پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,415 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,563,711 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,110,645 |
دلایل اختلاف ترکیب کرومیتیت در افیولیت‌های نایین و عشین و نبود آن در افیولیت‌های انارک و جندق (استان اصفهان) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پترولوژی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 1، دوره 2، شماره 7، خرداد 1390، صفحه 1-20 اصل مقاله (304.22 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| قدرت ترابی* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| افیولیت‌های غرب ایران مرکزی بر دو گونه هستند: افیولیت‌های مزوزوییک (نایین و عشین)، و افیولیت‌های پالئوزوییک یا پرکامبرین (انارک و جندق). بررسی‌های صحرایی افیولیت‌های مزوزوییک نشان می‌دهد که این مجموعه‌های سنگی دارای کانسارهای کرومیت درخور توجهی بوده، در صورتی که کرومیتیت در افیولیت‌های انارک و جندق دیده نشده است. مطالعه کرومیتیت‌های موجود در افیولیت‌های مزوزوییک نیز نشان داده است که از دو نوع متفاوت هستند، بدین صورت که کرومیتیت‌های افیولیت نایین از نوع کرومیتیت‌های با Cr بالا بوده، در صورتی که کرومیتیت‌های افیولیت عشین از نوع کرومیتیت‌های با Al بالا هستند. دلایل فقدان کرومیتیت در افیولیت‌های انارک و جندق به لرزولیتی بودن سیستم گوشته، نبود گسترش ذوب‌بخشی در سنگ‌های گوشته و پویا نبودن گوشته در تولید مذاب‌های جدید بر می‌گردد. دلیل تشکیل کرومیتیت‌های با ترکیب متفاوت در افیولیت‌های مزوزوییک نیز به اختلاف ترکیب ارتوپیروکسن‌ها، مقادیر متفاوت درجات ذوب‌بخشی و اختلاف در ترکیب شیمیایی ماگمای در حال صعود مربوط می‌شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| افیولیت؛ ایران مرکزی؛ پریدوتیت گوشته؛ کرومیتیت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه مطالعات برخی پژوهشگران مانند Kuo و همکاران (1985)، Arai (1997) و Kelemen و همکاران (1992) نشان داده است که ماگمای بازالتی اولیه که حاصل ذوب‌بخشی پریدوتیت‌های گوشته است در هنگام صعود با سنگ دیواره خود که همان پریدوتیت‌های گوشته هستند وارد واکنش شده و ابتدا کلینوپیروکسن‌ها و سپس ارتوپیروکسن‌ها را ذوب می‌کند. ذوب کلینوپیروکسن‌ها باعث افزوده شدن بازالت به ماگمای در حال صعود، و ذوب نامتجانس ارتوپیروکسن‌ها باعث افزوده شدن SiO2 به ماگمای در حال صعود، و افزوده شدن الیوین به سنگ دیواره می‌شود. بنابراین، رخداد واکنش‌های سنگ دیواره با مذاب در حال صعود، باعث ذوب پیروکسن‌ها و تغییر ماهیت سنگ دیواره پریدوتیتی و ترکیب شیمیایی مذاب صعود کننده می‌شود. حاصل انجام این واکنش‌ها تشکیل هارزبورگیت‌ها و دونیت‌های واکنشی، و در برخی موارد کرومیتیت‌های انبانی است. در سیستم سه تایی الیوین – اسپینل – کوارتز، دلیل تشکیل کرومیتیت‌های انبانی، افزوده شدن سیلیس حاصل از ذوب نامتجانس ارتوپیروکسن‌ها به ماگمای در حال حرکت برروی منحنی کوتکتیک است چرا که افزایش مقدار سیلیس ماگما باعث تغییر موقعیت ترکیبی آن به درون محدوده پایداری کانی کرومیت شده و موجب تبلور کرومیت می‌شود(Zhou et al., 1994, 1997, 1998, 2001; Kelemen et al., 2000). به این سئوال که چرا بعضی از مجموعه‌های افیولیتی حاوی کانسارسازی کرومیت، و برخی دیگر فاقد کانسارسازی هستند، هنوز جوابی قانع کننده داده نشده است. از آنجایی که تشکیل کرومیتیت در ارتباط با واکنش‌های سنگ دیواره پریدوتیتی با مذاب صعود کننده بوده، ﻣﻨﺸﺄ عنصر Cr موجود در کرومیتیت‌ها به Cr موجود در ساختار پیروکسن‌های ذوب شده بر می‌گردد (Nicolas, 1989; Nicolas and Al-Azri, 1990)، بنابراین، حضور یا عدم حضور کانسارهای کرومیت در مجموعه‌های افیولیتی برگرفته از وسعت و مقدار گسترش واکنش‌های سنگ – مذاب، و ترکیب پیروکسن‌های ذوب شده خواهد بود. به‌همین دلیل، در این نوشتار چهار افیولیت از سرزمین ایران مرکزی که در نزدیکی یکدیگر واقع شده و کرومیتیت‌ها در دو افیولیت حضور داشته و در دوتای دیگر حضور ندارند، انتخاب و بررسی شده‌اند. در این مقاله به بررسی دلایل تشکیل یا عدم تشکیل کرومیتیت در درون پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های جندق، انارک، عشین و نایین، و همچنین، علت اختلاف ترکیب شیمیایی کرومیتیت‌های عشین و نایین پرداخته خواهد شد. زمین‌شناسی عمومی افیولیت‌های مورد مطالعه در بخش غربی ایران مرکزی و حاشیه جنوبی کویر بزرگ با شرایط آب و هوایی کاملا بیابانی واقع شده‌اند. دو گونه سنگ افیولیتی در این ناحیه وجود دارد (شکل 1):
شکل 1- نقشه افیولیت‌های ایران و موقعیت افیولیت‌های مورد بررسی، برگرفته از Pessagno و همکاران (2004)، با تغییرات درباره افیولیت‌های انارک و جندق (KH = Khoy; KR = Kermanshah; NY = Neyriz; BZ = Band Ziarat; NA = Naein; BF = Baft; ES = Esphandagheh; FM = Fanuj-Maskutan; IR = Iranshahr; TK = Tchehel Kureh; MS = Mashhad; SB = Sabzevar; SM = Samail; ASH= Ashin; AN = Anarak; JA = Jandaq)
(1) افیولیت‌های جندق و انارک که دارای سن پروتروزوییک بالایی (Almasian, 1997; Sharkovski et a., 1984; Reyer and Mohafez, 1972) یا پالئوزوییک (Davoudzadeh, 1997; Bagheri, 2007) بوده، در آنها تا کنون هیچ کرومیتیتی گزارش نشده است. بیشتر پریدوتیت‌های گوشته این دو افیولیت را لرزولیت‌های زایا به خود اختصاص داده و جزء افیولیت‌های نوع LOT محسوب می‌شوند (ترابی، 1383). افیولیت انارک در رخساره شیست سبز و افیولیت جندق در رخساره آمفیبولیت دچار دگرگونی ناحیه شده است (Torabi, 2009). واحد‌های سازنده این افیولیت‌ها عبارتند از: پریدوتیت‌ها و پریدوتیت‌های سرپانتینی شده گوشته، گابرو، دایک‌های بازیک و اولترابازیک، پیروکسنیت‌ها، گدازه‌های بالشی و ماسیو، آمفیبولیت، رودینگیت و لیستونیت. همه واحد‌های این دو مجموعه افیولیتی توسط دگرگونه‌هایی از جنس شیست و مرمر پوشیده شده‌اند. افیولیت انارک در بخش‌های شمالی شهر انارک، و افیولیت جندق در 40 کیلومتری شرق شهر جندق رخنمون دارند. (2) افیولیت ملانژهای نایین و عشین که دارای سن مزوزوییک بوده، دایک‌های دیابازی و گدازه‌های بالشی آنها متعلق به کرتاسه هستند. سنگ‌های این دو مجموعه افیولیتی عبارتند از: پریدوتیت‌ها و پریدوتیت‌های سرپانتینی شده گوشته، کرومیتیت، گابرو، پیروکسنیت، دایک‌های دیابازی، کمپلکس دایک‌های ورقه ای، بازالت، گدازه‌های بالشی، پلاژیوگرانیت، چرت‌های رادیولر، سنگ آهک‌های کرتاسه بالایی، رودینگیت، لیستونیت و سنگ‌های دگرگونی شامل آمفیبولیت، دایک آمفیبولیتی، اسکارن، متاچرت‌های نواری، شیست و مرمر. بررسی صحرایی پریدوتیت‌های گوشته این دو افیولیت نشان می‌دهد که توالی لرزولیت – هارزبورگیت – دونیت به‌خوبی مشخص بوده، لرزولیت‌ها هیچ‌گاه در تماس با دونیت‌ها نیستند. دایک‌های دیابازی و گدازه‌های بالشی این دو افیولیت از نظر ترکیب شیمیایی دارای شباهت‌هایی با بازالت‌های پشته‌های میان اقیانوسی و بازالت‌های جزایر قوسی هستند (ترابی، 1383؛ ترابی و همکاران، 1387؛ جباری، 1376؛ منوچهری، 1376). سنگ غالب پریدوتیت‌های گوشته این دو مجموعه افیولیتی هارزبورگیت بوده، جزء افیولیت‌های نوع HOT محسوب می‌شوند. این دو افیولیت در بخش‌های غربی ایران مرکزی و در محل تغییر جهت و پیچش گسل کویر بزرگ (گسل درونه) از شمال شرق به جنوب شرق قرار دارند و باقی مانده نئوتتیس محسوب می‌شوند. سنگ آهک‌های کرتاسه بالایی تا پالئوسن زیرین، و سازند آخوره با سن ائوسن، این ملانژهای افیولیتی را به‌صورت دگرشیب پوشانده‌اند. چرت‌های رادیولر سطح گدازه‌های بالشی را پوشانده و خود نیز در زیر سنگ آهک‌های گلوبوترونکانا‌دار قرار می‌گیرند. بر اثر حرکات تکتونیکی در زمان جایگیری، چرت‌های رادیولر در اغلب موارد کاملاً شکسته و خرد هستند. فراوان بودن رادیولرها در بخش‌هایی از چرت‌های این دو مجموعه افیولیتی به‌خوبی مشخص است (با استفاده از لنز دستی). انواع رادیولرهایی که در درون چرت‌ها دیده می‌شوند عبارتند از (Sharkovski et al., 1984): Amphipyndax stocki F o r., Dictyomitra multicostata Z I t t., D. cf. Pseudomacrocephala S q u I n., Lithocampe sp., Spongosaturnalis moorei F o r., Holocryptocanium barbiu D u m. همه این رادیولرها بیانگر سن کرتاسه بالایی برای چرت‌ها هستند. گلوبوترونکاناهای سنگ آهک‌ها را نیز می‌توان به دو گروه تقسیم نمود (Sharkovski et al., 1984): گروه اول که بیانگر سن Turonian – Santonian هستند: G. helvetica, G. ex gr. Imbricata, G. ex gr. Elevata, G. lapparenti, G. renzi گروه دوم که بیانگر سن Campanian – Maestrichtian هستند: G. tricarinata, G. stuarti, G. arca, G. conica, G. gansseri, G. falsostuarti, G. ventricosa با توجه به مطالب فوق، زمان جایگیری این افیولیت‌ها از پالئوسن زیرین تا ائوسن زیرین می‌تواند باشد. بررسی‌های (Davoudzadeh, 1972) نیز سن پالئوسن زیرین تا ائوسن زیرین را نشان می‌دهد. این دو مجموعه به‌صورت درهم دیده شده و دارای خصوصیات یک آمیزه افیولیتی هستند که زمینه آن سرپانتینیت (پریدوتیت‌های گوشته سرپانتینی شده) بوده، سایر سنگ‌ها در داخل آن رخنمون دارند. این دو گونه مجموعه افیولیتی (افیولیت‌های مزوزوییک و پالئوزوییک یا پرکامبرین) که در بالا ذکر شد دارای واحد‌های سنگی متفاوت، ترکیب شیمیایی مختلف و گذشته زمین‌شناسی بسیار متفاوتی هستند.
روش انجام پژوهش به‌منظور دسترسی به اهداف این پژوهش از پریدوتیت‌های گوشته هر چهار مجموعه افیولیتی، و کرومیتیت‌های افیولیت‌های عشین و نایین نمونه‌برداری صورت گرفته و پس از بررسی‌های پتروگرافی، کانی‌های مناسب با استفاده از دستگاه آنالیز الکترون میکروپروب JEOL مدل JXA-8800 (WDS) و Cameca SX-100 در دانشگاه‌های کانازاوای ژاپن و هانوور آلمان با ولتاژ شتاب‌دهنده 20 kV و جریان 12 nA بررسی شدند. در محاسبه مقدار Fe3+ برای دسترسی به فرمول ساختاری کانی‌ها نیز از استوکیومتری کانی‌ها استفاده شد (Droop, 1987).
پتروگرافی و شیمی کانی‌ها پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های نایین و عشین لرزولیت‌های گوشته این افیولیت‌ها دارای بافت‌های پورفیروکلاستیک و گرانوبلاستیک هستند و از نوع لرزولیت‌های 4 فازی هستند. این سنگ‌ها از الیوین، ارتوپیروکسن، کلینوپیروکسن و اسپینل‌های کروم‌دار تشکیل شده‌اند. الیوین‌ها ریز دانه بوده، با حاشیه‌های سرپانتینی زمینه سنگ را تشکیل می‌دهند. این کانی‌ها بر خلاف پیروکسن‌ها شواهد تغییر شکل گوشته‌ای را از خود نشان نداده و بر اساس داده‌های میکروپروب دارای ترکیب فورستریت (Fo90) هستند (جدول‌های 1 و 2). ارتوپیروکسن‌ها دارای ترکیب انستاتیت (En87-88Fs9-10) بوده، به‌صورت پورفیروکلاست دیده می‌شوند. این کانی‌ها دارای خاموشی موجی و کینک باند بوده، در مواردی کشیدگی نواری‌شکل از خود نشان می‌دهند. در حاشیه ارتوپیروکسن‌ها خلیج‌های خوردگی و انحلال وجود دارد که توسط الیوین‌های ریز دانه پر شده است. کلینوپیروکسن‌ها سالم باقی مانده و از نظر اندازه کوچک‌تر از ارتوپیروکسن‌ها هستند. این کانی‌ها دارای ترکیب اوژیت و دیوپسید هستند. اسپینل‌ها به رنگ قهوه‌ای روشن بوده، ریز دانه و ورمیکولار هستند. بر اثر آلتراسیون به‌صورت جزیی به مگنتیت تبدیل شده و دارای ترکیب اسپینل کروم‌دار هستند. میزان Cr# این کانی‌ها به‌طور متوسط برابر با 20/0 است.
جدول 1- تغییرات ترکیب الیوین‌ها و اسپینل‌ها در پریدوتیت‌ها و کرومیتیت‌های افیولیت نایین (پیرنیا، 1386
جدول 2- تغییرات ترکیب الیوین‌ها و اسپینل‌ها در پریدوتیت‌ها و کرومیتیت‌های افیولیت عشین (ترابی، 1383)
هارزبورگیت‌ها از الیوین، ارتوپیروکسن و کانی‌های فرعی کلینوپیروکسن و اسپینل کروم‌دار ساخته شده‌اند و دارای بافت پورفیروکلاستیک و گرانوبلاستیک هستند. بر اساس داده‌های میکروپروب الیوین‌های موجود در این سنگ‌ها از نوع فورستریت (Fo91) هستند و نسبت به الیوین‌های موجود در لرزولیت‌ها بیشتر سرپانتینی شده‌اند. ارتوپیروکسن‌ها دارای ترکیب انستاتیت (En89 Fs8-9) هستند و مانند ارتوپیروکسن‌های لرزولیت شواهد تغییر شکل گوشته‌ای را نشان می‌دهند. حاشیه‌های انحلال یافته در اطراف این کانی‌ها از توسعه و تکامل بیشتری نسبت به لرزولیت‌ها برخوردار هستند. کلینوپیروکسن‌ها از فراوانی کمی برخوردار هستند و دارای ترکیب اوژیت هستند. اسپینل‌های موجود در این سنگ‌ها به رنگ قرمز تا قهوه‌ای تیره بوده، از نوع اسپینل‌های کروم‌دار هستند. این کانی‌ها نیمه‌شکل‌دار بوده، به‌طور متوسط دارای Cr# برابر با 413/0 هستند. همچنین، دارای اندازه بزرگ‌تری نسبت به اسپینل‌های لرزولیت هستند. کانی اصلی سازنده دونیت‌ها الیوین بوده، سایر کانی‌هایی همچون اسپینل کروم‌دار، کلینوپیروکسن، ارتوپیروکسن و مگنتیت دارای مقادیر کمی هستند. شدت سرپانتینی شدن در این سنگ‌ها به حدی است که در بیشتر موارد تنها جزایر کوچکی از الیوین‌ها را می‌توان در سنگ مشاهده نمود. در واقع این سنگ‌ها بر اثر فرآیند سرپانتینی شدن پیشرفته به سرپانتینیت تبدیل شده‌اند. حضور فراوان کانی‌های سرپانتین در این سنگ‌ها باعث بخشیدن بافت مشبک به این سنگ‌ها شده است. الیوین‌های موجود در این سنگ‌ها دارای ترکیب کریزولیت Fo88)) هستند. کلینوپیروکسن‌ها از نوع دیوپسید و اسپینل‌ها با Cr# برابر با 45/0 تا 71/0 از نوع اسپینل‌های کروم‌دار هستند. اسپینل‌های کروم‌دار به‌صورت نیمه شکل‌دار تا شکل‌دار بوده، به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه هستند. لنزهای کرومیتیتی در درون برخی از بخش‌های دونیتی دیده می‌شوند. دلیل عدم بررسی الیوین‌های موجود در کرومیتیت‌ها، تغییر ترکیب آنها بر اثر واکنش با اسپینل‌ها در دمای ساب‌سولیدوس است (Arai, 1997). بررسی‌ها نشان می‌دهد که مقدار فورستریت الیوین موجود در دونیت‌ها کمتر از لرزولیت‌ها و هارزبورگیت‌ها بوده، در گذر از لرزولیت‌ها به سمت هارزبورگیت، دونیت و کرومیتیت‌ها، Cr# اسپینل‌ها افزایش، رنگ آنها تیره‌تر و شکل آنها یوهدرال‌تر می‌شود.
پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های انارک و جندق پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های جندق و انارک فازهای متعددی از سرپانتینی شدن را پشت سر نهاده‌اند و سرپانتینیت یکی از مهمترین سنگ‌های تشکیل دهنده این مجموعه‌های افیولیتی است. بررسی‌های پتروگرافی نشان می‌دهد که پریدوتیت‌های گوشته افیولیت جندق و انارک بیشتر از نوع لرزولیت و هارزبورگیت بوده‌اند و دونیت‌ها توسعه چندانی نداشته‌اند. لرزولیت‌ها و هارزبورگیت‌های افیولیت جندق از کانی‌های آنتوفیلیت، تالک، الیوین و ارتوپیروکسن‌های دگرگونی و ترمولیت تشکیل شده‌اند. کلینوپیروکسن‌ها و اسپینل‌ها بازمانده کانی‌های آذرین اولیه بوده، بخش‌هایی از کلینوپیروکسن‌ها بر اثر دگرگونی تبدیل به ترمولیت شده‌اند. اسپینل‌های کرم‌دار اغلب مگنتیتی شده‌اند اما قسمت‌های درونی برخی از آنها هنوز سالم هستند. با توجه به موارد فوق این سنگ‌ها در رخساره آمفیبولیت دگرگون شده و آنها را می‌توان متاپریدوتیت نامید (Torabi, 2009). نام‌گذاری پریدوتیت‌های موجود در این افیولیت‌ها بر اساس استفاده از سودومورف‌های کانی‌های اولیه، ترکیب شیمیایی نمونه‌های سنگ کل و نوع کانی‌های حاصل دگرگونی انجام می‌پذیرد. در این مجموعه‌های افیولیتی، اسپینل‌های کرم‌دار در همه انواع پریدوتیت‌های گوشته (لرزولیت، هارزبورگیت و دونیت) به‌صورت خود شکل دیده می‌شوند و همان‌طور که قبلاً اشاره شد هیچ سنگی که غنی از اسپینل‌های کرم‌دار باشد (کرومیتیت) دیده نمی‌شود. با استفاده از بررسی‌های پتروگرافی و توجه به تغییرات کانی‌ها که بر اثر سرپانتینی شدن و دگرگونی رخ داده است می‌توان پریدوتیت‌های گوشته اولیه افیولیت‌های جندق و انارک را به ترتیب کاهش فراوانی، لرزولیت، هارزبورگیت و دونیت در نظر گرفت به عبارت دیگر لرزولیت‌ها بیشترین و دونیت‌ها کم‌ترین فراوانی را داشته‌اند. کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته این دو افیولیت از نوع دیوپسید هستند. مقدار Cr# در اسپینل‌های کرم‌داری که تحتﺗﺄثیر مگنتیتی شدن قرار نگرفته‌اند در همه انواع پریدوتیت‌های گوشته تنوع گسترده‌ای نداشته و به‌طور کلی می‌توان گفت که اسپینل‌های کرم‌دار در انواع پریدوتیت‌های گوشته این افیولیت‌ها دارای ترکیب محدودی هستند. محدوده Cr# اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت جندق 46/0 تا 61/0، و محدوده Cr# اسپینل‌ها در افیولیت انارک نیز 47/0 تا 51/0 است. نتایج آنالیز ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته، و اسپینل‌های موجود در کرومیتیت‌های افیولیت‌های عشین و نایین، به همراه کلینوپیروکسن و اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های انارک و جندق، و نتایج محاسبه فرمول ساختاری و فاکتورهای معرف آنها در جدول‌های 3 تا 13 آورده شده است.
جدول 3- نتایج آنالیز نقطه‌ای کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت انارک (لرزولیت) بر اساس درصد وزنی (wt%) و محاسبه فرمول ساختاری آنها
جدول 3- ادامه.
جدول 4- نتایج آنالیز نقطه‌ای اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت انارک و محاسبه فرمول ساختاری آنها
جدول 5- نتایج آنالیز نقطه‌ای کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته (لرزولیت) افیولیت عشین و محاسبه فرمول ساختاری آنها
جدول 8- نتایج آنالیز نقطه‌ای اسپینل‌های موجود در کرومیتیت‌های افیولیت عشین و محاسبه فرمول ساختاری آنها
جدول 8- ادامه.
جدول 9- نتایج آنالیز نقطه‌ای کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته (لرزولیت) افیولیت جندق و محاسبه فرمول ساختاری آنها
جدول 10: نتایج آنالیز نقطه‌ای اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت جندق و محاسبه فرمول ساختاری آنها.
جدول 11- نتایج آنالیز نقطه‌ای کلینوپیروکسن‌ها در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین و محاسبه فرمول ساختاری آنها (پیرنیا، 1386)
جدول 12- نتایج آنالیز نقطه‌ای ارتوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین و محاسبه فرمول ساختاری آنها (پیرنیا، 1386)
جدول 13- نتایج آنالیز نقطه‌ای اسپینل‌های موجود در کرومیتیت‌های افیولیت نایین و محاسبه فرمول ساختاری آنها (پیرنیا، 1386).
بحث Zhou و همکاران (1994) تشکیل کانسارهای کرومیت انبانی را نتیجه ذوب‌بخشی گوشته بالایی می‌دانند. این پژوهشگران معتقدند که کرومیتیت‌های غنی از Cr از ماگماهایی به‌وجود می‌آیند که حاصل ذوب‌بخشی درجه بالای پریدوتیت‌های گوشته هستند، در حالی که کرومیتیت‌های غنی از Al در ارتباط با ماگماهایی هستند که از ذوب‌بخشی درجه پایین پریدوتیت‌های گوشته بالایی به‌وجود آمده‌اند. در این مدل، ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های لرزولیتی گوشته که سنگ دیواره ماگماهای بازالتی در حال صعود هستند، بر اثر تماس با مذاب‌های صعود کننده ذوب شده و آنچه در دیواره باقی می‌ماند الیوین است که تشکیل غلاف دونیتی را می‌دهد. به طرف خارج، فقط کلینوپیروکسن‌ها ذوب می‌شوند و آنچه باقی می‌ماند ارتوپیروکسن و الیوینی است که تشکیل منطقه هارزبورگیتی را می‌دهد که در بیرون غلاف دونیتی قرار دارد. این منطقه هارزبورگیتی بطرف خارج توسط منطقه لرزولیت احاطه شده است. ذوب نامتجانس ارتوپیروکسن‌ها، از طرفی تولید الیوین‌های جایگزینی را کرده که تشکیل دهنده اصلی دونیت‌ها بوده، از طرفی تولید SiO2 را می‌کند که این SiO2 باعث ورود ماگمای بازالتی به داخل حوزه پایداری کرومیت می‌شود و در نتیجه، کرومیت متبلور می‌شود (برگرفته از شهاب‌پور، 1384 با تغییرات). با توجه به مطلب فوق می‌توان متوجه شد که اسپینل‌ها و الیوین‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته اولیه نبوده، بر اثر واکنش مذاب صعود کننده با سنگ دیواره به‌وجود آمده‌اند. در حالی‌که ارتوپیروکسن‌ها و کلینوپیروکسن‌هایی که باقی مانده‌اند کانی‌های اولیه لرزولیت‌های گوشته محسوب می‌شوند. بنابراین، برای پی بردن به ماهیت اولیه پریدوتیت‌های گوشته مورد بررسی بهتر است که پتروگرافی و ترکیب شیمیایی پیروکسن‌ها به عنوان کانی‌های به ارث رسیده از گوشته اولیه بررسی شود. به‌منظور دسترسی به جواب پرسش‌های مطرح شده در قسمت مقدمه، ابتدا دلیل تشکیل کرومیتیت در افیولیت‌های مزوزوییک و نبود آن در افیولیت‌های پرکامبرین یا پالئوزوییک، و سپس به بررسی دلیل اختلاف ترکیب شیمیایی کرومیتیت‌های موجود در افیولیت‌های نایین و عشین پرداخته خواهد شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در فرآیند تشکیل کرومیتیت در پریدوتیت‌های گوشته عوامل زیر دارای نقش اساسی هستند (Arai, 1997): (1) ترکیب پریدوتیت گوشته اولیه که از ذوب‌بخشی آن مذاب بازالتی صعود کننده به‌دست می‌آید؛ (2) درصد ذوب‌بخشی صورت گرفته و حجم مذاب به‌دست آمده، که با عامل شماره یک ترکیب مذاب اولیه را تعیین می‌کنند؛ (3) ترکیب ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن پریدوتیتی که مذاب از درون آن عبور می‌کند، و (4) ذوب‌بخشی‌های پی در پی و ورود ماگمای اولیه بعدی که با ماگمای تغییر یافته مخلوط شود. در این بخش 4 عامل فوق بررسی می‌شود. در انجام این بررسی از جدول 14 که برگرفته از داده‌های موجود در جدول‌های 3 تا 13 است استفاده خواهد شد. (1) ترکیب غالب پریدوتیت‌های گوشته در افیولیت‌های جندق و انارک لرزولیت‌های تقریباً زایاست در صورتی که در افیولیت‌های نایین و عشین سنگ غالب هارزبورگیت‌های تقریباً تهی شده هست. همان طور که قبلاً اشاره شد هرچند که این افیولیت‌ها با یکدیگر فاصله زیادی ندارند اما از نظر زمانی با یکدیگر بسیار اختلاف داشته و یک گروه متعلق به مزوزوییک و گروه دیگر متعلق به پرکامبرین یا پالئوزوییک هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که کرومیتیت‌های انبانی در لرزولیت‌های زایا و هارزبورگیت‌های شدیداً دیرگداز معمولاً غایب بوده، یا دارای حجم بسیار کمی هستند (Leblanc and Violette, 1983). دلیل این ﻣﺴﺄله مقدار کم Cr# درگیر در سیستم لرزولیتی بخصوص مقدار کم این فاکتور در پیروکسن‌های موجود در لرزولیت‌هاست. Cr# سیستم لرزولیتی برای تمرکز اسپینل و تشکیل کرومیتیت بسیار پایین بوده، مذاب مخلوط دارای درجه پایینی از فوق اشباع بودن از اسپینل است. بهترین سیستم پریدوتیتی برای تشکیل کرومیتیت‌های انبانی هارزبورگیت‌های نیمه دیرگداز است. شکل سیستم الیوین – اسپینل – کوارتز (شکل 2) در سیستم‌های لرزولیتی و هارزبورگیتی با یکدیگر متفاوت است. بدین ترتیب که انحنای لیکوییدوس فازنمودار (انحنای خط مرزی الیوین – اسپینل) در لرزولیت‌ها نسبت به هارزبورگیت‌ها بسیار کمتر بوده، ماگمای مخلوط دارای درجه بــسیار کمی از فوق اشباع بودن از اسپینل برای تــمرکز اسپینل است. با توجه به شکل 2 مشخص است که درصورت مخلوط شدن دو مذاب با یکدیگر نقطه ترکیبی مذاب مخلوط ممکن است در میدان اسپینل قرار نگیرد یا اینکه مقدار اسپینل به‌دست آمده بسیار اندک باشد. با توجه به مطالب ارائه شده می‌توان گفت که سیستم هارزبورگیت‌های نیمه‌دیرگداز (افیولیت‌های نایین و عشین)، نسبت به سیستم لرزولیت‌های زایا (افیولیت‌های انارک و جندق)، استعداد و قابلیت بسیار بیشتری در متبلور نمودن اسپینل و تشکیل کرومیتیت دارند.
جدول 13- نتایج آنالیز نقطه‌ای اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین و محاسبه فرمول ساختاری آنها (پیرنیا، 1386).
*Cr# = Cr/(Cr+Al) atomic ratio, Mg# = Mg/(Mg+Fe+2) atomic ratio, Fe+3# = Fe+3/(Fe+3+Cr+Al) atomic ratio
شکل 2- تفاوت انحنای لیکوییدوس فاز نمودار Ol-Q-Spinel (انحنای خط مرزی الیوین – اسپینل) در سیستم‌های: b) هارزبورگیتی و c) لرزولیتی (Arai, 1997).
(2) فراوانی لرزولیت و سهم عمده آن در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های جندق و انارک نشان می‌دهد که ذوب‌بخشی در این پریدوتیت‌های گوشته پدیده‌ای فراگیر نبوده، مقدار درصد ذوب‌بخشی که لرزولیت‌های گوشته تحمل کرده‌اند کمتر از 10% بوده است (ترابی، 1383). برخلاف این دو افیولیت قدیمی، در افیولیت‌های نایین و عشین، هارزبورگیت‌ها دارای فراوانی بیشتری نسبت به لرزولیت‌ها هستند که بیانگر رخداد درجات ذوب‌بخشی بالاتر است. پرواضح است که هرچه مقدار درصد ذوب‌بخشی در پریدوتیت‌های گوشته بالاتر باشد، مقدار Cr، Fe و Mg مذاب حاصله (یعنی همنه‌های مورد نیاز برای تبلور اسپینل) نیز افزایش خواهد یافت. مقدار درصد پایین ذوب‌بخشی در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت جندق و انارک نیز توجیه کننده نبود کرومیتیت در این دو افیولیت است. (3) ترکیب ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن موجود در پریدوتیتی که مذاب صعود کننده با آن واکنش می‌دهد (بخصوص مقدار Cr# آنها) نیز دارای اهمیت بسزایی است. بررسی داده‌های میکروپروب کانی‌ها (جدول 14) نشان می‌دهد که مقدار Cr2O3 و Cr# کلینوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته این چهار افیولیت با یکدیگر اختلاف فاحشی نداشته اما ارتوپیروکسن‌های موجود در افیولیت‌های نایین و عشین به‌طور درخور ملاحظه‌ای با یکدیگر متفاوت هستند. با توجه به مطالب فوق عدم تشکیل کرومیتیت در افیولیت‌های انارک و جندق را می‌توان به مقدار درصد پایین ذوب پیروکسن‌ها، فعال نبودن گوشته در تشکیل مداوم مذاب و لرزولیتی بودن سیستم گوشته دانست. اما اختلاف ترکیب کرومیتیت‌های موجود در افیولیت‌های نایین و عشین را می‌توان به متفاوت بودن ترکیب شیمیایی پیروکسن‌ها و به خصوص ارتوپیروکسن‌های آنها نسبت داد. در ارتوپیروکسن‌های افیولیت نایین مقدار Cr2O3 و Cr# به‌طور درخور توجه‌ای بیش از افیولیت عشین بوده، در عوض مقدار Mg# آنها کمتر است (جدول 15). هر چه مقدار Cr2O3 و Cr# در ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن‌های سنگ دیواره بیشتر باشد، بعد از ذوب کلینوپیروکسن و ارتوپیروکسن‌ها بر اثر واکنش، مقدار Cr در مذاب حاصله افزایش یافته و احتمال تبلور و تجمع اسپینل و تشکیل کرومیتیت افزایش می‌یابد. متوسط Cr2O3 کلینوپیروکسن‌های افیولیت نایین نیز حدود 10% بیش از کلینوپیروکسن‌های افیولیت عشین است.
جدول 15- مقایسه فاکتورهای مختلف پترولوژی و کانی‌شناسی چهار افیولیت نایین، عشین، انارک و جندق (برگرفته از جدول‌های 3 تا 14).
(4) ورود یا عدم ورود ماگمای اولیه جدید به محل واکنش مذاب با سنگ دیواره پریدوتیتی نیز یک عامل بسیار مهم است. اگر ماگمای جدید وارد محیط واکنش نشود تنها مقدار کمی اسپینل کومولوس که حاصل واکنش مذاب با سنگ دیواره است تشکیل می‌شود. اما اگر مذاب اولیه جدید وارد شود درجه اشباع شدن از اسپینل در مذاب مخلوط بالاتر رفته و کرومیتیت تشکیل می‌شود. ورود ماگمای جدید و صعود پی در پی مذاب‌های حاصل ذوب‌بخشی، به پویایی گوشته در افزایش درجه ذوب‌بخشی و تولید حجم زیادی از مذاب بستگی دارد. بررسی‌های صحرایی افیولیت‌های جندق و انارک نشان می‌دهد که تعداد دایک‌ها، ضخامت آنها، و حجم گدازها نسبت به افیولیت‌های نایین و عشین که دارای کرومیتیت هستند درخور توجه نبوده که خود بیانگر عدم پویایی گوشته در ذوب‌بخشی مدام و تولید دایک‌ها و گدازه‌هاست. بررسی پتروگرافی و شیمی اسپینل‌های موجود در همه انواع پریدوتیت گوشته افیولیت‌های انارک و جندق نشان داده است که همگی یوهدرال (خودشکل) بوده، تنوع ترکیبی گسترده‌ای ندارند. در صورتی که اسپینل‌های موجود در افیولیت‌های مزوزوییک از لرزولیت به سمت کرومیتیت یوهدرال‌تر شده و مقدار Cr# آنها افزایش می‌یابد. بنابراین، اسپینل‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته را می‌توان اسپینل‌های کومولوس حاصل واکنش مذاب بازالتی با سنگ دیواره پریدوتیتی در نظر گرفت که خود بیانگر اضافه نشدن ماگمای اولیه جدید به ماگمای تغییر یافته است. همه مواردی که در بالا به آنها اشاره شد نبود کرومیتیت در افیولیت‌های قدیمی ایران مرکزی را توجیه می‌کند. به‌نظر می‌رسد همه عوامل ذکر شده دست به دست یکدیگر داده تا در افیولیت‌های انارک و جندق کرومیتیت تشکیل نشود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهمترین عامل عدم تشکیل کرومیتیت در درون این افیولیت‌ها لرزولیتی بودن سیستم گوشته و نبود ذوب‌بخشی مداوم و گسترده است. مقایسه ترکیب اسپینل‌ها در کرومیتیت‌های افیولیت‌های مزوزوییک نشان می‌دهد که کرومیتیت‌های افیولیت عشین دارای Al2O3 درخور توجه و کرومیتیت‌های موجود در افیولیت نایین نیز دارای Cr2O3 زیادی هستند (شکل 3). دلیل این اختلاف به متفاوت بودن ترکیب ارتوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته آنها، و وجود درجات ذوب‌بخشی بالاتر در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین نسبت به پریدوتیت‌های گوشته افیولیت عشین است.
شکل 3- موقعیت کرومیتیت‌های موجود در افیولیت‌های عشین و نایین در: الف) نمودار تعیین کننده نوع کرومیتیت (برگرفته از Bonavia و همکاران، 1993)، ب) نمودار نشان‌دهنده ماهیت مذاب بازیک واکنش‌دهنده با سنگ دیواره پریدوتیتی به هنگام تشکیل کرومیتیت‌ها. محدوده ترکیب بونینیت‌ها و MORB برگرفته از Arai (1992) است. همان طور که قبلاً اشاره شد ارتوپیروکسن‌های موجود در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین نسبت به ارتوپیروکسن‌های موجود در افیولیت عشین دارای Cr2O3 بیشتر و Al2O3 کم‌تری هستند (جدول 13). دلیل وجود درجات ذوب‌بخشی بالاتر در افیولیت نایین نیز فراوان‌تر بودن هارزبورگیت در نایین نسبت به عشین است. ترکیب ماگمای در حال صعود که در حال واکنش با سنگ دیواره است نیز یکی از عوامل مهم دیگر در تعیین ترکیب شیمیایی کرومیتیت‌های حاصل از رخداد واکنش مذاب – گوشته است. بررسی‌های Arai (1992) نشان می‌دهد که مذاب‌هایی شبیه MORBها باعث تبلور اسپینل‌های های غنی از Al، و مذاب‌های بونینیتی باعث تبلور اسپینل‌های غنی از Cr می‌شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که مذاب واکنش گر در افیولیت نایین از نوع بونینیت (پیرنیا، 1386)، MORB (ترابی و همکاران، 1387) و بازالت‌های جزایر قوسی (Rahmani et al., 2007)، و در افیولیت عشین شبیه MORB (ترابی، 1383) بوده است (شکل 3). این ﻣﺴﺄله نیز رخداد درجات ذوب‌بخشی بالاتر در گوشته افیولیت نایین را تایید می‌کند. درباره رابطه تشکیل یا عدم تشکیل و همچنین، نوع کرومیتیت با نوع محیط تکونیکی مجموعه‌های افیولیتی پژوهشگران متعددی مانند: Roberts (1988)، Matsumoto و Tomurtogoo (2003) و Arai (1992) مطالبی را ارائه کرده‌اند اما در این مورد اتفاق نظری وجود ندارد. تشکیل کرومیتیت در پشته‌های میان اقیانوسی به‌ندرت گزارش شده (Arai, 1997) و در صورت تشکیل از نوع غنی از Al هستند (Zhou, 1997). در بررسی‌های جدیدتر تشکیل کرومیتیت‌ها در مجموعه‌های افیولیتی به محیط‌های حاشیه‌ای و جزایر قوسی به‌دلیل حضور آب فراوان در محیط نسبت داده می‌شود (Matsumoto and Tomurtogoo, 2003; Ravikant et al., 2004). البته نمودار‌های تکتونیکی ارائه شده درباره پریدوتیت‌ها و اسپینل‌ها بسیار ناقص بوده، همه چیز را از یکدیگر تفکیک نمی‌کنند (Nicolas, and Boudier, 2003). در جدیدترین بررسی‌های انجام شده، محیط تکتونیکی افیولیت نایین و نوار افیولیتی نایین – بافت به محیط‌های جزایر قوسی (Rahmani et al., 2007) و بالای زون فرورانش و حوضه‌های پشت کمان نسبت داده شده است (Moghadam et al., 2008, 2009). ترابی (1383) بازالت‌های موجود در افیولیت عشین را از نظر ترکیب شیمیایی نزدیک به MORB می‌داند. بررسی‌های انجام شده بر روی افیولیت‌های LOT انارک و جندق (ترابی، 1383؛ Torabi، 2009) شباهت آنها به افیولیت‌های میان اقیانوسی و توده‌های لرزولیتی کوهزایی (Orogenic lherzolitic massif) را نشان می‌دهد. با توجه به بررسی‌های انجام شده، ترکیب شیمیایی کرومیتیت‌ها و عدم توافقی که درباره سن و محیط تکتونیکی افیولیت‌های مورد بررسی وجود دارد می‌توان گفت که افیولیت‌های نایین و عشین احتمالا در محیط بالای زون فرورانش تشکیل شده و افیولیت‌های LOT انارک و جندق شبیه افیولیت‌های میان اقیانوسی و توده‌های لرزولیتی هستند.
نتیجه‌گیری دلیل نبود کرومیتیت در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت‌های انارک و جندق، به لرزولیتی بودن سیستم گوشته، درصد پایین ذوب‌بخشی پریدوتیت‌های گوشته، و عدم پویایی گوشته در ذوب‌بخشی مداوم و تولید دایک‌ها و گدازه‌هاست. دلیل اختلاف ترکیب شیمیایی کرومیتیت‌های افیولیت‌های عشین و نایین نیز به متفاوت بودن ترکیب ارتوپیروکسن‌های آنها، بالاتر بودن درجه ذوب‌بخشی پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین، و متفاوت بودن ترکیب شیمیایی ماگمای واکنش گر در این دو افیولیت مربوط می‌شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
پیرنیا، ت. (1386) پترولوژی پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. ترابی، ق. (1383) پترولوژی افیولیت‌های منطقه انارک (شمال‌شرق استان اصفهان) با تاکید بر مطالعه سنگ‌های اولترامافیک - مافیک افیولیت شمال انارک و سنگ‌های اولترامافیک-مافیک ملانژ افیولیتی عشین-زوار. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. ترابی، ق.، عبدالهی، ا. و شیردشت‌زاده، ن. (1387) استفاده از آنالیز کانی‌ها و سنگ کل در تشخیص پتروزنژ گدازه‌های بالشی افیولیت نایین. مجله بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران (2)16: 295 تا 312. جباری، ع. (1376) زمین‌شناسی و پترولوژی افیولیت نایین. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. شهاب‌پور، ج. (1384) زمین‌شناسی اقتصادی. انتشارات دانشگاه شهید باهنر، کرمان. منوچهری، ش. (1376) بررسی پتروگرافی و پترولوژی افیولیت‌های شمال نایین. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. Almasian, M. (1997) Tectonics of the Anarak area (Central Iran). Ph.D. thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
Arai, S. (1997) Control of Wall-rock composition on the formation of Podiform Chromitites as a result of Magma/Peridotite interaction. Resource Geology 47(4): 177-187.
Arai, S. (1992) Chemistry of chromian spinel in volcanic rocks as a potential guide to magma chemistry. Mineralogical Magazine 56: 173-184.
Bagheri, S. (2007) The exotic Paleo-tethys terrane in Central Iran: new geological data from Anarak, Jandaq and Posht-e-Badam areas. Ph.D. thesis, Faculty of Geosciences and Environment, University of Leusanne, Switzerland.
Bonavia, F. F., Diella, V. and Ferrario, A. (1993)Precambrian podiform chromitites from Kenticha Hill, southern Ethiopia. Economic Geology 88(1): 198-202.
Davoudzadeh, M. (1972) Geology and petrography of the area north of Nain, Central Iran. Geological survey of Iran, Tehran, Report No. 14.
Davoudzadeh, M. (1997) Geology of Iran, In: E. M. Moores and R. W. Fairbridge (Eds.): Encyclopedia of Asian and European Regional Geology, Chapman and Hall, London.
Droop, G. T. R. (1987) A general equation for estimating Fe3+ concentrations in ferromagnesian silicates and oxides from microprobe analyses, using stoichiometric criteria. Mineralogical Magazine 51: 431-435.
Kelemen, P. B., Dick, H. J. B. and Quick, J. E. (1992) Formation of harzburgite by pervasive melt-rock reaction in the upper mantle. Nature 358: 635-641.
Kelemen, P. B., Braun, M. and Hirth, G. (2000) Spatial distribution of melt conduits in the mantle beneath oceanic spreading ridges: Observations from the Ingalls and Oman ophiolites. G3 (Geochemistry, Geophysics, Geosystems), 1 (7).
Kuo, L. C. and Kirkpatrick, R. J. (1985) Dissolution of mafic minerals and its implications for the ascent velocities of perdotite-bearing basalts magmas. Journal of Geology 93: 691-700.
Leblanc, M. and Violette, J. F. (1983) Distribution of aluminum-rich and chromium-rich chromite pods in ophiolite peridotites. Economic Geology 78: 293-301.
Matsumoto, I., and Tomurtogoo, O. (2003) Petrological characteristics of the Hantaishir ophiolite complex, Altai region, Mongolia: Coexistence of podiform chromitite and boninite. Gondwana Research 6: 161-169.
Moghadam, H. S., Rahgoshay, M. and Whitechurch, H. (2008) Mesozoic back-arc extension in the active margin of the Iranian continental block: constrains from age and geochemistry of the mafic lavas. Ofioliti 33(2): 95-103.
Moghadam, H. S., Whitechurch, H., Rahgoshay, M. and Monsef, I. (2009) Significance of Nain-Baft ophiolitic belt (Iran): Short-lived, transtensional Cretaceous back-arc oceanic basins over the Tethyan subduction zone. Comptes Rendus Geoscience 341: 1016-1028.
Nicolas, A. (1989) Structures of ophiolites and dynamics of oceanic lithosphere. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands.
Nicolas, A. and Al-Azri, H. (1990) Chromite-rich and chromite-poor ophiolites: the Oman case. Proceedings of the ophiolite conference, held in Muscat, Oman.
Nicolas, A. and Boudier, F. (2003) Where ophiolites come from and what they tell us. Geological Society Special Papers 373: 137-152.
Pessagno, E. A., Jr., Ghazi, A. M., Kariminia, S. M., Duncan, R. A., and Hassanipak, A. A. (2004) Tectonostratigraphy of the Khoy complex, Northwestern Iran. Stratigraphy 1(2): 49-63.
Rahmani, F., Noghreyan, M. and Khalili, M. (2007) Geochemistry of sheeted dikes in the Nain ophiolite (Central Iran). Ofioliti 32(2): 119-129.
Ravikant, V., Tapan P. and Dipankar, D. (2004) Chromite from the Nidar ophiolite and Karzok Complex, Transhimalaya, eastern Ladakh: their magmatic evolution. Journal of Asian Earth Sciences 24: 177-184.
Reyer, D. and Mohafez, S. (1972) The first contribution of the NIOC-ERAP agreements to knowledge of Iranian geology. Edition technic, Paris.
Roberts, S. (1988) Ophiolitic chromitite formation: A marginal Basin phenomenon?. Economic Geology 83: 1034-1036.
Sharkovski, M., Susov, M. and Krivyakin, B. (1984) Geology of the Anarak area (Central Iran), Explanatory text of the Anarak quadrangle map, 1:250,000. V/O Technoexport Report TE/No. 19, Geological Survey of Iran, Tehran.
Torabi, G. (2009) Chromitite potential in mantle peridotites of the Jandaq ophiolite (Isfahan province, Central Iran). Comptes Rendus Geoscience 341:982-992.
Zhou, F. M., Robinson, P. T. and bai, W. J. (1994) Formation of podiform chromitites by melt/rock interaction in the upper mantle. Mineralium Deposita 29: 98-101.
Zhou, M. F. and Robinson, P. T. (1997) Origin and tectonic setting of podiform chromite deposits. Economic Geology 92: 259-262.
Zhou, M. F., Sun, M., Keays, R. R. and Kerrich, R. W. (1998) Controls on platinum-group elemental distributions of podiform chromitites: a case study of the high-Cr and high-Al chromitites from Chinese orogenic belts. Geochimica et Cosmochimica Acta 62: 677-688.
Zhou, M. F., Robinson, P. T., Malpas, J. G., Aitchison, J. C., Sun, M., Bai, W. J., Hu, X. F. and Yang, J. S. (2001) Melt/rock interation and melt evolution in the Sartohay high-Al chromite deposit of the Dalabute ophiolite (NW China). Journal of Asian Earth Sciences 19: 519-536. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 636 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 995 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||