پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,413 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,266,575 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,094,503 |
معرفی فلور، شکل زیستی، عناصر رویشی و زیستگاه گیاهان اطراف سد سپیدرود | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تاکسونومی و بیوسیستماتیک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 9، دوره 5، شماره 15، شهریور 1392، صفحه 95-112 اصل مقاله (666.35 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ایوب مرادی1؛ یونس عصری* 2؛ شهریار صبح زاهدی1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1بخش منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان، رشت، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2بخش گیاه‌شناسی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دریاچه سد سپیدرود با وسعتی معادل 56 کیلومترمربع در حاشیه غربی شهر منجیل واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد حدود 300-400 متر و میزان متوسط بارندگی سالانه 7/213 میلی‌متر است. پوشش‌گیاهی غالب اطراف آن از نوع تیپ رویشی درمنه-بادام‌کوهی است. بر اساس جمع‌آوری گیاهان طی سال 1389، 239 گونه از منطقه تشخیص داده شد. از این تعداد، یک گونه سرخس، دو گونه بازدانه، 210 گونه نهان‌دانه دولپه‌ای و 26 گونه نهان‌دانه تک‌لپه‌ای است که به 57 تیره و 194 جنس تعلق دارند. بزرگترین تیره‌های گیاهی از نظر تعداد گونه به ترتیب: Asteraceae (18 درصد)، Poaceae (5/7 درصد)، Brassicaceae (7/6 درصد)، Lamiaceae (3/6 درصد)، Fabaceae (4/5 درصد)، Chenopodiaceae (4/5 درصد) و Caryophyllaceae (5 درصد) هستند. در میان گیاهان این منطقه از لحاظ شکل زیستی، تروفیت‌ها با 5/48 درصد و همی‌کریپتوفیت‌ها با 5/25 درصد فراوان‌ترین شکل زیستی گیاهان منطقه هستند. 7/47 درصد گونه‌های گیاهی منطقه از عناصر ناحیه رویشی ایرانی-تورانی‌اند. اراضی آهکی سنگریزه‌ای با 178 گونه گیاهی بیشترین غنای گونه‌ای را در میان زیستگاه‌های مختلف منطقه دارند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فلور؛ شکل زیستی؛ عناصر رویشی؛ زیستگاه؛ سد سپیدرود؛ ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه به طور کلی، فلور هر منطقه بازتاب واکنش‌های عناصر زیستی در برابر شرایط محیطی است و ارتباط مستقیمی با تکامل گیاهان در دوران گذشته زمین‌شناسی و وضعیت جغرافیایی آن دوران دارد. شناسایی رُستنی‌های هر منطقه اطلاعات مناسبی را از نظر امکان دسترسی آسان و سریع به گونه‌های گیاهی خاص در رویشگاه‌های معین، تعیین پتانسیل رویشی منطقه، امکان افزایش غنا و تراکم گونه‌های با ارزش منطقه، شناسایی گونه‌های مقاوم، دارویی و صنعتی و استفاده اصولی از آنها فراهم می‌کند. منطقه مطالعه شده در این پژوهش، با قرار گرفتن در بین مناطق جنگلی شمال و منطقه نیمه خشک زنجان و قزوین دارای موقعیت ویژه آب و هوایی است. به این دلیل، شناخت رویشگاه‌ها و شرایط محیطی حاکم بر این منطقه بدون شک در برنامه‌ریزی‌های آتی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. دریاچه سد سپیدرود با وسعتی معادل 56 کیلومترمربع بین دو طول شرقی ′′27 ′23 °49 و
شکل 2- منحنی آمبروترمیک ایستگاه سینوپتیک منجیل
استقرار الگوهای متفاوت فشار هوا در فصل‌های مختلف سال در تلفیق با عوارض سطح زمین باعث ایجاد یکی از شدیدترین بادهای محلی ایران در جنوب دریای خزر به نام باد منجیل شده است. دره سپیدرود کانال ارتباطی بین دریای خزر در شمال و خشکی گسترده ایران مرکزی در جنوب است. در ماه‌های گرم سال حرکت باد از سمت شمال است و از طریق کانال‌های ارتباطی بین کناره و فلات ایران نظیر دره منجیل به سمت جنوب می‌وزد که بادهای تابستانه منجیل را به وجود می‌آورد. در ماه‌های سرد سال، ارتفاعات البرز و آذربایجان و ارتفاعات مرکزی پوشیده از برف بوده، در نتیجه یک مرکز پُر فشار بر روی فلات ایران به وجود می‌آید در حالی‌که در بخش‌های شمالی البرز و سواحل خزر به علت گرمای نسبی آب دریا یک مرکز کم فشار به‌وجود می‌آید. در نتیجه جریان هوا از جنوب البرز به سمت شمال آن برقرار می‌گردد، اما با توجه به اینکه پرفشارهای سیبری، قطبی، آزور و کانادا غالباً نوار شمالی ایران را در فصل‌های سرد سال تحت تأثیر قرار می‌دهند، بنابراین، موجب تعدیل گرادیان فشار گردیده، در نتیجه شدت وزش باد جنوبی تقلیل می‌یابد (رضایی، 1382). خاک منطقه لومی و در برخی مناطق لومی ماسه‌ای است. اسیدیته خاک بین 5/7 تا 5/8 متغیر است. این نوع خاک‌ها جزو خاک‌های لیتوسل محسوب می‌شوند و از نظر زمین‌شناسی معمولاً از سنگ مادر کنگلومرایی، ماسه‌سنگ و مارن به وجود آمده است که در بین لایه‌های آن ضخامت نازکی از لایه‌های گچی- نمکی مشاهده می‌شود (صبح‌زاهدی، 1389). پوشش‌گیاهی غالب منطقه از نوع تیپ رویشی درمنه-بادام‌کوهی است. باغ مادری زیتون علی‌آباد با وسعت 150 هکتار در انتهای غربی دریاچه قرار دارد که در آن ارقام مختلف زیتون پرورش داده می‌شود. شناسایی و معرفی رُستنی‌های یک منطقه به طور اختصاصی و محلی اهمیت ویژه‌ای دارد که از آن جمله می‌توان امکان دسترسی به گونه‌های گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیت‌های رویشی منطقه، امکان افزایش تراکم گونه‌های منطقه، شناسایی گونه‌های مقاوم، مهاجم و گونه‌های در حال انقراض، امکان دستیابی به گونه یا گونه‌های جدید و شناسایی عوامل مخرب رُستنی‌های منطقه را نام برد (قلاسی‌مود و همکاران، 1385). مطالعات زیادی در زمینه معرفی فلور مناطق مختلف کشور انجام شده است، اما در میان آنها می‌توان به چهار مطالعه انجام شده در شرایط تقریباً مشابه و نزدیک به منطقه مورد نظر در این پژوهش اشاره کرد که عبارتند از: معرفی فلور و عناصر رویشی حوزه آبخیز خانچای در طارم علیای زنجان (موسوی، 1383)، معرفی فلور منطقه الموت استان قزوین (چرخچیان و همکاران، 1387)، فلور ارتفاعات سیاهلان قزوین (اهوازی و همکاران، 1389) و بررسی اشکال زیستی و کورولوژی گیاهان منطقه غرب رستم‌آباد گیلان (مرادی و همکاران، 1389). روش تحقیق جمع‌آوری گیاهان در سال 1389 بر اساس روش مرسوم مطالعات تاکسونومی منطقه‌ای با مراجعات متعدد میدانی در فصول مختلف رویشی از زیستگاه‌های مختلف اطراف سد و اغلب از نواحی غربی دریاچه (منطقه علی‌آباد) صورت گرفته است (شکل 1). نمونه‌های جمع‌آوری شده در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان پرس و خشک گردیدند و از آنها نمونه‌های هرباریومی تهیه شد. سپس، با استفاده از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2010)، فلور ایران (اسدی و همکاران، 1369-1390)، فلور رنگی ایران (قهرمان، 1354-1386) و درختان و درختچه‌های ایران (مظفریان، 1383) شناسایی شدند. در نهایت، گونه‌های شناسایی شده با نمونه‌های موجود در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان مقایسه شدند. در مرحله بعد، با استفاده از منابع مذکور، پراکنش جغرافیایی (کوروتیپ) گونه‌ها و سپس شکل زیستی آنها به روش رانکایر (Archibold, 1996) تعیین شد. همچنین، برای تطبیق و یکسان‌سازی نام مؤلفان تاکسون‌ها به سایت IPNI (The International Plant Name Index) به نشانی http://ipni.org مراجعه شد.
نتایج این بررسی نشان داد که تعداد 239 گونه گیاهی در زیستگاه‌های مختلف منطقه مورد مطالعه رویش دارند (جدول 1). این تعداد گونه متعلق به 194 جنس از 57 خانواده گیاهی هستند و شامل یک گونه سرخس، دو گونه بازدانه، 210 گونه نهان‌دانه دولپه‌ای و 26 گونه نهان‌دانه تک‌لپه‌ای است. بزرگترین خانواده‌های گیاهی از لحاظ تعداد گونه به ترتیب شامل: Asteraceae با 44 گونه (18 درصد)، Poaceae با 18 گونه (5/7 درصد)، Brassicaceae با 16 گونه (7/6 درصد)، Lamiaceae با 15 گونه (3/6 درصد)، Fabaceae با 14 گونه (4/5 درصد) و Chenopodiaceae با 14 گونه (4/5 درصد) است. 3/5 درصد از کل گونه‌های گیاهی شناسایی شده (13 گونه) در منطقه مورد مطالعه، انحصاری ایران هستند. در میان گیاهان این منطقه، تروفیت‌ها با 5/48 درصد و همی‌کریپتوفیت‌ها با 5/25 درصد فراوان‌ترین شکل زیستی هستند (شکل 3). از نظر عناصر رویشی منطقه‌ای 7/47 درصد گونه‌ها به ناحیه رویشی ایرانی-تورانی تعلق دارند و سایر گونه‌ها علاوه بر ناحیه ایرانی-تورانی، در سایر نواحی رویشی نیز انتشار یافته‌اند (شکل 4).
شکل 3- طیف زیستی گونه‌های گیاهی اطراف دریاچه سد سپیدرود؛ Ch= کامفیت، Ge= ژئوفیت، He= همی‌کریپتوفیت، Ph= فانروفیت، Th= تروفیت
شکل 4- پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی اطراف دریاچه سد سپیدرود؛ ES= اروپا-سیبری، IT= ایرانی-تورانی،
جدول 1- فهرست فلور، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و زیستگاه گونه‌های گیاهی اطراف دریاچه سد سپیدرود؛ شکل زیستی:
بحث و نتیجه‌گیری تجربه نشان داده است هنگامی که میزان تخریب پوشش گیاهی در منطقه‌ای افزایش پیدا می‌کند، بعضی گونه‌های گیاهی از تیره‌هایی مانند Asteraceae، Brassicaceae، Boraginaceae، Euphorbiaceae شکل زیستی گیاهان صرف نظر از اینکه ویژگی تاکسونومیکی آنها را نشان می‌دهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط زیست‌محیطی نیز هست. در واقع، تشابه ساختاری و شکل زیستی گیاهان یک منطقه نشان‌دهنده سازگاری مشابه آنها با شرایط زیستگاهی جهت بهره‌گیری از منابع محیطی موجود در آن زیستگاه است. سهم زیاد تروفیت‌ها در فلور مناطق خشک و نیمه‌خشک سازگاری مطلوب این شکل زیستی را به بارندگی فصلی نشان می‌دهد (عصری، 1387). این وضعیت، با مقایسه طیف شکل‌های زیستی بخش پایین‌دست رستم‌آباد با دامنه ارتفاعی 150-800 متر (مرادی و همکاران، 1389) و منطقه اطراف سد سپیدرود به خوبی آشکار می‌شود. در این مناطق، تروفیت‌ها به ترتیب 44 و 49 درصد فلور را به خود اختصاص می‌دهند. در حالی که در مناطق مشابه با شرایط کوهستانی از جمله بخش بالادست رستم‌آباد با دامنه ارتفاعی 800-2600 متر (مرادی و همکاران، 1389)، الموت با دامنه ارتفاعی 660-4175 متر (چرخچیان و همکاران، 1387)، خانچای طارم علیا با دامنه ارتفاعی 400-2765 متر (موسوی، 1383) و سیاهلان با دامنه ارتفاعی 2140-4175 متر (اهوازی و همکاران، 1389) غالبیت با شکل زیستی همی‌کریپتوفیت به ترتیب با 37، 4/53، 8/56 و 72 درصد است. از 13 گونه انحصاری ایران که از منطقه مورد مطالعه جمع‌آوری شده است، گونه‌های Asperula sherardioides، Atraphaxis aucheri، Galium kuetzingii و Haplophyllum buhsei انحصاری استان گیلان هستند که رویش آنها به منجیل و رودبار محدود می‌شود. سایر گونه‌های انحصاری ایران در منطقه عبارتند از: Acantholimon rudbaricum، Acanthophyllum crassifolium، Arnebia fimbriopetala var. bungei، Calligonum persicum، Glaucium controplicatum، Halimocnemis mamamensis، Papaver tenuifolium، Phlomis olivieri و Salvia choloroleuca. پراکنش جغرافیایی مجموعه گونه‌های گیاهی یک منطقه بازتاب تأثیرپذیری آن از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (مجنونیان، 1378). منجیل در مقایسه با رستم‌آباد در محدوده انتهایی‌تر گذر از ناحیه رویشی اروپا-سیبری به سمت ایرانی-تورانی است. درصد عناصر رویشی ایرانی-تورانی پایین‌دست رستم‌آباد (51 درصد) اندکی بیشتر از منطقه مورد مطالعه (7/47 درصد) است، در مقابل، گونه‌های گیاهی منحصر به ناحیه رویشی اروپا-سیبری از پنج درصد به صفر کاهش می‌یابد. اما در بالادست رستم‌آباد به دلیل دارا بودن شیب‌های رو به شمال، شرایط رویشی اروپا-سیبری حاکم است، به طوری که 36 درصد فلور منحصر به کوروتیپ مذکور است. در بررسی فلور حوزه آبخیز خانچای در طارم علیای زنجان (موسوی، 1382) که پایین‌دست آن در مجاورت بخش جنوبی منطقه مورد مطالعه واقع شده است، 3/71 درصد فلور به عناصر رویشی ایرانی-تورانی تعلق دارد و سهم عناصر اروپا-سیبری 3/1 درصد برآوردگردیده است. در بررسی چرخچیان و همکاران (1387) از فلور منطقه کوهستانی الموت قزوین و اهوازی و همکاران (1389) از فلور بالادست سیاهلان نتایج تقریباً مشابهی به دست آمده است. در این مطالعات، به ترتیب 46 و 60 درصد فلور به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارد، ضمن اینکه سهم عناصر اروپا-سیبری بسیار ناچیز است. در منطقه مورد مطالعه، انواعی از زیستگاه‌ها وجود دارد که گونه‌های گیاهی بر اساس سرشت بوم‌شناختی خود در یک یا چند زیستگاه استقرار یافته‌اند. این زیستگاه‌ها به صورت زیر قابل دسته‌بندی هستند و برخی از گونه‌های شاخص با فراوانی زیاد آنها ذکر می‌گردد: اراضی آهکی سنگریزه‌ای: اغلب اراضی علی‌آباد منجیل در حاشیه دریاچه چنین شرایطی را دارد و تیپ رویشی غالب آن پوشش استپی درمنه-بادام کوهیArtemisia spicigera-Amygdalus lycioides var. lycioides است. از گونه‌های گیاهی دیگر این زیستگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: Acanthophyllum crassifolium،Astragalus hamosus،Atraphaxis aucheri،Calligonum persicum،Marrubium cuneatum،Plantago ovata،Pteropyrum aucheri،Pteropyrum olivieri،Salsola dendroides،Salvia chloroleuca،Tanacetum canescens،Teucrium polium،Zosima absinthifolia. اراضی سنگلاخی: این اراضی شرایط مطلوبی را برای زندگی گیاهان فراهم می‌کنند، زیرا خاک نرمی که در حد فاصل و شکاف سنگ‌ها تجمع یافته است قسمت عمده آب باران را به خوبی حفظ کرده، از بروز تبخیر جلوگیری می‌نماید. از گونه‌های گیاهی شاخص این زیستگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: Cotoneaster nummularioides،Ephedra distachya،Ferula ovina،Phagnalon nitidum،Pimpinella affinis،Pistacia atlantica subsp.mutica، Rhamnus pallasii subsp.pallasii،Thymus fedtschenkoi. صخره‌های مرطوب دارای چشمه:این شرایط زیستگاهی تنها در مجاور سد و ابتدای جاده قدیم رودبار وجود دارد و گونه‌های گیاهی زیر در این قسمت مشاهده می‌شوند: Adianthum capilus-veneris،Asparagus persicus،Berberis integgrima،Clematis orientalis،Epipactis veratrifolia. تپه‌های مارنی گچی و آهکی: این زیستگاه در جنوب‌غربی دریاچه واقع شده، ادامه تپه‌های مارنی طارم زنجان است. از نظر پوشش گیاهی فقیر است. فرسایش خندقی در این ناحیه به شدت صورت گرفته است و رسوبات زیادی از این ناحیه وارد دریاچه می‌شود. گونه‌های گیاهی شاخص این زیستگاه عبارتند از: Amberboa sosnovskyi،Caccinia macranthera var. crassifolia،Centaurea sosnovsky،Cistanche salsa،Nitraria schoberi،Orobanche cernua،Salsola gemmascens،Suaeda microphylla. آبراهه‌ها: در مسیر نهرها و آبراهه‌ها گونه‌های درختچه‌ای زیر استقرار یافته‌اند: Juncus acutus،Lycium depressum subsp. depressum،Tamarix ramosissima،Tamarix tetragyna var. meyeri. اراضی ماسه‌ای: این اراضی در اطراف رودخانه شاهرود منتهی به دریاچه وجود دارد. شرایط ماسه‌ای و وزش باد منجیل باعث ایجاد شن‌های روان به ویژه در سال‌های اخیر در این نواحی شده است. گونه‌های گیاهی شاخص این اراضی عبارتند از: Heliotropium supinum،Halimocnemis mamamensis،Tribulus terrestris. حاشیه دریاچه با شرایط غرقابی فصلی: در حاشیه جنوبی که در مواقع برداشت آب دریاچه پس‌روی دارد گونه‌های گیاهی زیرمشاهده می‌شوند: Cressa cretica،Phragmites australis،Plantago lanceolata،Prosopis fracta،Tamarix aralensis،Tamarix ramosissima. باغ‌های زیتون: در باغ مادری زیتون علی‌آباد با وسعت 150 هکتار واقع در انتهای غربی دریاچهو نیز مناطق زیتون‌کاری در اطراف دریاچه گونه‌های گیاهی زیر مشاهده می‌شوند: Atriplex canescens،Cupressus sempervirens var. horizontalis،Elaeganus angustifolia،Ficus carica،Olea europaea،Populus euphratica،Salix acmophylla. رویشگاه‌های منطقه به شدت تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله وزش باد منجیل، خاک‌های مارنی و چرای دام قرار دارد. انباشته شدن رسوبات در دریاچه یکی از بزرگترین معضلاتی است که در مورد سدهای تمامی دنیا وجود دارد، کما اینکه حجم بسیار بزرگی از دریاچه سد سپیدرود توسط رسوبات دو رودخانه قزل‌اوزن و شاهرود اشغال و بیش از ۴۰ درصد از حجم مفید دریاچه کاسته شده است (پازوش، 1361). افزایش سطح زیر کشت زیتون در اطراف سد سپیدرود از برنامه‌های مهم جهاد کشاورزی استان است. در این راستا، به نظر می‌رسد استفاده از گونه‌های درختچه‌ای بومی منطقه نظیر Reaumuria alternifolia var. angustifolia,، Calligonum persicum،Lycium depressum subsp. depressum و Nitraria schoberiهمراه با گونه‌های کاشته شده Atriplex canescens و Haloxylon ammodendron مناسب جهت تثبیت زیستی ماسه‌های روان، خاک‌های فرسایشی آبراهه‌ها و تپه‌های مارنی باشد و در نتیجه در کاهش رسوبات پشت سد مؤثر گردد.
سپاسگزاری نگارندگان از آقایان دکتر ولی‌اله مظفریان و آقای علی اصغر معصومی برای شناسایی برخی نمونه‌های گیاهی کمال تشکر و سپاسگزاری را دارند.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع اسدی، م. و. (سرویراستار) (1369-1390) فلور ایران، شماره‌های 1-73. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران. اهوازی، م.، مظفریان، و.، چرخچیان، م. م.، مجاب، ف. و خلیقی سیگارودی، ف. (1389) نگاهی به پوشش گیاهی ارتفاعات سیاهلان. مجله زیست‌شناسی ایران 23(3): 376-388. پازوش، ه. (1361) رسوب‌گذاری در مخازن سدها (مسئله سد سفیدرود). نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران 44: 11-22. چرخچیان، م. م.، اکبری‌نیا، م. و ابطحی، س. ف. (1387) معرفی فلور منطقه الموت استان قزوین. مجله پژوهش و سازندگی 21(4): 111-125. رضایی، پ. (1382) بررسی اقلیمی باد منجیل. مجله تحقیقات جغرافیایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت 18(1): 101-113. صبح‌زاهدی، ش. (1389) گزارش پایانی طرح واسنجی، اعتباریابی و تکمیل پیش‌بینی مدل حساسیت اراضی به فرسایش خندقی در مناطق خشک و نیمه خشک گیلان (مطالعه موردی، حوزه علی‌آباد منجیل). مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان (منتشر نشده). عصری، ی. (1387) تنوع گیاهی در پناهگاه حیات وحش موته. فصلنامه رُستنیها 9(1): 25-48. قلاسی‌مود، ش.، جلیلی، ب. و بخشی خانیکی، غ. ر. (1385) معرفی فلور و شکل زیستی گیاهان ناحیه غرب. مجله پژوهش و سازندگی 73: 65-73. قهرمان، ا. (1354-1386) فلور رنگی ایران، جلدهای 1-26. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران. مجنونیان، ه. (1378) جغرافیای گیاهی، مجموعه مقالات کاربرد جغرافیای گیاهی در حفاظت (ترجمه). انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، تهران. مرادی، ا. (1387) گزارش پایانی طرح جمع‌آوری و شناسایی فلور استان گیلان و تشکیل هرباریوم استانی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان،رشت. مرادی، ا.، اکبرزاده، ع. و صبح‌زاهدی، ش. (1389) بررسی اشکال زیستی و کورولوژی گیاهان منطقه غرب رستم‌آباد گیلان. مجموعه مقالات شانزدهمین کنفرانس زیست‌شناسی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. مظفریان، و. (1383) درختان و درختچه‌های ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، تهران. موسوی، ا. (1383) معرفی فلور و عناصر رویشی حوزه آبخیز خانچای در طارم علیای زنجان. مجله منابع طبیعی ایران 7(3): 551-563. Archibold, O. W. (1996) Ecology of world vegetation. Chapman & Hall Inc., London. Rechinger, K. H. (ed.). (1963-2010) Flora Iranica, nos. 1-178. Akademsiche Druck- u. Verlagsanstalt Graz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,549 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,314 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||