صورت جریان وجوه نقد، یکی از صورت‌های مالی اساسی به‌شمار می‌رود که ارائه آن بر اساس استانداردهای حسابداری، الزام یافته است. این صورت حاوی اطلاعاتی درباره دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی طی دوره مالی است که استفاده‌کنندگان را در پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی یاری می‌رساند. به کارگیری اطلاعات صورت جریان وجوه نقد در کنار اطلاعات سایر صورت‌های مالی، به ارزیابی انعطاف‌پذیری مالی واحد گزارشگر کمک می‌کند. اطلاعات تاریخی مربوط به جریان وجوه نقد می‌تواند در قضاوت نسبت به مبلغ، زمان و میزان اطمینان از تحقق جریان‌های وجوه نقد آتی به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی کمک کند. اطلاعات مزبور، بیانگر چگونگی ارتباط بین سودآوری واحد تجاری و توان آن برای ایجاد وجه نقد و درنتیجه، مشخص‌کننده کیفیت سود تحصیل شده توسط واحد تجاری است.
درواقع، می‌توان گفت که سرمایه‌گذاران فعلی و بالقوه برای اتخاذ تصمیم برای سرمایه‌گذاری، ضمن در نظر گرفتن میزان سودآوری واحد سرمایه‌پذیر به اطلاعات مربوط به نقدینگی و جریان‌های نقدی موجود در آن واحد توجه ویژه‌ای دارند ]9[. علاوه براین، تحلیلگران و دیگر استفاده‌کنندگان اطلاعات مالی اغلب به‌طور رسمی یا غیررسمی، مدل‌هایی را برای ارزیابی و مقایسه ارزش فعلی جریان‌های وجه نقد آتی واحدهای تجاری به کار می‌برند. اطلاعات تاریخی مربوط به جریان وجوه نقد می‌تواند برای کنترل میزان دقت ارزیابی‌های گذشته مفید واقع شود و رابطه بین فعالیتهای واحد تجاری و دریافت‌ها و پرداخت‌های آن را نشان دهد. با توجه به مطالب فوق، بدیهی است نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد، نقش مهمی را در ارزیابی‌ها و قضاوت‌های سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.
صورت جریان وجوه نقد در ذات خود بیانگر نقدشوندگی یا عدم نقدشوندگی سود و همچنین، توان یا عدم توان پرداخت دیون است. صورت جریان وجوه نقد نشان می‌دهد یک واحد تجاری تا چه میزان از توانایی انعطاف‌پذیری مالی برخوردار است. همچنین، این صورت مالی با توجه به این که برمبنای نقدی تهیه می‌شود، از عینیت بیشتری برخوردار بوده، نشان می‌دهد که وجوه نقد به چه میزان و چگونه تحصیل و در چه راهی مصرف شده است. لذا در خور توجه است که درخصوص تهیه چنین منبع اطلاعاتی که زوایای مختلف یک جریان اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به تفصیل بحث و بررسی شود و مدل‌های مختلف ارائه این صورت مالی از منظر گروه‌های مختلف استفاده کننده و همچنین، صاحب‌نظران این رشته تبیین و در نهایت، نسبت به تعیین مدل برتر ارائه صورت جریان وجوه نقد نتیجه‌گیری شود. در این راستا، به اعتقاد برخی پژوهشگران، با توجه به این که مدل‌های سه و پنج بخشی ارائه صورت جریان وجه نقد در برخی موارد دچار نقایصی بوده است و بعضاً جریان‌های ورودی و خروجی وجه نقد را در طبقه‌ای نشان می‌دهند که اساساً مربوط به طبقه دیگری بوده و به درک ناصحیح از واقعیات و در نهایت تصمیم‌گیری نادرست استفاده‌کنندگان منجر می‌شود، در این پژوهش کوشش خواهد شد تا مدل‌های سه، چهار و پنج بخشی ارائه صورت جریان وجوه نقد، از نظر اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک مقایسه گردند.
در ادامه مقاله، ابتدا به اهداف و مبانی نظری و پیشینه پژوهش اشاره می‌گردد. سپس روش پژوهش شامل فرضیه‌های پژوهش، ابزار گردآوری داده‌ها، جامعه و نمونه آماری و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها مرور خواهد شد. آنگاه داده‌های پژوهش آزمون شده و یافته‌ها تجزیه و تحلیل و تفسیر می‌شود. بخش نهایی نیز به نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادها می‌پردازد.
هدف پژوهش
هدف اصلی از این پژوهش، تشخیص نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و مقایسه نتایج آن است.
مبانی نظری
صورت جریان وجوه نقد، یکی از صورت‌های مالی اساسی است که در سال‌های اخیر جایگزین صورت تغییرات در وضعیت مالی گردیده است. این صورت مالی اطلاعات سودمندی را در مورد دریافت‌ها و پرداخت‌های وجه نقد در قالب فعالیتهای مختلف واحد تجاری طی یک دوره مالی در قالب چندین طبقه ارائه می‌دهد ]6[.
مدل سه بخشی: براساس بیانیه شماره 95 هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی ]10[ و همچنین، استاندارد شماره 7 کمیته تدوین استانداردهای بین المللی حسابداری ]12[، صورت جریان وجوه نقد در قالب سه بخش جریان وجوه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی، جریان وجوه نقد ناشی از فعالیتهای سرمایه‌گذاری و جریان وجوه نقد ناشی از فعالیتهای تأمین مالی ارائه می‌گردد ]5[. در پژوهش حاضر، این رویکرد با عنوان مدل سه بخشی بیان می‌شود.
مدل چهار بخشی: این رویکرد مبتنی بر تئوری شخصیت بوده و از چهار وظیفه اصلی واحد تجاری نشأت گرفته است. بر اساس تئوری شخصیت، یک واحد تجاری به‌عنوان شخصیت حقوقی از طریق مالکان (سهامداران) و دیگر اشخاص (نظیر اعتباردهندگان) تأمین مالی می‌شود، سپس با تأمین مالی صورت گرفته به سرمایه‌گذاری مبادرت می‌کند تا از محل آن بازده کسب کند و در نهایت، از محل بازده‌های کسب شده بابت تأمین مالی انجام شده، سود پرداخت می‌نماید. بنابراین، صورت جریان وجوه نقد باید اطلاعاتی در مورد چهار وظیفه اصلی سرمایه‌گذاری، تأمین مالی، بازده سرمایه‌گذاری‌ها و سود پرداختی بابت تأمین مالی ارائه نماید ]2[. در این پژوهش این رویکرد با عنوان مدل چهار بخشی بیان می‌شود.
مدل پنج بخشی:کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران، برای ارائه صورت جریان وجه نقد مدلی مشتمل بر پنج بخش فعالیتهای عملیاتی، بازده سرمایه‌گذاری‌ها و سود پرداختی بابت تأمین مالی، مالیات بر درآمد، فعالیتهای سرمایه‌گذاری و فعالیتهای تأمین مالی پیشنهاد کرده است که اجرای آن از اول فروردین 1380 الزامی شده است ]8[. در پژوهش حاضر این رویکرد با عنوان مدل پنج بخشی بیان می‌شود.
پیشینه پژوهش
نورنبرگ (1993) در مطالعات نظری خود به ارائه انتقادات، استدلال‌های و نظرها درباره نحوه ارائه صورت جریان وجه نقد پرداخت ]15[. وی در خصوص بیانیه شماره 95 هیأت تدوین استانداردهای حسابداری ]10[ با هدف برجسته‌سازی پارادوکس‌های موجود این‌گونه عنوان می‌کند که جریان‌های نقدی ناشی از فعالیتهای عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی نتایج نقدی این فعالیت‌ها را در بر نمی‌گیرد؛ لذا نباید بدون اصلاح در مدل‌های تصمیم‌گیری و قضاوت به کار برده شوند.
پژوهش کریشنان و لارگای (2000) می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که کدام روش ارائه جریان‌های نقدی عملیاتی (مستقیم یا غیرمستقیم) از توانایی پیش‌بینی بالاتری برخوردار است ]13[. نتایج این پژوهش با استفاده از داده‌های کشور آمریکا، حاکی از آن است که روش مسقیم نسبت به روش غیرمستقیم ارائه جریان‌های نقدی عملیاتی در پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی مفیدتر است. همچنین، یافته‌های آن‌ها گویای آن است که برآورد دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی از طریق روش غیرمستقیم به اندازه‌گیری نادرست معناداری منجر می‌شود.
کِووک (2002) به بررسی تأثیر شیوه ارائه صورت جریان وجوه نقد بر تصمیمات وام‌دهندگان می‌پردازد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که وام‌دهندگان معمولاً از اطلاعات موجود در صورت جریان وجوه نقد در تصمیم‌گیری‌های خودشان بهره نمی‌گیرند و در نتیجه، شیوه ارائه صورت جریان وجوه نقد، تأثیری بر تصمیم‌گیری آن‌ها ندارد ]14[.
گویال (2004) به بررسی شیوه ادراک روش گزارشگری وجوه نقد (با تأکید بر روش مستقیم) بر فرآیند تصمیم‌گیری استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی می‌پردازد] 11[. جامعه آماری این پژوهش را مدیران، سهامداران، کارکنان، فروشندگان و مشتریان تشکیل می‌دهند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که روش مستقیم گزارشگری جریان‌های نقدی از محبوبیت بیشتری در بین استفاده‌کنندگان صورت جریان وجوه نقد برخوردار است.
اعتمادی و تاری وردی (1385) در مطالعه خود به بررسی تأثیر نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد بر قضاوت‌های سرمایه‌گذاران حرفه‌ای پرداخته‌اند]1[.
طبق اظهارات آن‌ها در اکثر کشورهای دنیا صورت جریان وجوه نقد، دارای سه بخش بوده، در حالی‌که این گزارش در ایران پنج بخشی است. افزون براین، مدل چهار بخشی صورت جریان وجوه نقد نیز برای نخستین بار توسط مؤلفان همراه با استدلال‌های آن ارایه شده است. این مقاله نتایج یک طرح پس آزمون چند گروهی، برای تعیین تأثیر نحوه ارایه صورت جریان وجوه نقد بر قضاوت‌های سرمایه‌گذاران حرفه‌ای را ارایه می‌نماید. نتایج آزمون کروسکال ـ والیس نشان داد که نحوه ارایه صورت جریان وجوه نقد بر قضاوت‌های سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تاثیر دارد. افزون بر این، بر طبق نتایج آزمون یومان ـ ویتنی مشخص شد که بین قضاوت‌های سرمایه‌گذاران مبتنی بر مدل‌های سه بخشی و پنج بخشی از یک سو و مبتنی بر مدل‌های پنج بخشی و چهار بخشی از سوی دیگر، تفاوت معناداری وجود ندارد. این در حالی است که بین قضاوت‌های سرمایه‌گذاران حرفه‌ای مبتنی بر مدل‌های سه بخشی و چهار بخشی تفاوت معناداری مشاهده می‌شود.
انواری رستمی و تاری وردی (1389) در مطالعه‌ای نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد از دیدگاه دانشگاهیان رشته حسابداری، اعضای جامعه حسابداران رسمی و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای را با اتکا بر طرح زمینه‌یابی مقطعی بررسی کردند] 2[. نتایج آزمون علامت رتبه‌ای ویلکاکسون نشان داد که مدل پنج بخشی صورت جریان وجه نقد از دو مدل چهار بخشی و سه بخشی بهتر و مدل چهار بخشی نیز از مدل سه بخشی بهتر است. نتایج آزمون رتبه‌ای فریدمن نیز گویای آن است که مدل پنج بخشی از مدل چهار بخشی و این مدل از مدل سه بخشی برتر است و تفاوت بین این مدل‌ها معنادار است. علاوه بر این، بر اساس آزمونهای کراسکال والیس و یومن ویتنی مشخص شد که بین دیدگاه‌های گروه‌های مختلف یاد شده درخصوص نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد تفاوت معناداری وجود ندارد.
پورحیدری و دیگران (1388) در مطالعه‌ای به بررسی مقایسه‌ای توانایی پیش‌بینی اطلاعات صورت جریان وجوه نقد به روش مستقیم و غیرمستقیم پرداخته‌اند] 3[. نتایج حاصل از این پژوهش مؤید آن است که روش مستقیم ارائه جریان‌های نقدی عملیاتی دارای توانایی بالاتری در پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی است و در صورتی‌که صورت جریان وجوه نقد به صورت مستقیم تهیه نگردد، اطلاعات مربوطی از دسترس استفاده‌کنندگان خارج خواهد شد.
وجه تمایز این پژوهش با پژوهش قبلی ]2[ در جامعه آماری است؛ یعنی در پژوهش حاضر دیدگاه تهیه‌کنندگان و اعتباردهندگان به‌طور مقایسه‌ای بررسی شده است.
فرضیه پژوهش
از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مدل چهار بخشی صورت جریان وجوه نقد از مدل‌های سه و پنج و مدل پنج بخشی از مدل سه بخشی برتر است.
روش پژوهش
این پژوهش در قالب روش پژوهش پیمایشی مقطعی که یکی از انواع پژوهش‌های توصیفی (غیرآزمایشی) است، انجام شده است.
به‌منظور ارزیابی پایایی و روایی ابزار گردآوری اطلاعات، به ترتیب از آزمون آلفای کرونباخ و نظر متخصصان استفاده شده است. اگر پس از به دست آمدن نتایج آزمون مشخص شود که ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 است، پرسش نامه دارای پایایی قابل قبولی است و هر چه این مقدار به عدد 1 نزدیکتر باشد، پرسشنامه از پایایی بالاتری برخوردار است. لذا با توجه به اینکه نتایج آزمون آلفای کرونباخ در این پژوهش، عددی بزرگتر از 7/0 را نشان داده است، پایایی پرسشنامه تایید شده است.
در خصوص روایی پرسشنامه نیز با استفاده از نظر متخصصان و اساتید حسابداری و از طریق فرمول لاوشه، آزمون صورت پذیرفته است. در این پژوهش، در حوزه روایی پرسشنامه، برای حصول اطمینان از اعتبار محتوایی از 15 تن از اساتید و متخصصان در خصوص گویه‌ها نظرخواهی شد و نسبت اعتبار محتوای متغیرها محاسبه گردید. برای تعداد 15 ارزیاب یا داور، لازم است حداقل میانگین نسبت اعتبار محتوایی 49/0 باشد. با توجه به اینکه میانگین نسبت اعتبار محتوایی محاسبه شده برای پرسشنامه پژوهش برابر با 685/0 و بیشتر از 49/0 است، از این رو، اعتبار محتوایی پرسشنامه در حد قابل قبولی تأیید می‌شود.
در این پژوهش با عنایت به ماهیت موضوع و آزمودنی‌های پژوهش، برای آزمون فرضیه‌ها، با توجه به نرمال نبودن داده‌های پژوهش که به موجب آماره کولموگروف ـ اسمیرنف مشخص گردید، از آماره‌های ناپارامتریک ویلکاکسون و آزمونهای رتبه‌ای فریدمن، کروسکال ـ والیس و یومن ـ ویتنی استفاده شده است.
در نگاره (1) اهم استدلال‌های ارائه شده در خصوص نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد طبق مدل‌های سه، چهار و پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد به اختصار توضیح داده شده است.
استدلال‌های مدل
چهار بخشی استدلال‌های مدل
سه بخشی استدلال‌های مدل
پنج بخشی عنوان ردیف
مطابقت با تئوری شخصیت اقتصادی، از این رو باید 4 وظیفه اصلی تامین مالی، سرمایه گذاری، کسب بازده (برایند سرمایه‌گذاری) و توزیع سود تامین مالی (برایند تامین مالی) را شامل گردد مطابقت با ادبیات مالی چون برای تصمیم‌گیری‌ها سودمند است مطابقت با ادبیات مالی و اینکه بازده و سود پرداختی بابت تامین مالی به ساختار سرمایه مرتبط است و مالیات فاقد ویژگی مشترک با سایر طبقات است تعداد طبقه‌ها 1
عدم ارتباط عملیات با ساختار سرمایه و سود تامین مالی هرآنچه سرمایه‌گذاری و تامین مالی نباشد، عملیاتی محسوب می‌شود عدم ارتباط عملیات با ساختار سرمایه نحوه ارائه فعالیتهای عملیاتی 2
قضاوتی بودن تخصیص مالیات به بخش‌های متفاوت و دارابودن ویژگی‌های مشترک با سود تامین مالی مطابقت با مفهوم محاسبه سود خالص قضاوتی بودن تخصیص مالیات به بخش‌های متفاوت نحوه ارائه مالیات عملکرد 3
برگشت (بازیافت) سرمایه‌گذاری است هزینه غیرنقدی است هزینه غیر نقدی است نحوه ارائه استهلاک 4
بخشی از ساختار سرمایه است هزینه غیرنقدی است هزینه غیر نقدی است نحوه ارائه مزایای پایان خدمت پرداخت نشده کارکنان 5
سود و زیان با فعالیت تامین مالی تفاوت دارد پیامد تصمیم‌های تامین مالی است پیامد تصمیم‌های تامین مالی است نحوه ارائه سود (زیان) تسویه بدهی‌ها 6
سود و زیان با فعالیت سرمایه‌گذاری تفاوت دارد پیامد تصمیم‌های سرمایه‌گذاری است پیامد تصمیم‌های سرمایه‌گذاری است نحوه ارائه سود (زیان) غیرعملیاتی واگذاری دارایی‌های غیرجاری 7
مرتبط با ساختار سرمایه است مطابقت با مفهوم محاسبه سود خالص مرتبط با ساختار سرمایه است نحوه ارائه بهره و سود سهام دریافت شده 8
برایند فعالیت تامین مالی است مطابقت با مفهوم محاسبه سود خالص مرتبط با ساختار سرمایه است نحوه ارائه بهره پرداخت شده 9
برایند فعالیت تامین مالی است پیامد تصمیم‌های تامین مالی است مرتبط با ساختار سرمایه است نحوه ارائه سود سهام پرداخت شده 10
تفاوتی بین وام‌های اعطایی به اشخاص مختلف نیست تفاوتی بین وام‌های اعطایی به اشخاص مختلف نیست مرتبط با عملیات واحد تجاری است نحوه ارائه وام‌های اعطایی به کارکنان 11
بخشی از ساختار سرمایه است مرتبط با عملیات واحد تجاری است مرتبط با عملیات واحد تجاری است نحوه ارائه پرداخت‌های مرتبط با خرید نسیه بلند مدت کالا 12
بخشی از ساختار سرمایه‌گذاری‌هاست مرتبط با عملیات واحد تجاری است مرتبط با عملیات واحد تجاری است نحوه ارائه دریافت‌های مرتبط با فروش نسیه بلند مدت کالا 13
نگاره 1. اهم استدلال‌های ارائه شده در خصوص نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد
ابزار گردآوری داده‌ها
ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش پرسشنامه کتبی با مقیاس لیکرت پنج نقطه‌ای است. این پرسشنامه شامل دوبخش سؤالات عمومی (5 سؤال) و سوالات تخصصی (18 سؤال) است. در بخش سوالات تخصصی 6 سؤال اول کلی‌تر بوده و شامل تعداد طبقات، قابلیت مقایسه، قابل فهم بودن، سازگاری طبقه‌بندی صورت جریان وجوه نقد با طبقه‌بندی ترازنامه، سازگاری طبقه‌بندی صورت جریان وجوه نقد با طبقه‌بندی صورت سود و زیان و سازگاری در درون هر یک از طبقات صورت جریان وجوه نقد است. با استفاده از این سؤال‌های میزان سودمندی هر یک از مدل‌های صورت جریان وجوه نقد از نظر شش عبارت فوق برای تصمیم‌گیری‌های گروه‌های سه‌گانه جامعه آماری ارزیابی می‌شود. دوازده سؤال بعدی نیز خاص‌تر بوده، شامل فعالیتهای عملیاتی، مالیات عملکرد، استهلاک و مزایای پایان خدمت کارکنان، سود (زیان) تسویه بدهی‌ها، سود (زیان) غیرعملیاتی واگذاری دارایی‌های غیرجاری، بهره و سود سهام دریافت شده، بهره پرداخت شده، سود سهام پرداخت شده، وام‌های اعطایی به کارکنان، پرداخت‌های خرید نسیه بلند مدت کالا و دریافت‌های فروش نسیه بلند مدت کالاست. با استفاده از این سؤال‌های میزان سودمندی نحوه ارائه هر یک از اقلام یاد شده در مدل‌های مختلف صورت جریان وجوه نقد برای تصمیم‌گیری‌های گروه‌های سه‌گانه جامعه آماری سنجش می‌شود.
جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این پژوهش را تحلیلگران اداره اطلاعات اعتباری بانک‌ها، مدیران مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تشکیل می‌دهند. در این پژوهش برای محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران بهره گرفته شده است. نمونه آماری نیز با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شده است.
آزمون فرضیه
"فرضیه با استفاده از آزمون رتبه‌ای نشانه‌ای ویلکاکسون و در سطح اطمینان 95% بررسی شده است."
در نگاره (2) نتایج حاصل از آزمون فرضیه نشان داده شده و در ذیل نگاره به علل پذیرش یا عدم توانایی پذیرش فرضیه اشاره گردیده است.
نگاره 2. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش
مدل‌های رتبه‌ها تعداد میانگین رتبه‌ها آماره Z Sig مدل برتر
سه و پنج بخشی رتبه‌های منفی 1500 57/1528 383/0- 702/0 هیچ‌کدام
رتبه‌های مثبت 1516 64/1488
سه و چهار بخشی رتبه‌های منفی 1737 40/1594 020/8- 000/0 4 بخشی
رتبه‌های مثبت 1347 58/1475
چهار و پنج بخشی رتبه‌های منفی 1738 35/1598 325/8- 000/0 4 بخشی
رتبه‌های مثبت 1342 58/1465
به دلیل آن‌که احتمال آماره Z بیشتر از 05/0 است (702/0)، بنابراین، از دیدگاه اعتبار دهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مدل پنج بخشی صورت جریان وجوه با مدل سه بخشی صورت جریان وجوه تفاوت معنی‌داری ندارد. بنابراین، مدل‌های سه و پنج بخشی بر یکدیگر برتری ندارند.
به دلیل آن‌که احتمال آماره Z کمتر از 05/0 بوده (000/0) و رتبه مدل چهار بخشی بیشتر از رتبه مدل سه بخشی است (رتبه 1737 نمونه مدل چهار بخشی بیشتر از نمونه مدل سه بخشی بوده، تنها رتبه 1347 نمونه سه بخشی بیشتر از چهار بخشی است) بنابراین، از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مدل چهار بخشی صورت جریان وجوه نقد از مدل سه بخشی صورت جریان وجوه نقد برتر است.
به دلیل آن‌که احتمال آماره Z کمتر از 05/0 بوده (000/0) و رتبه مدل چهار بخشی بیشتر از رتبه مدل پنج بخشی است (رتبه 1738 نمونه مدل چهار بخشی بیشتر از نمونه مدل پنج بخشی بوده و تنها رتبه 1342 نمونه پنج بخشی بیشتر از چهار بخشی است)، بنابراین، از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مدل چهاربخشی صورت جریان وجوه نقد از مدل پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد برتر است.
نتایج آزمون میانگین رتبه‌ای مدل‌های سه، چهار و پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد
به‌منظور تعیین برتری هر یک از مدل‌های صورت جریان وجوه نقد، از آزمون تحلیل واریانس رتبه‌ای فریدمن استفاده شده است. در سطح کلی، با توجه به نتایج ارائه شده مشخص گردید که هم در مجموع گروه‌ها و هم برای هر یک از گروه‌های مدیران مالی شرکت‌های بورسی، اعتباردهندگان و مدیران مالی صندوق‌ها، میانگین رتبه‌بندی مدل‌های پنج بخشی، چهار بخشی و سه بخشی با یکدیگر تفاوت معنی‌داری دارند. در سطح عبارات کلیدی پرسشنامه جز در نحوه ارائه استهلاک، در سایر موارد رتبه‌بندی مدل‌های پنج بخشی، چهار بخشی و سه بخشی با یکدیگر تفاوت معنی‌داری دارند. نتایج آزمون رتبه‌ای فریدمن گویای آن است که مدل چهار بخشی از مدل پنج بخشی و این مدل از مدل سه بخشی برتر است. بنابراین، فرضیه پژوهش پذیرفته می‌شود.
نتایج آزمونهای یکنواختی پاسخ‌های دریافتی از پرسشنامه
با توجه نتایج آماره کروسکال ـ والیس می‌توان بیان کرد که در سطح کلی بین پاسخ‌های دریافتی از تمامی گروه‌ها تفاوت معنی‌داری وجود نداشته و یکنواختی حاکم است. در سطح عبارات کلیدی پرسشنامه نیز با توجه به نتایج آماره یومن ـ ویتنی جز در قابلیت مقایسه، آن هم فقط برای مدل پنج بخشی، در سایر موارد بین پاسخ‌های دریافتی از تمامی گروه‌ها تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. در نگاره (3) نتایج آزمون تحلیل واریانس رتبه‌ای فریدمن برای هر یک از گروه‌ها و مجموع گروه‌ها نشان داده شده است. همچنین، در نگاره (4) نتایج آزمون یکنواختی پاسخ‌های دریافتی از گروه‌های مختلف در مقایسه با مجموع پاسخ‌دهندگان با استفاده از آزمون یومن ـ ویتنی نشان داده شده است. در نگاره (6) نیز خلاصه‌ای از نتایج پژوهش ارائه شده است.
نگاره 3. نتایج آزمون تحلیل واریانس رتبه‌ای فریدمن برای هر یک از گروه‌ها و مجموع گروه‌ها
نگاره 4. نتایج آزمون یکنواختی پاسخ‌های دریافتی از مجموع پاسخ‌دهندگان با استفاده از آزمون کروسکال – والیس
نگاره 5. نتایج آزمون یکنواختی پاسخ‌های دریافتی از گروه‌های مختلف در مقایسه با مجموع پاسخ دهندگان با استفاده از آزمون یومن – ویتنی
نگاره 6. خلاصه نتایج پژوهش
آزمون مقایسه مدل‌های مجموع گروه‌ها مدیران مالی
شرکت‌های بورسی اعتباردهندگان مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری
رتبه‌ای نشانه‌ای ویلکاکسون سه و پنج بخشی عدم تفاوت معنی‌دار میان مدل‌های
سه و پنج بخشی عدم تفاوت معنی‌دار میان مدل‌های
سه و پنج بخشی عدم تفاوت معنی‌دار میان مدل‌های
سه و پنج بخشی عدم تفاوت معنی‌دار
میان مدل‌های
سه و پنج بخشی
سه و چهار بخشی برتری مدل چهاربخشی بر مدل سه بخشی مدل چهاربخشی برتر از مدل سه بخشی مدل چهاربخشی برتر از مدل سه بخشی مدل چهاربخشی برتر
از مدل سه بخشی
چهار و پنج بخشی برتری مدل چهاربخشی بر مدل پنج بخشی مدل چهاربخشی برتر از مدل پنج بخشی مدل چهاربخشی برتر از مدل پنج بخشی مدل چهاربخشی برتر از مدل پنج بخشی
فریدمن هر سه مدل تفاوت معنی‌دار
میان هر سه مدل و برتری مدل چهاربخشی بر مدل پنج بخشی و برتری پنج بخشی
بر سه بخشی تفاوت معنی‌دار
میان هر سه مدل تفاوت معنی دار
میان هر سه مدل تفاوت معنی‌دار
میان هر سه مدل
کروسکال-
والیس هر سه مدل یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده
یومن - ویتنی هر سه مدل یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده یکنواختی در
پاسخ‌های ارائه شده
نتیجه
دراین پژوهش نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بررسی شد. هدف پژوهش، مقایسه محتوای اطلاعاتی رویکردهای سه بخشی، چهار بخشی و پنج بخشی در ارائه صورت جریان وجوه نقد از دیدگاه گروه‌های سه‌گانه مذکور، برای شناسایی نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد است. با انجام آزمون رتبه‌ای نشانه‌ای ویلکاکسون از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که:
1- مدل پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد از مدل سه بخشی صورت جریان وجوه نقد برتر نیست؛
2- در سطح کلی صورت جریان وجوه نقد، نحوه ارائه مدل چهاربخشی نسبت به مدل سه بخشی از برتری برخوردار است. این موضوع طی بررسی‌های جداگانه صورت گرفته در سطح هر یک از گروه‌های نمونه آماری نیز به تأیید شده است. در این ارتباط می‌توان چنین عنوان کرد که گروه‌های سه‌گانه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک کلیات نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد در مدل چهاربخشی را نسبت به مدل سه بخشی ترجیح داده‌اند؛
3- در سطح کلی صورت جریان وجوه نقد، نحوه ارائه مدل چهار بخشی نسبت به مدل پنج بخشی از برتری برخوردار است. این موضوع طی بررسی‌های جداگانه صورت گرفته در سطح هر یک از گروه‌های نمونه آماری نیز تأیید شده است. بنابراین، شواهد حاکی از این است که گروه‌های سه‌گانه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک کلیات نحوه ارائه صورت جریان وجوه نقد در مدل چهار بخشی را نسبت به مدل پنج بخشی ترجیح داده، کارایی بیشتر این مدل را تأیید می‌کنند؛
4- بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن رتبه‌بندی انجام شده برای مدل‌های سه، چهار و پنج بخشی دارای تفاوتی معنی‌دار است؛
5- براساس آزمون کروسکال ـ والیس و یومنـ ویتنی مشخص شد که بین پاسخ‌های دریافتی از تمامی گروه‌ها تفاوت معناداری وجود نداشته و در نتیجه، یکنواختی وجود دارد.
در پژوهش انواری رستمی و تاری وردی دیدگاه گروه‌های سه گانه اساتید و دانشجویان دکتری حسابداری دانشگاه‌های ایران، مدیران و کارشناسان شرکت‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاری شهر تهران و اعضای جامعه حسابداران رسمی در مورد برتری مدل‌های فوق بررسی شده است ]2[. نتایج پژوهش آن‌ها، حاکی از برتری با اهمیت مدل پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد نسبت به دو مدل چهار بخشی و سه بخشی بوده و برتری با اهمیت مدل چهار بخشی این گزارش نسبت به مدل سه بخشی را نشان می‌دهد. همان‌طور که درپژوهش آن‌ها بیان شده بود، باتوجه به ناشناخته بودن مدل چهار بخشی ممکن درآینده این مدل برتر تشخیص داده شود.
بنابراین، نتایج پژوهش حاضر تاییدی بر مطلب اخیر است.
پیشنهادهای پژوهش
در این مرحله با توجه به یافته‌های حاصل از پژوهش، پیشنهادهایی در دو بخش جداگانه به شرح زیر ارائه می‌گردد:
پیشنهادهای برخاسته از پژوهش
1- با توجه به اینکه بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش مدل چهاربخشی از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت‌های بورسی و مدیران مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سطح کلی و در سطح تک تک گروه‌ها از برتری نسبی نسبت به مدل‌های سه و پنج بخشی برخوردار است، پیشنهاد می‌شود کمیته‌ای علمی برای بحث و تبادل نظر در مورد زیرساخت‌ها و تئوری‌های حاکم بر مدل‌های مختلف ارائه صورت جریان وجوه نقد تشکیل شود تا در راستای شناسایی مدل برتر و اجرایی نمودن آن گام‌های اساسی برداشته شود.
2- به تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری پیشنهاد می‌شود این مدل را نیز در دستور کار خود قرار داده، ضمن بررسی مبانی نظری و کارایی مدل چهار بخشی، اقدامات لازم را در راستای بهبود نحوی ارائه صورت جریان وجوه نقد در صورت‌های مالی شرکت‌ها به عمل آورند.
3- پیشنهاد می‌شود مدل چهار بخشی نیز در کنار مدل‌های سه و پنج بخشی وارد مباحث آکادمیک و دانشگاهی شده و در کنار دو مدل سه بخشی و پنج بخشی صورت جریان وجوه نقد برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه ادبیات مالی ارائه و تبیین گردد.
پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی
1- در پژوهش‌های بعدی به مطالعه تجربی محتوای اطلاعاتی مدل چهار بخشی ارائه صورت جریان وجوه نقد پرداخته شود و میزان محتوای اطلاعاتی این مدل با مدل‌های سه و پنج بخشی مقایسه گردد.
2- موضوع افشای اختیاری مدل چهار بخشی صورت جریان وجوه نقد و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران بررسی شود.
3- با اتکاء بر الگوهای معرفی و اجرا شده در این پژوهش و با استفاده از سایر استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی به‌عنوان یک جامعه آماری دیگر، پژوهش‌هایی انجام و نتایج آن‌ها با دستاوردهای پژوهش حاضر مقایسه شود.
