوفیت‌ها نشان دهنده وجود شرایط آب و هوایی سرد و کوهستانی در منطقه است. درصد بالای تروفیت‌ها را نیز می‌توان در ارتباط با اقلیم خشک منطقه، همچنین حاصل تخریب‌هایی در منطقه دانست که موجب افزایش فرصت برای توسعه گیاهان یک‌ساله می‌شود (Ghahremaninejad and Agheli, 2009). در نهایت می‌توان چنین بیان کرد که با توجه به پایین بودن بارش‌های سالانه و طولانی بودن دوره خشکی در منطقه و سازگاری همی‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها به چنین شرایط اقلیمی، باعث شده است که این شکل‌های زیستی به عنوان مقاوم‌ترین عناصر گیاهی، درصد بالایی از رُستنی‌های دایمی و پایدار منطقه را به خود اختصاص دهند. درصد پایین گونه‌های کامه‌فیت و فانروفیت به علت تحمل پایین آنها به شرایط نامساعد زیستی و درصد پایین ژئوفیت‌ها می‌تواند در ارتباط با عمق اندک خاک و فرسایش زیاد آن باشد. از نظر پراکنش جغرافیایی، بیش از نیمی از گیاهان منطقه (55/60 درصد) به ناحیه رویشی ایرانی-تورانی تعلق دارند که با توجه به قرارگیری منطقه قره‌چه در ناحیه رویشی ایرانی-تورانی، درصد بالای عناصر ایرانی-تورانی در فلور آن دور از ذهن نیست. طبق نظر Abrari و Veiskarami (2005)، فراوانی عناصر رویشی ایرانی-تورانی نشانگر وجود اقلیم خشک و نیمه‌خشک در منطقه است. مشاهدات فلوریستیک نشان می‌دهد پوشش گیاهی غالب منطقه به ویژه در کوهپایه‌ها و ارتفاعات، استپی و نیمه استپی است که از مشخصات بارز نواحی رویشی ایرانی-تورانی است (Javanshir, 1976). در این نواحی عمدتاً گونه‌های همی‌کریپتوفیت خاردار و بدون‌خار به همراه گونه‌های کامه‌فیت بالشتکی‌شکل از اجتماع غالب برخوردارند؛ همچنین چهره غالب منطقه به صورت درمنه‌زار است که با توجه به اهمیت علوفه‌ای درمنه و سازش آن به شرایط خشک و نامساعد ارزش آن افزایش می‌یابد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد، علیرغم فلور و بوم‌زادی نسبتاً غنی، پوشش گیاهی منطقه رو به تخریب تدریجی است. کمبود تنوع گونه‌های گیاهی در برخی از نقاط منطقه، حضور چشمگیر گونه‌های مهاجم از جمله برخی جنس‌های تیره Lamiaceae نظیر: Lagochilus sp.، Marrubium sp. و Phlomissp.؛ گونه‌هایی از جنس‌های: Anabasis sp.، Eremurus sp.، Euphorbia sp. و Glycyrrhiza glabra؛ همچنین گسترش گونه‌های متعددی از جنس‌های غیرخوشخوراک تیره Asteraceae نظیر: Cirsium، Cousinia، Echinops و Onopordon در نقاط مختلف، نشانه‌هایی از روند رو به تخریب مراتع و سایر عرصه‌های طبیعی منطقه به علت فعالیت‌های انسانی از جمله جاده‌سازی، کشاورزی، تبدیل اراضی، دامپروری و برداشت بی‌رویه گیاهان است که به منزله هشداری برای سازمان‌های مربوط به محیط‌زیست، منابع طبیعی و مراتع است تا با ایجاد تدابیر حفاظتی در منطقه و نظارت بر بهره‌برداری از مراتع، ضمن جلوگیری از پیشرفت تخریب منابع طبیعی، موجب احیای عرصه‌های حیاتی شود و آسیب‌پذیری اکوسیستم‌ها کاهش یابد.
جدول 1- تعداد تیره، جنس و گونه درگروه‌های گیاهی منطقه قره‌چه
شکل 3- غنی‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه قره‌چه بر اساس تعداد جنس و گونه
شکل 4- بزرگترین جنس‌های منطقه قره‌چه بر اساس تعداد گونه
جدول 2- فهرست آرایه‌های گیاهی شناسایی شده در منطقه قره‌چه. شکل زیستی: همی‌کریپتوفیت‌ها= He، تروفیت‌ها= Th، کامه‌فیت‌ها= Ch، ژئوفیت پیازدار= Ge (b)، ژئوفیت غده‌دار= Ge (t)، ژئوفیت ریزوم‌دار= Ge (r)، پارازیت‌ها= (Pa). پراکنش جغرافیایی (chorotype): ایرانی-تورانی= IT، مدیترانه‌ای= M، اروپا-سیبری= ES، صحرا-سندی= SS، چند ناحیه‌ای= PL، جهان‌وطنی= Cosm، بوم‌زاد ایران= (End.).
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع Abrari, K. and Veiskarami, G. (2005) Floristic study of Hashtad Pahlu region in Khorramabad (Lorestan). Pajouhesh va Sazandegi 67(1): 58-64 (in Persian). Archibold, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and HallInc., London. Asaadi, A. M. (2009) Floristic study of Firozeh watershed (North Khorasan province). Reasearch Journal of Biological Sciences4(10): 1092-1103. Assadi, M., Maassoumi, A. A., Khatamsaz, M. and Mozaffarian, V. (1988-2011) Flora of Iran. vols. 1-73. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian). Davis, P. H. (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Island. vols. 1-9. Edinburgh University press, Edinburgh. Emami, S. A., Aghazari, F., Joharchi, M. R. and Taleb, A. M. (2011) Iranian endemic phanerogames. 1st edition, Abazh press, Tehran. Frey, W. and Probst, W. (1986) A synopsis of the vegetation of Iran. In: Contribution of the vegetation of southwest Asia (ed. Kürschner, H.) 1-43. Dr. Ludwig Reichert, Wiesbaden. Ghahreman, A., Heydari, J., Attar, F. and Hamzehee, B. (2006) A floristic study of southwestern slopes of Binaloud elevations (Iran: Khorassan province).Journal of Science University of Tehran 32(1): 1-12. Ghahremaninejad, F. and Agheli, S., (2009) Floristic study of Kiasar National Park, Iran. Taxonomy and Biosystematics 1(1): 47-62 (in Persian). IUCN, Habitats classification scheme (version 3.0). Retrieved from http://www.iucnredlist.org. On: 1 March 2012. Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran. Javanshir, K. (1976) Atlas of woody plants of Iran. National Society of Natural Resources and Human Environment Conservation, Tehran (in Persian). Kazemian, A., Saghafi Khadem, F., Assadi, M. and Ghorbanli, M. (2004) Floristic study of Bande-Golestan and identification biological forms and chorotype of area plants. Pajouhesh va Sazandegi 64 (2): 48-62 (in Persian). Komarov, V. L. and Shishkin, B. K. (eds.) (1963-2001) Flora of the U.S.S.R. vols. 1-30. Institute of Paper Science and Technology and Keter and Shiva Offset Press, Jerosalem. Maassoumi, A. A. (1986-2000) The genus Astragalus in Iran. vols. 1-176. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian). Mobayen, S. (1981) Plant biogeography, plant word vegetation, ecology, phytosociology and Iranian main vegetations. Tehran University Press, Tehran (in Persian). Nadaf, M. and Mortazavi, S. M. (2011) Investigation flora and life form of plants in protected region Sarigol (North Khorasan province, Iran).Pakistan Journal of Biological Sciences 14(1): 78-81. Naghipuor Borj, A. A., Haidarian Aghakhani, M. and Tavakoli, H. (2011) A study of flora, life forms and chorotypes of plants in the Sisab protected area, North Khorasan province (Iran). Journal of Sciences and Techniques in Natural Resources 5(4): 113-123 (in Persian). Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Oxford, Charendon Press, London. Rechinger, K. H. (ed). (1963-2012) Flora Iranica. vols. 1-178, Akademische Druck-und Verlasanstalt, Graz and Naturhistorisches Museum, Wien. Saberi, A., Ghahremaninejad, F., Sahebi, S. J. and Joharchi, M. R. (2010) A floristic study of Chahchaheh Pistacia forest, NE Iran. Taxonomy and Biosystematics 2(5): 61-92 (in Persian). Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California Press, Berkeley. Zohary, M. (1973) Geobotanical foundations of the Middle East. 2 vols. Fischer Verlag, Stuttgart. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 659 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 927 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||