اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات43
تعداد شماره‌ها1,725
تعداد مقالات14,122
تعداد مشاهده مقاله34,479,276
تعداد دریافت فایل اصل مقاله13,805,068
قلی‌پور, عباس, سنبلی, علی. (1392). بازیابی گونه Acorus calamus از تیره Acoraceae در ایران. , 5(15), 113-116.
عباس قلی‌پور; علی سنبلی. "بازیابی گونه Acorus calamus از تیره Acoraceae در ایران". , 5, 15, 1392, 113-116.
قلی‌پور, عباس, سنبلی, علی. (1392). 'بازیابی گونه Acorus calamus از تیره Acoraceae در ایران', , 5(15), pp. 113-116.
قلی‌پور, عباس, سنبلی, علی. بازیابی گونه Acorus calamus از تیره Acoraceae در ایران. , 1392; 5(15): 113-116.

بازیابی گونه Acorus calamus از تیره Acoraceae در ایران

تاکسونومی و بیوسیستماتیک
مقاله 10، دوره 5، شماره 15، شهریور 1392، صفحه 113-116    اصل مقاله (433.05 K)
نویسندگان
عباس قلی‌پور* 1؛ علی سنبلی2
1استادیار، گروه زیست‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران 4697 – 19395، ج. ا. ایران
2پژوهشکده گیاهان دارویی و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
گونه Acorus calamus بر اساس نمونه‌ای از استان گیلان به فلور ایران معرفی شده است. این گیاه، طی 50 سال اخیر در ایران مشاهده نشده است و نمونه هرباریومی آن نیز در دسترس نیست. در زمان مطالعه گیاهان آبزی استان مازندران، نمونه‌ای از این گونه از جنوب شهرستان ساری جمع‌آوری و شناسایی شد که طی آن حضور این گونه به صورت طبیعی در ایران تأیید می‌گردد. شرح تکمیلی گیاه‌شناسی، تصاویری از رویشگاه، شکل گیاه و نقشه پراکنش این گونه ارایه شده است. Acorus در فلورا ایرانیکا و فلور ایران، به عنوان جنسی از تیره Araceae در نظر گرفته شده است، در حالی که در مطالعات اخیر به صورت مستقل در تیره Acoraceae قرار داده شد. بر این اساس، Acoraceae به عنوان تیره‌ای جدید برای فلور ایران معرفی می‌گردد.
کلیدواژه‌ها
ایران؛ ساری؛ گیاهان آبزی؛ مازندران؛ Acorus؛ Acoraceae؛ Araceae
اصل مقاله

 مقدمه

Acorus L. از تیره مونوتیپیک AcoraceaeMartinov شامل گیاهان علفی چند ساله و هلوفیت است که بومی مناطق گرمسیری آسیا، مناطق معتدله و نیمه‌گرمسیری آسیا و آمریکای شمالی است (Bogner, 2011). نظرات متفاوتی در منابع علمی موجود درباره تعداد گونه‌های این جنس در دنیا وجود دارد؛ در فلور چین دو گونه (Hen et al., 2010)، در فلور آمریکای شمالی 3-6 گونه (Thompson, 2000) و در سیستماتیک گیاهی سیمپسون (Simpson, 2006) 23 گونه ذکر شده است. از سوی دیگر، در فهرست بین‌المللی نام‌های علمی گیاهان (IPNI, The International Plant Names Index)، تعداد 34 نام علمی برای گونه‌های این جنس ذکر شده است که اغلب آنها مترادف شده‌اند (Hen et al., 2010)، بر این اساس، تعداد گونه‌های این جنس مورد بحث است. یکی از گونه‌های دارویی این جنس Acorus calmaus L. است که پراکنش وسیعی در مناطق مختلف دنیا دارد (Bogner, 2011). این گونه، بر اساس نمونه‌ای جمع‌آوری شده توسط Linds از استان گیلان از ایران گزارش شده است (Riedl, 1963) که در حال حاضر نمونه هرباریومی آن در دسترس نیست (مکاتبه شخصی با اسدی مؤلف تیره گل شیپوری در فلور ایران). پس از حدود 50 سال از گزارش مزبور تاکنون هیچ نمونه‌ای از این گونه در ایران جمع‌آوری نشده، به طوری که نظر برخی گیاه شناسان ایران مبنی بر انقراض این گونه در ایران است (مظفریان، 1375). طی جمع‌آوری و شناسایی گیاهان آبزی استان مازندران، نمونه‌ای از این گونه از قسمت جنوبی شهرستان ساری جمع‌آوری گردید که در این مقاله معرفی می‌گردد.

 

مواد و روش‌ها

بیش از 25 تالاب و آب‌بندان در استان مازندران در سال‌های 1389-1390 بررسی شد. تنها در یکی از آب‌‌بندان‌های واقع در شهرستان ساری، نمونه‌ای از جنس Acorusمشاهده و جمع‌آوری گردید. اطلاعات مربوط به ماندگاری گیاه در رویشگاه و استفاده آن از طریق مصاحبه با روستاییان جمع‌آوری شد. با استفاده از کلید شناسایی فلور چین (Hen et al., 2010) و فلور آمریکای شمالی (Thompson, 2000) نام علمی نمونه تأیید شد. نمونه‌های هرباریومی در هرباریوم‌های دانشگاه پیام نور مرکز ساری و مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور (IRAN) نگهداری می‌شوند.

 

نتایج و بحث

حدود 50 سال پس از آخرین گزارش Acoruscalamusاز شمال غرب ایران در استان گیلان
(Riedl, 1963)، نمونه‌ای از این گونه از رویشگاهی جدید در استان مازندران جمع‌آوری شده است و گزارش می‌گردد (شکل A1). مؤلف تیره گل شیپوری در فلور فارسی ایران (اسدی، 1367) معتقد است که نمونه گزارش شده از این گونه در فلورا ایرانیکا، احتمالاً کاشته شده است و نظر مظفریان (1375) مبنی بر احتمال انقراض این گونه در ایران است، از سوی دیگر، نمونه هرباریومی ارایه شده در فلورا ایرانیکا در دسترس نیست. بر اساس جمع‌آوری نمونه جدید، حضور این گونه به صورت رویش طبیعی در ایران تأیید می‌گردد. این رویشگاه، در منطقه‌ای جنگلی قرار دارد و مصاحبه محلی با افراد مسن روستا حضور بیش از 60 سال این گیاه در منطقه را تأیید نمود. نزدیکترین رویشگاه این گونه در کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکیه و آذربایجان است (شکل 2). این گونه، در ساحل و بخش‌های کم عمق آب‌بندان با داشتن ریزوم ستبر و منشعب، به صورت توده‌ای و انبوه می‌روید (شکل 1-A و C). گیاهان همراه این گونه، Sparganium neglectum Beeby، Ludwigia palustris (L.) Elliott، Schoenoplectus lacustris (L.) Pallaو Polygonum amphibium L.هستند. دوره رویشی گیاه از بهمن‌ماه تا آذر ماه سال بعد و زمان گل‌دهی از اردیبهشت ماه تا مرداد ماه است. رویشگاه این گونه به دلیل بهره‌برداری شدید از آب‌بندان برای آبیاری شالیزارها، چرای دام در فصل تابستان و لگدکوبی شدید در معرض تهدید قرار دارد. این گونه، از نظر دارویی اهمیت زیادی دارد (Bogner, 2011)، اما مصاحبه با روستاییان بر عدم استفاده دارویی از این گیاه دلالت دارد.


 

 

 

شکل 1- Acorus calamus: (A زیستگاه، (B ریزوم، (C شکل رویشی گیاه، (D گل‌آذین در مرحله گل، (E گل‌آذین در مرحله میوه

 

 

جنسAcorusدر فلورا ایرانیکا (Riedl, 1963) و فلور ایران (اسدی، 1367) به عنوان جنسی از تیره Araceaeدر نظر گرفته شده است. تحلیل‌های کلادیستیک و مطالعه فیلوژنی مولکولی با استفاده از DNA کلروپلاستی Grayum, 1987, 1990)؛ Bogner and Mayo, 1998)؛ Cabrera et al., 2008 نشان داد که این جنس به تیره مستقلAcoraceaeتعلق دارد. بر این اساس، Acoraceaeبه عنوان تیره‌ای جدید برای فلور ایران با یک جنس و یک گونه معرفی می‌گردد.

 

Acoruscalamus L. Sp. Pl. 324 (1753).

گیاهی چند ساله، ریزوم به قطر 5/1-2 سانتی‌متر، برگ‌ها شمشیری، 1-5/1 × 70-175 سانتی‌متر، در قاعده قرمز رنگ، با حاشیه غشایی، نوک تیز، با رگبرگ میانی برجسته در هر دو سطح برگ. اسپادیس استوانه‌ای-مخروطی شکل، در مرحله گل راست و در مرحله میوه کمانی، به طول 8/0-1 × 5-8 سانتی‌متر، دمگل‌آذین تقریباً به صورت سه ضلعی فشرده، به طول 35-65 سانتی‌متر، اسپات سبز رنگ، برگ مانند، به طول حدود 45-95 سانتی‌متر. گل‌ها سبز رنگ؛ تپال مستطیلی-ناوی، 1- 2/1-× 2-5/2 میلی‌متر، نوک مثلثی (شکل 1- B-E).

نمونه‌های مطالعه شده: ایران، مازندران، ساری، آب‌بندان روستای ارزفون (مله پشت آندون)،
″5/34 ′24 36 عرض شمالی و ″1/14′02 53 طول شرقی، 331 متر، 08/08/1389، قلی‌پور 890505، هرباریوم دانشگاه پیام نور ساری؛ همان محل 14/05/1390، قلی‌پور 900914 (هرباریوم دانشگاه پیام نور ساری و IRAN).

 

 

شکل 2- پراکنش جغرافیایی Acorus calamusدر ایران و کشورهای مجاور

 

سپاسگزاری


نگارندگان، از آقایان دکتر مصطفی اسدی و دکتر ولی‌اله مظفریان به خاطر راهنمای‌های ارزنده صمیمانه تشکر می‌کنند. این پژوهش، با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه پیام نور استان مازندران انجام گرفت.

مراجع

منابع

اسدی، م. (1367) فلور ایران تیره آراسه شماره 2. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.

مظفریان، و. (1375) فرهنگ نام‌های گیاهان ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.

Bogner, J. (2011) Acorales (Sweet Flag). In: eLS. John Wiley & Sons, Ltd., Chichester.

Bogner, J. and Mayo, S. J. (1998) Acoraceae. In: The families and genera of vascular plants (ed. Kubitzki, K.) 4: 7-11. Springer, Berlin.

Cabrera, L. I., Salzar, G. A., Chase, M. W., Mayo, S. J., Bogner, J. and Davilsa, P. (2008) Phylogenetic relationships of Aroids and Duck weeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. American Journal of Botany: 95(9): 1153-1165.

Grayum, M. H. (1987) A summary of evidence arguments supporting the removal of Acorus from the Araceae. Taxon: 36: 723-729.

Grayum, M. H. (1990) Evolution and phylogeny of the Araceae. Annals of the Missouri Botanical Garden 77: 628-697.

Hen, L., Guanghua, Z. and Bogner, J. (2010) Acoraceae. In: Flora of China 23: 1-2.

Riedl, H. (1963) Araceae. In: Flora Iranica (ed. Rechinger, K. H.) 1: 1-8. Academische Druck-u. Verlagsanstalt Graz-Austria.

Simpson, M. G. (2006) Plant systematics. Elsevier Academic Press, USA.

Thompson, S. A. (2000) Acoraceae. In: Flora of North America (Editorial committee) 22: 124-127. Oxford University Press, Oxford.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 833
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 466


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب