بررسی و تحلیل چالش های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستائیان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی

تقدیسی, احمد; گودرزی, سمیه; بیک محمدی, حسن

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,686
تعداد مقالات	13,791
تعداد مشاهده مقاله	32,405,829
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,797,902

بررسی و تحلیل چالش های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستائیان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی

برنامه ریزی فضایی

مقاله 5، دوره 5، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 83-100 اصل مقاله (264.34 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد تقدیسی¹؛ سمیه گودرزی^* ²؛ حسن بیک محمدی³

¹عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان

³عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد

چکیده

هدف کلی تحقیق " بررسی و تحلیل چالش های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستائیان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی"بوده است. جامعه آماری تحقیق شامل روستائیان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی بود که تعداد 381 نفر با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه‌گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامه‌ای بود که روایی آن بر اساس نظرات اساتید و صاحبنظران مربوطه تأیید گردید و جهت سنجش میزان پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار محاسبه شده حاکی از مناسب بودن ابزار تحقیق می باشد(89/0=&alpha). داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS مورد توصیف و تحلیل قرار گرفتند. رتبه بندی چالش های توریسم روستایی از دیدگاه روستاییان نشان داد که گویه های نامناسب بودن جاده ها و مسیرهای مواصلاتی، نامناسب و ناکافی بودن مراکز اقامتی و شرایط آب وهوایی سرد به ترتیب، به عنوان مهم ترین مشکلات در این زمینه شناخته شدند. در این تحقیق از تحلیل عاملی با رویکرد تلخیص داده ها استفاده شد که بر اساس نتایج به دست آمده، چالش های مدیریت آب کشاورزی در 6 عامل شامل، مشکلات بهداشتی، مشکلات مدیریتی و برنامه ریزی، مشکلات زیرساختی، مشکلات فرهنگی- اجتماعی، مشکلات اقتصادی و مشکلات طبیعی و اقلیمی دسته بندی شدند. همچنین بر پایه یافته های تحقیق، مشخص گردید که در بین چالش های ششگانه بالا، چهار چالش: مشکلات مدیریتی و برنامه ریزی، مشکلات زیرساختی، مشکلات فرهنگی- اجتماعی و مشکلات اقتصادی دارای همبستگی بیشتری با یکدیگر بوده و بر اساس نتایج مدل رگرسیونی، چیزی در حدود 92 درصد از تغییرات شاخص ترکیبی چالش های توسعه گردشگری روستایی را تبیین می کنند.

کلیدواژه‌ها

چالش؛ توسعه؛ توریسم روستایی؛ استان آذربایجان غربی

اصل مقاله

مقدمهوبیانمسئله

در دنیای کنونی، سرعت گردش چرخ‌های توسعه به حدی است که کوچک‌ترین تعللی درزمینهٔ برنامه‌ریزی و حرکت در راستای توسعه می‌تواند منجر به نابودی منافع بلندمدت کشور گردد. ناگفته پیداست که یکی از استلزامات تحقق این مهم توجه به قشر قابل‌توجهی از ساکنان کشور می‌باشد که در روستاها ساکن هستند. بر پایه آمار موجود، 61/28 درصد از مردم کل کشور در مناطق روستایی زندگی می‌کنند (مرکز آمار ایران، 1390) و این مسئله بیانگر اهمیت فراوان توجه به بحث توسعه روستایی می‌باشد. این در حالی است که یکی از مباحث مطرح درزمینهٔ توسعه روستایی، توسعه صنعت گردشگری روستایی می‌باشد که می‌توان آن را در چارچوب رویکردهای مختلف توسعه روستایی و استراتژی‌های مترتب بر آن‌ها بخصوص رویکردهای اجتماعی-فرهنگی توجیه نمود. بسیاری از کشورهای جهان از گردشگری به‌عنوان کاتالیزوری جهت توسعه یاد می‌کنند (حاجی نژاد و دیگران، 1392:52، شارپلی[1]، 2002:233). این در حالی است که استان آذربایجان غربی، با پهنه وسیع و چشم‌اندازهای دلنواز، جزو معدود مکان‌هایی می‌باشد که از امکانات و مواهب گردشگری از آبشار و دریاچه‌های زیبا گرفته تا جنگل‌های پهناور و کوهستان‌های بلند و دشت‌های سرسبز برخوردار می‌باشد. در کنار این مواهب خداداد طبیعی، تنوع مذهبی و قومی- قبیله‌ای با نمادهای خاص خود و دارا بودن نشان‌های باستانی و تاریخی، این استان را از نظر پتانسیل گردشگری (گردشگری طبیعت‌گردی، گردشگری مذهبی و...) در موقعیت ممتاز و برجسته‌ای قرار داده است. شایان‌ذکر است که با توجه به ساخت مورفولوژیکی استان و وجود روستاهای قابل‌توجه در این بخش از کشور، تعداد قابل‌توجهی از این امکانات و ثروت‌های جاذب گردشگری در نواحی روستایی استان قرار دارند. مطلبی که گواه آن، وجود 49 روستای هدف گردشگری در استان می‌باشد (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان غربی، 1393). از سویی دیگر، با نگاهی به وضعیت مالی روستائیان استان، مشخص می‌گردد که اختلاف تراز مالی بین درآمدهای روستائیان (103427681 ریال) و هزینه‌های آنان (143078502 ریال) چیزی در حدود 39650821 ریال می‌باشد (مرکز آمار ایران، 1393). این در حالی است که درآمدهای متفرقه خانوارهای روستایی (که درآمدهای حاصل از گردشگری روستایی جزو این دسته می‌باشد)، می‌تواند باعث افزایش قابل‌توجهی در درآمدهای خانوارهای روستایی استان گردیده و از فشارهای ناشی از این اختلاف مالی بکاهد. مع‌ذلک، عدم توجه به مقوله گردشگری روستایی به شکل صحیح آن در استان، عملاً نه‌تنها موجب رشد درآمدزایی در این بخش نشده بلکه بیشتر آثار مخرب و وجوه منفی این مسئله گریبان گیر مناطق روستایی گشته است که ازجمله آن می‌توان به تشدید بحث تقطیع و افراز اراضی و تغییر کاربری اراضی در این منطقه اشاره نمود (جلال زاده،1387). این امر لزوم هموارسازی راه روستاگردی در ایران و آذربایجان غربی برای جذب گردشگر خارجی از طریق این استان را دوچندان می‌کند. با توجه به موارد ذکرشده، لزوم توجه به موانع و محدودیت‌های پیش روی توسعه صنعت توریسم روستایی بیش‌ازپیش نمایان می‌سازد. این در حالی است که در سند چشم‌انداز توسعه، سند آمایش سرزمین کشور، قوانین و مقررات مربوط به گردشگری در قانون برنامه چهارم توسعه، سند ملی جامع اکوتوریسم کشور و طرح جامع گردشگری استان نیز بر اهمیت و ضرورت توجه به موانع و محدودیت‌های پیش روی توسعه صنعت توریسم روستایی تأکید ویژه شده است.

هدفو سؤالکلیدیتحقیق

با توجه به آنچه که بیان شد، هدف مطالعه، بررسی و تحلیل چالش‌های توسعه توریسم روستایی در استان آذربایجان غربی از دیدگاه روستاییان روستاهای هدف گردشگری می‌باشد. فرضیه‌های این تحقیق عبارت‌اند از:

1- اکثر ساکنان روستاهای هدف گردشگری استان با توسعه گردشگری روستایی موافق‌اند

2- بیشترین تأثیر گردشگری روستایی مربوط به رشد جنبه‌های اقتصادی روستا می‌باشد

3- مشکلات مدیریتی مانع از توسعه گردشگری روستایی می‌شوند

4- ضعف در زیرساخت‌ها مانع از توسعه گردشگری روستایی می‌شوند

5- مشکلات فرهنگی مانع از توسعه گردشگری روستایی می‌شوند

6- مشکلات و موانع توسعه گردشگری روستایی ارتباط تنگاتنگ و متقابلی با یکدیگر دارند

روشتحقیقومنطقهموردمطالعه

روش مورداستفاده در این تحقیق، پیمایشی و از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل روستائیان ساکن روستاهای هدف گردشگری استان می‌باشد (44602=N) که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 381 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند (شکل 1). به‌منظور انتخاب نمونه‌ از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای با انتساب متناسب استفاده گردید. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه‌ای بود که بر اساس اهداف و فرضیه‌های تحقیق در سه بخش شامل مشخصات فردی و حرفه‌ای، دیدگاه نسبت به گردشگری روستایی و دیدگاه روستاییان در خصوص چالش‌های توریسم روستایی طراحی گردید (جدول 1). روایی پرسشنامه بر اساس نظرات اساتید و صاحب‌نظران مربوط تأیید گردید (روایی محتوایی[2]). برای سنجش میزان پایایی مقیاس اصلی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقادیر محاسبه‌شده حاکی از مناسب بودن ابزار تحقیق می‌باشد (89/0=α). برای بررسی چالش‌ها درزمینه توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستائیان موردتحقیق، تعداد 49 گویه بر اساس ادبیات موضوع شناخته و در مقیاس گذاشته شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 توصیف، تجزیه‌وتحلیل شدند و به این ‌منظور از آماره‌های توصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین، نما و آماره‌های استنباطی مانند آزمون اتا و تحلیل عاملی استفاده گردید.

جدول 1- ابعادوشاخص‌هایشناخت چالش‌های توسعهگردشگری روستایی

ردیف	شاخص	تعداد متغیر
1	مشخصات فردی و حرفه‌ای	13
2	دیدگاه نسبت به گردشگری روستایی	4
3	چالش‌های توریسم روستایی	49

n=	Nz²pq
	Nd²+z²pq

N=44602

z= 96/1

p=q=5/0

d= 05/0

شکل 1- فرمول کوکران برای محاسبه حجم نمونه برای روستائیان ساکن روستاهای هدف گردشگری استان

استان آذربایجان غربی با احتساب دریاچه ارومیه حدود 43660 کیلومترمربع و بدون احتساب آن، 37590 کیلومترمربع مساحت دارد. این استان که در شمال غرب ایران واقع‌شده 65/2 درصد از مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. این استان از طرف شمال و شمال شرق با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از غرب با کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب با استان کردستان و از شرق با استان آذربایجان شرقی و زنجان همسایه است. در حال حاضر تعداد 49 روستا در سطح استان به‌عنوان روستاهای هدف گردشگری انتخاب‌شده‌اند که پراکندگی فضایی آن‌ها در شکل (2) نشان داده‌شده است.

مبانی نظری

سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. صنعت گردشگری سومین پدیده اقتصادی پویا و درحال‌توسعه پس از صنایع نفت و خودرو بشمار می‌آید و سازمان توسعه و همکاری جهانی، گردشگری را پس از بانکداری، دومین بخش خدمات در تجارت بین‌المللی خوانده است (سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه^{^[3]}، 2005). پیش‌بینی می‌شود این صنعت تا سال 2020، بر تنها صنعت پردرآمد دنیا یعنی نفت نیز فائق آید (سازمان جهانی گردشگری^{^[4]}،‌2011). ایران، به تصدیق سازمان یونسکو، از نظر دارا بودن آثار تاریخی و فرهنگی در میان هشت کشور نخست جهان جای می‌گیرد و از منظر جاذبه‌های اکوتوریستی و تنوع اقلیمی جزو پنج کشور برتر دنیاست. با همه این‌ها در کشور ما این موهبت الهی به نحو مناسبی بهره‌برداری و سودآوری نشده است (زاهدی، 1387). مناطقی در کشور وجود دارند که به لحاظ زیبایی و جاذبه‌های گردشگری در جایگاه بالایی قرارگرفته‌اند. این در حالی است که علی‌رغم رشد فزاینده درآمد جهانی از محل گردشگری، ایران که در زمره پراستعدادترین کشورها در این زمینه است، متأسفانه سهم بسیار ناچیزی از این سفره گسترده را از آن خویش ساخته است (رنجبریان و زاهدی، 1379). با توجه به اهمیت گردشگری، یکی از صنایع راهبردی که در چشم‌انداز توسعه ایران در سال 1404 در نظر گرفته‌شده، صنعت جهانگردی است. بر همین اساس این سند چشم‌انداز، سازمان‌های ذی‌ربط را مکلف کرده که تا سال 1404 باید امکانی فراهم کنند که 20 میلیون گردشگر از ایران بازدید کنند. این در حالی است که بررسی‌های به‌عمل‌آمده توسط محققین مختلف نشان می‌دهد که وضعیت توریسم روستایی در کشور چندان مطلوب نبوده و در حال حاضر با مشکلات و چالش‌های گوناگونی ازجمله، ضعف سیستم بانکی و عدم تکافوی تسهیلات اعطایی بانک‌ها به بخش گردشگری، پائین بودن درآمد حاصل از فعالیت‌های گردشگری برای روستائیان (طالب و میرزائی، 27:1389)، پراکنده بودن جاذبه‌های طبیعی (دادورخانی و نیک سیرت، 55:1390)، نامناسب بودن و ناکافی بودن تسهیلات و تجهیزات اقامتی و رفاهی (شهیدی و دیگران، 106:1388)، کوتاه بودن فصل گردشگری در منطقه موردمطالعه و آشنا نبودن روستائیان با تسهیلات گردشگری (دانش مهر و دیگران، 226:1391) مواجه می‌باشد. نتایج تحقیقات کرمی دهکردی و کلانتری (‌23:1390)،‌ مافی و سقائی (34:1387‌)، توکلی و هدایتی (‌ 19:1387)، تقدیسی و دانشور (‌189:1386) و ویوانکو[5] (2002) نیز فقدان و یا ضعیف بودن زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی را ازجمله مهم‌ترین مشکلات و چالش‌ها برمی‌شمارد. همچنین نتایج حاصل از تحقیق کرمی دهکردی و کلانتری (23:1390) و تولایی و دیگران (113:1392)، نشان داد که مشکلات زیرساختی، بازاریابی، بهداشتی و سلامت، کم‌رنگ شدن جاذبه‌های فرهنگی، عدم درک صحیح از گردشگری، فقدان انگیزه در مسئولان محلی، تعصبات قومی و قبیله‌ای، فقدان برنامه‌ریزی و همچنین پژوهش و نظارت، مشکلات مربوط به منابع انسانی، مشکلات گردشگری و مقوله دولت و مشکلات مربوط به صنایع‌دستی ازجمله چالش‌های پیش روی توسعه گردشگری به شمار می‌آید. کدیور و سقائی (131:1386) و سلطانی و نوری (‌78:1389)، در پژوهش خود به این نتیجه دست‌یافته‌اند که در صورت عدم سازمان‌دهی مناطق گردشگری، نه‌تنها پایداری محیط با خطر مواجه می‌شود، بلکه امنیت اجتماعی آن مکان نیز دچار خدشه می‌شود. دهقان (19:1387-1)، ثبوتی (1385)، میچل و هال[6] (11:2005) و بام و زاواس[7] (791:2008)، نیز بر نقش عامل عدم اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی جذب گردشگر به‌عنوان یک چالش عمده در روستاها تأکیددارند. شارپلی (239:2002)، در نتایج تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که عدم‌حمایت مالی و عمرانی در درازمدت نقش مؤثری در عدم توسعه گردشگری نواحی روستایی ایفا می‌کند. سو[8] (2011)، لیو[9] (882:2006)، پیرالس و ماریا[10] (107:2002)، پارک و یون[11] (105:2009) و پانییک و دیگران[12] (2011) نیز در تحقیقات خود به نتایج مشابهی دست‌یافته‌اند. تحقیق حاضر با توجه به‌مرور ادبیات شناخته‌شده به بررسی چالش‌های توسعه گردشگری روستایی از دیدگاه روستاییان روستاهای هدف گردشگری در استان آذربایجان غربی پرداخته است.

یافته‌هایتحقیق

بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، میانگین سن پاسخگویان مورد مطالعه 48 سال بوده و از مجموع 381 نفر پاسخگو، 346 نفر (8/90 درصد) مرد و 35 نفر (2/9 درصد) زن می‌باشند. بیشتر روستائیان موردمطالعه (5/36 درصد) دارای سطح تحصیلات زیر دیپلم بوده و 23 نفر نیز دارای تحصیلات دانشگاهی می‌باشند.

جدول 2- توزیع فراوانی متغیرهای مربوط به ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای پاسخگویان

متغیر			فراوانی	درصد	نما
جنس	مرد		346	8/90	مرد
	زن		35	2/9
سطح تحصیلات	بی‌سواد		123	3/32	تحصیلات تا دیپلم
	تحصیلات تا دیپلم		139	5/36
	دیپلم		96	2/25
	تحصیلات دانشگاهی		23	6
متغیر	میانگین	حداکثر			حداقل
سن	48	78			18

یافته‌های تحقیق مندرج در نمودار (1) نشان می‌دهد که 345 نفر (6/90 درصد) از پاسخگویان موافق توسعه گردشگری روستایی بودند. این در حالی است که 36 نفر (4/9 درصد) نیز مخالفت خود را با این مسئله ابراز کرده‌اند. شکل (2)، پهنه‌بندی وضعیت استقبال از توسعه گردشگری روستایی در میان ساکنان روستاهای هدف گردشگری استان را نشان می‌دهد.

نمودار 1- توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس موافقت با توسعه گردشگری روستایی

شکل 2- پهنه‌بندی وضعیت استقبال از توسعه گردشگری روستایی در میان ساکنان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی

بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، بیشترین تأثیر حاصل از توسعه گردشگری روستایی به ترتیب به تأثیر در رشد اقتصادی (با میانگین 8/7)، تأثیر در رشد ساختارهای اجتماعی- فرهنگی (با میانگین 3/5) و تأثیر در بهبود جایگاه سیاسی (با میانگین 4/4) مربوط می‌شود (جدول 3).

جدول 3- توزیع فراوانی نظر پاسخگویان در مورد اثرات توسعه گردشگری روستایی

میزان تأثیر در رشد اقتصادی	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
بین 0 تا 2	7	8/1	8/1
بین 2 تا 4	8	1/2	9/3
بین 4 تا 6	24	3/6	2/10
بین 6 تا 8	222	3/58	5/68
بیشتر از 8	120	5/31	100
جمع	381	100	---
میانگین: 83/7 بیشینه: 10 کمینه:2 واریانس: 83/2 انحراف معیار: 683/1 خطای استاندارد: 086/0
میزان تأثیر در رشد ساختارهای اجتماعی- فرهنگی	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
بین 0 تا 2	68	8/17	8/17
بین 2 تا 4	61	16	9/33
بین 4 تا 6	150	4/39	2/73
بین 6 تا 8	71	6/18	9/91
بیشتر از 8	31	1/8	100
جمع	381	100	---
میانگین: 26/5 بیشینه: 10 کمینه:0 واریانس: 278/6 انحراف معیار: 506/2 خطای استاندارد: 128/0
میزان تأثیر در بهبود جایگاه سیاسی	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
بین 0 تا 2	52	6/13	6/13
بین 2 تا 4	205	8/53	5/67
بین 4 تا 6	45	8/11	3/79
بین 6 تا 8	56	7/14	94
بیشتر از 8	23	6	100
جمع	381	100	---
میانگین: 41/4 بیشینه: 10 کمینه:0 واریانس: 07/5 انحراف معیار: 253/2 خطای استاندارد: 115/0

در این پژوهش به‌منظور بررسی و تحلیل چالش‌های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستاییان روستاهای هدف گردشگری تعداد 49 گویه به پاسخگویان ارائه گردید و از آنان خواسته شد بر اساس طیف لیکرت به سؤالات پاسخ دهند. جهت اولویت‌بندی مسائل و محدودیت‌ها از ضریب تغییرات (CV)^{^[13]} استفاده شد. بررسی نتایج اولویت‌بندی مسائل و محدودیت‌های توسعه توریسم روستایی نشان داد که گویه های نامناسب بودن جاده‌ها و مسیرهای مواصلاتی، نامناسب و ناکافی بودن مراکز اقامتی و شرایط آب‌وهوایی سرد به ترتیب، از دیدگاه روستاییان به‌عنوان مهم‌ترین مشکلات در این زمینه شناخته شدند (جدول 4).

جدول 4- اولویت‌بندی چالش‌های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه پاسخگویان

رتبه	گویه	انحراف معیار	میانگین	ضریب تغییرات (CV)
1	نامناسب بودن جاده‌ها و مسیرهای مواصلاتی	59871/2	5512/3	7318/0
2	نامناسب و ناکافی بودن مراکز اقامتی	40432/2	3045/3	7276/0
3	شرایط آب‌وهوایی سرد	15873/2	1995/3	6747/0
4	موقت و یا کوتاه‌مدت بودن فرصت‌های شغلی ایجادشده در بخش گردشگری	46799/2	8268/3	6449/0
5	فقدان و یا ضعف دستگاه‌های حمل‌ونقل برای سفر به منطقه گردشگری	53004/2	9606/3	6388/0
6	گرایش غالب مردم به استفاده‌اختصاصی از فضای روستا در قالب ویلا و باغ‌های خصوصی	36877/2	7664/3	6289/0
7	نبود یا کمبود سرویس بهداشتی مناسب	00370/2	1942/3	6273/0
8	نداشتن دانش و مهارت کافی برای انجام فعالیت تولیدی، خدماتی مرتبط با گردشگری	26044/2	6588/3	6178/0
9	نامطلوب بودن راه‌های درون روستا	03346/2	3228/3	6120/0
10	عدم آگاهی مردم روستا از مزایا و منافع گردشگری روستایی	16863/2	5748/3	6066/0
11	بهداشت نامناسب سرویس‌های بهداشتی در روستا	20346/2	6640/3	6014/0
12	عدم آشنایی مردم با نحوه برخورد با گردشگران	00555/2	5459/3	5656/0
13	عدم دفع بهداشتی زباله در روستا	11250/2	7480/3	5636/0
14	نبود بسته‌بندی مناسب برای مصنوعات دستی و درنهایت تبلیغ از این طریق	05454/2	7769/3	5440/0
15	بی‌توجهی و فعالیت کم رسانه‌ها، مطبوعات و ادارات مسئول در اطلاع‌رسانی	97605/1	7139/3	5321/0
16	مشکل دفع فاضلاب در روستا	72003/1	2651/3	5268/0
17	عدم تمایل مردم جهت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری به دلیل ناآشنایی با این صنعت	94816/1	7349/3	5216/0
18	نبود امکانات و خدمات تفریحی	89880/1	7244/3	5098/0
19	پراکندگی و بوی تعفن ناشی از فضولات حیوانی در روستا	89032/1	8215/3	4947/0
20	تعارضات فرهنگی بین مردم منطقه و گردشگران	73054/1	6378/3	4757/0
21	عدم‌حمایت از سرمایه‌گذاران محلی	71678/1	6719/3	4675/0
22	عدم امنیت برای مسافران	61970/1	4698/3	4668/0
23	تعصبات قومی و قبیله‌ای	59756/1	6877/3	4332/0
24	فقدان انگیزه در مسئولان محلی	52553/1	5486/3	4299/0
25	دریافت ورودیه نامتعارف از گردشگران	41621/1	5538/3	3985/0
26	نبود آب بهداشتی	43345/1	6299/3	3949/0
27	عدم توجه به پتانسیل‌های مناطق گردشگری	43148/1	6667/3	3904/0
28	فقدان تشکل‌های غیردولتی مرتبط با گردشگری	27060/1	2966/3	3854/0
29	کمرنگ شدن جاذبه‌های سنتی و قدیمی روستاها	31345/1	5984/3	3650/0
30	مشکلات بهداشتی و سلامت در روستا	32177/1	7008/3	3572/0
31	نبود برق	23459/1	5118/3	3516/0
32	علائم نامناسب برای راهنمایی گردشگران	22608/1	5039/3	3499/0
33	کم توجهی به مباحث مشارکت روستائیان در تهیه و اجرای طرح‌های گردشگری	22973/1	5827/3	3432/0
34	وجود روستای رقیب قدرتمند در منطقه درزمینهٔ گردشگری	25864/1	6719/3	3428/0
35	عدم اطلاع‌رسانی رسانه‌ها (رادیو، تلویزیون، بروشور)	25935/1	7087/3	3396/0
36	عدم شناخت هنرهای دستی روستائیان و عشایر و نبود مکانی مناسب برای ارائه این هنرها	20424/1	6273/3	3320/0
37	نبود اینترنت	09664/1	3360/3	3287/0
38	سطح درآمد پایین خانوارها	17427/1	6719/3	3198/0
39	بروز حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه و خشک‌سالی	16198/1	6929/3	3147/0
40	عدم وجود سرمایه‌گذاری‌های دولتی درزمینهٔ گردشگری روستایی	06583/1	4357/3	3102/0
41	نبود تابلوهای راهنمایی به زبان لاتین	07170/1	5459/3	3022/0
42	نبود تنوع در تبلیغات و نحوه آن	02886/1	4488/3	2983/0
43	فقدان آراستگی در روستاهای هدف و ورودی کانون‌های گردشگری	06532/1	5722/3	2982/0
44	ضعف سیستم بانکی و عدم تکافوی تسهیلات اعطایی بانک‌ها به بخش گردشگری	01950/1	4724/3	2936/0
45	به هم خوردن چهره زیبای روستا و یا کانون‌های گردشگری با اجرای طرح‌های نامناسب	01416/1	5328/3	2871/0
46	نبود امکانات و خدمات بهداشتی درمانی	02106/1	8661/3	2641/0
47	نبود تلفن	.99594	7822/3	2633/0
48	نبود امکانات پستی	.88280	5538/3	2484/0
49	کم‌آبی منطقه	.56694	9134/3	1449/0

به‌منظور دسته‌بندی چالش‌های توسعه توریسم روستایی از تکنیک تحلیل عاملی با رویکرد تلخیص داده‌ها استفاده شد. تعیین و تشخیص مناسب بودن داده‌ها برای تحلیل عاملی با استفاده از آماره^{^[14]}KMO و آزمون بارتلت^{^[15]} انجام شد و همان‌گونه که در جدول (5) مشاهده می‌شود داده‌ها برای تحلیل عاملی مناسب هستند.

جدول 5- مقدار آماره KMO و آزمون بارتلت

تحلیل عاملی	KMO	Bartlet Test	Sig
چالش‌های توسعه توریسم روستایی	785/0	870/3938	000/0

همچنین برای تعیین عوامل بر اساس ملاک کیسر عمل شد. بر اساس این ملاک، تنها عواملی موردپذیرش قرار گرفتند که مقدار ویژه آن‌ها به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بزرگ‌تر از یک بود. تحلیل عاملی چالش‌های توسعه توریسم روستایی نشان می‌دهد که عامل اول با مقدار ویژه 703/7 به‌تنهایی تبیین‌کننده 053/15 درصد واریانس کل می‌باشد. به‌طورکلی، شش عامل موردنظر در مجموع 260/63 درصد از کل واریانس را تبیین می‌نمایند (جدول 6).

جدول 6- عوامل استخراج‌شده با مقدار ویژه، درصد واریانس و درصد واریانس تجمعی آن‌ها

عامل‌ها	مقدار ویژه	درصد واریانس مقدار ویژه	درصد واریانس تجمعی
1	703/7	053/15	053/15
2	088/6	0896/11	948/26
3	418/5	588/10	536/37
4	277/5	312/10	848/47
5	299/4	400/8	248/56
6	588/3	012/7	260/63

اما وضعیت قرارگیری متغیرها در عوامل با فرض واقع‌شدن متغیرها با بار عاملی بزرگ‌تر از 5/0، بعد از چرخش عامل‌ها به روش وریماکس و نام‌گذاری عامل‌ها به شرح جدول (7) می‌باشد که چالش‌های توسعه توریسم روستایی در 6 عامل شامل، مشکلات بهداشتی، مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی، مشکلات زیرساختی، مشکلات فرهنگی-اجتماعی، مشکلات اقتصادی و مشکلات طبیعی و اقلیمی دسته‌بندی شدند.

جدول 7- تعیین عوامل مربوط به چالش‌های توسعه توریسم روستایی، متغیرها و بار عاملی مربوطه

بار عاملی	متغیرها	نام عامل
803/0	مشکلات بهداشتی و سلامت در روستا	مشکلات بهداشتی
753/0	نبود امکانات و خدمات بهداشتی درمانی
715/0	عدم دفع بهداشتی زباله در روستا
681/0	پراکندگی و بوی تعفن ناشی از فضولات حیوانی در روستا
634/0	مشکل دفع فاضلاب در روستا
628/0	نبود یا کمبود سرویس بهداشتی مناسب
616/0	بهداشت نامناسب سرویس‌های بهداشتی در روستا
502/0	نبود آب بهداشتی
727/0	کم‌توجه‌ی به مباحث مشارکت روستائیان در تهیه و اجرای طرح‌های گردشگری	مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی
706/0	نبود بسته‌بندی مناسب برای مصنوعات دستی و درنهایت تبلیغ از این طریق
651/0	دریافت ورودیه نامتعارف از گردشگران
629/0	فقدان تشکل‌های غیردولتی مرتبط با گردشگری
598/0	فقدان انگیزه در مسئولان محلی
556/0	فقدان آراستگی در روستاهای هدف و ورودی کانون‌های گردشگری
545/0	عدم توجه به پتانسیل‌های مناطق گردشگری
536/0	بی‌توجهی و فعالیت کم رسانه‌ها، مطبوعات و ادارات مسئول در اطلاع‌رسانی
513/0	به هم خوردن چهره زیبای روستا و یا کانون‌های گردشگری با اجرای طرح‌های نامناسب
862/0	نبود تلفن	مشکلات زیرساختی
734/0	نامناسب و ناکافی بودن مراکز اقامتی
732/0	نبود امکانات و خدمات تفریحی
718/0	نامناسب بودن جاده‌ها و مسیرهای مواصلاتی
661/0	نبود برق
640/0	نبود یک پاسگاه انتظامی
626/0	نبود اینترنت
782/0	تعصبات قومی و قبیله‌ای	مشکلات فرهنگی-اجتماعی
754/0	عدم آگاهی مردم روستا از مزایا و منافع گردشگری روستایی
704/0	کمرنگ شدن جاذبه‌های سنتی و قدیمی روستاها
671/0	نداشتن دانش و مهارت کافی برای انجام فعالیت تولیدی، خدماتی مرتبط با گردشگری
641/0	گرایش غالب مردم به استفاده اختصاصی از فضای روستا در قالب ویلا و باغ‌های خصوص
621/0	عدم آشنایی مردم با نحوه برخورد با گردشگران
554/0	تعارضات فرهنگی بین مردم منطقه و گردشگران
759/0	عدم‌حمایت از سرمایه‌گذاران محلی	مشکلات اقتصادی
633/0	عدم وجود سرمایه‌گذاری‌های دولتی درزمینه گردشگری روستایی
552/0	ضعف سیستم بانکی و عدم تکافوی تسهیلات اعطایی بانک‌ها به بخش گردشگری
513/0	عدم تمایل مردم جهت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری به دلیل عدم آشنایی با این صنعت
836/0	شرایط آب‌وهوایی سرد	مشکلات طبیعی و اقلیمی
567/0	بروز حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه و خشک‌سالی	مشکلات طبیعی و اقلیمی

وزن معیار چالش‌های توسعه گردشگری روستایی

در این قسمت جهت تحلیل بهتر چالش‌های شش‌گانه توسعه گردشگری روستایی، اقدام به طراحی و محاسبه شاخصی بنام وزن معیار چالش‌های توسعه گردشگری روستایی گردید. نحوه طراحی و محاسبه این شاخص به‌این‌ترتیب بود که ابتدا وزن کل مربوط به هر یک از عامل‌های شش‌گانه برای هرکدام از افراد پاسخگو محاسبه شد. سپس اعداد به‌دست‌آمده،‌ هم‌کاسه گشته و اختلاف مقیاس^{^[16]} بین آن‌ها از میان برداشته شد. برای این کار از روش تقسیم‌بر میانگین به دلیل دقت بیشتر وبرتری تکنیکی بهره برده شد.^{^[17]} در گام بعدی به دلیل یکسان نبودن درجه اهمیت هر یک از گویه‌ها از یکسو و عدم برابری تعداد گویه‌های مربوط به هرکدام از عامل‌های شش‌گانه از سویی دیگر اقدام به وزن دهی شاخص‌های رفع اختلاف مقیاس شده گردید. تکنیک مورداستفاده در این مرحله نیز روش مک گراناهان می‌باشد. در گام نهایی مجموع شش شاخص حاصل،‌ تشکیل شاخص کل را می‌دهند که از آن به‌عنوان وزن معیار چالش‌های توسعه گردشگری روستایی نام می‌بریم.

تحلیل همبستگی

نتایج حاصل از تحلیل همبستگی پیرسون، نشان می‌دهد که بین وزن معیار چالش‌های مشکلات اقتصادی، وزن معیار مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی، وزن معیار مشکلات زیرساختی و وزن معیار مشکلات فرهنگی- اجتماعی در سطح 01/0=P ارتباط مثبت و معنی‌داری از لحاظ آماری وجود دارد (جدول 8).

جدول 8- همبستگی بین چالش‌های شش‌گانه توسعه گردشگری روستایی در استان آذربایجان غربی

متغیر 1	متغیر 2	ضریب همبستگی	sig
وزن معیار مشکلات اقتصادی	وزن معیار مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی	^**426/0	000/0
	وزن معیار مشکلات زیرساختی	^**419/0	000/0
	وزن معیار مشکلات فرهنگی- اجتماعی	^**328/0	000/0

^**معنی‌داری در سطح 1 درصد

تحلیل رگرسیون

در این مرحله برای سنجش نقش جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته وزن معیار چالش‌های توسعه گردشگری روستایی از رگرسیون چند متغیره به شیوه Backward استفاده‌شده است. در این روش ابتدا کلیه متغیرهای مستقل همزمان وارد تحلیل‌شده و اثرات کلیه متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ اما به‌مرور متغیرهای ضعیف‌تر یکی پس از دیگری از معادله خارج‌شده و این امر تا زمانی ادامه می‌یابد که خطای آزمون معناداری به ده درصد برسد. جدول (9)، نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون را نشان می‌دهد.

جدول 9- نتایج تحلیل نقش جمعی متغیرهای ملاک بر میزان وزن معیار کل چالش‌های توسعه گردشگری روستایی (رگرسیون چند متغیره)

Sig	T	Beta	SEB	B	متغیرهای مستقل
000/0	626/23	385/0	050/0	176/1	وزن معیار مشکلات اقتصادی_(x1)
000/0	826/26	447/0	048/0	285/1	وزن معیار مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی(x₂)
000/0	984/20	348/0	048/0	999/0	وزن معیار مشکلات زیرساختی(x₃)
000/0	304/24	346/0	041/0	991/0	وزن معیار مشکلات فرهنگی- اجتماعی(x₄)
000/0	306/5-	----	042/0	220/0	عرض از مبدأ
Multiple R = 962/0 R square =925/0 Adjust R square = 924/0 Standard Error = 078/0

با توجه به نتایج حاصل از تحقیق، می‌توان این‌گونه بیان نمود که متغیرهای مستقل موجود در معادله رگرسیون به میزان 92 درصد از تغییرات متغیر وابسته شاخص ترکیبی چالش‌های توسعه گردشگری روستایی را تبیین می‌کنند و معادله رگرسیونی آن عبارت است از:

y=220/0+176/1 x₁+285/1 x₂+999/0 x₃+991/0 x₄

نتیجه‌گیری

بر اساس نتایج حاصل از تحقیق و در تائید فرضیه اول، اکثریت ساکنین روستاهای هدف گردشگری موردمطالعه با توسعه گردشگری روستایی موافق بوده و کمترین میزان موافقت به ترتیب به شهرستان‌های نقده، اشنویه و شاهین‌دژ اختصاص دارد. این در حالی است که بیشتر پاسخگویان، اعتقاد بر این مطلب داشتند که رشد اقتصادی بیشترین تأثیر حاصل از توسعه گردشگری روستایی می‌باشد و رشد ساختارهای اجتماعی- فرهنگی و بهبود جایگاه سیاسی به ترتیب در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند (تائید فرضیه دوم). این در حالی است که یافته‌های حاصل از اولویت‌بندی چالش‌های توسعه گردشگری روستایی نشان می‌دهد که گویه های نامناسب بودن جاده‌ها مسیرهای مواصلاتی، نامناسب و ناکافی بودن مراکز اقامتی، شرایط آب و هوایی سرد، موقت و یا کوتاه‌مدت بودن فرصت‌های شغلی ایجادشده در بخش گردشگری، فقدان و یا ضعف دستگاه‌های حمل‌ونقل برای سفر به منطقه گردشگری، گرایش غالب مردم به استفاده اختصاصی از فضای روستا در قالب ویلا و باغ‌های خصوصی، نبود یا کمبود سرویس بهداشتی مناسب، نداشتن دانش و مهارت کافی برای انجام فعالیت تولیدی، خدماتی مرتبط با گردشگری، نامطلوب بودن راه‌های درون روستا و عدم آگاهی مردم روستا از مزایا و منافع گردشگری روستایی به ترتیب، از دیدگاه روستاییان به‌عنوان مهم‌ترین مشکلات در این زمینه شناخته شدند. همچنین بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی، مشکلات و مسائل پیش روی توسعه گردشگری روستایی در روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی، در شش عامل به شرح زیر دسته‌بندی گردیدند (تائید فرضیه‌های سوم، چهارم و پنجم):

عامل اول: مشکلات بهداشتی

عامل دوم: مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی

عامل سوم: مشکلات زیرساختی

عامل چهارم: مشکلات فرهنگی- اجتماعی

عامل پنجم: مشکلات اقتصادی

عامل ششم: مشکلات طبیعی و اقلیمی

بر پایه یافته‌های تحقیق، مشخص گردید که در بین چالش‌های شش‌گانه بالا، چهار چالش: مشکلات مدیریتی و برنامه‌ریزی، مشکلات زیرساختی، مشکلات فرهنگی- اجتماعی و مشکلات اقتصادی دارای همبستگی بیشتری با یکدیگر بوده و بر اساس نتایج مدل رگرسیونی، چیزی در حدود 92 درصد از تغییرات شاخص ترکیبی چالش‌های توسعه گردشگری روستایی را تبیین می‌کنند (تائید فرضیه ششم).

اینک بر اساس یافته‌های تحقیق موارد زیر پیشنهادمی گردند:

-توسعه زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی لازم برای جذب گردشگران در روستاهای هدف گردشگری استان

- مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب بر اساس آرایش فضایی مطلوب مناطق هدف گردشگری با تکیه‌بر شناسایی قابلیت‌های محیطی-گردشگری، از دیگر پیشنهادهای موردنظر در این زمینه می‌باشد.

- تهیه برنامه‌های ترویجی و رادیو و تلویزیونی در خصوص آشنایی بیشتر روستائیان با صنعت گردشگری روستایی و آموزش روستاییان از جهات مختلف در هنگام برخورد با گردشگران

- افزایش سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری توسط سازمان‌های مربوط

- رسیدگی به مسائل بهداشتی روستاها از قبیل جمع‌آوری زباله‌ها و... در روستاهای هدف گردشگری

[1] Sharply

[2] Face Validity

[3] Organization for Economic Co operation and Development

[4] World Tourism Organization

[5] Vivanco

[6] Mitchell & Hall

[7] Baum & Szavas

4 Su

5 Liu

6 Perales &María

1 Park& Yoon

2 Panyik & et al

1 Coefficient of Variation

[14] Kaiser – Meyer – Olkin

2 Bartellet Test

1 Scale Free

1 در این روش ابتدا میانگین مربوط به کل اعداد مورد نظر در یک شاخص را محاسبه می‌نمایند و سپس هر کدام از اعداد خام مربوطه را بر میانگین محاسبه شده تقسیم می‌کنند.

مراجع

1- تقدیسی زنجانی، سیمین و دانشور عنبران، فاطمه، (1386)، توریسم روستایی، تصویری مجازی یا الگویی حقیقی در برنامه‌ریزی روستایی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 4،‌شماره 8.

2- توکلی، مرتضی و هدایتی، صلاح، (1387)، چالش‌های گردشگری در مناطق مرزی (مطالعه موردی: سیستان)، مجله فضای جغرافیایی،‌شماره 22.

3- تولایی، سیمین، ریاحی، وحید، افراخته، حسن و شعبانی، احمد، (1392)، بررسی توانمندی‎ها و راهکارهای توسعۀ گردشگری روستایی در بخش کهک استان قم، مجله پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 45،‌شماره 4.

4- ثبوتی، حجت، (1385)، بررسی عوامل تأثیرگذار در توسعه گردشگری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

5- جلال زاده، محمد، (1387)، بررسی و تحلیل مؤلفه‌های بهبود مدیریت باغات در شهرستان ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

6- حاجی نژاد،‌علی،‌ رحیمی،‌ دانا و تقی زاده، زهرا، (1392)،‌ تدوین برنامه استراتژیک توسعه گردشگری در مناطق نمونه گردشگری روستایی (مطالعه موردی: روستای نمونه گردشگری هجیج در شهرستان پاوه)، مجله آمایش سرزمین، دوره 5، شماره 1.

7- دادورخانی، فضیله و نیک سیرت، مسعود، (1390)، برنامه‌ریزی راهبردی طبیعت‌گردی در روستاهای نواحی بیابانی (مطالعه موردی: روستای خرنق، استان یزد)، مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 1، شماره 4.

8- دانش مهر، حسین، صفری، وریا و کریمی، علیرضا، (1391)، بررسی نقش طبیعت‌گردی و آثار آن در توسعه مناطق روستایی با استفاده از مدل تحلیلی SWOT (مطالعه موردی روستای اورامان تخت)،‌ مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 3، شماره 11.

9- دهقان، علیرضا، (1387)، تجربه گردشگری در فضای واقعی و مجازی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 4.

10- رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد، (1379)، برنامه‌ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه‌ای، انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان،‌چاپ اول، اصفهان.

11- زاهدی، شمس السادات، (1387)، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار (با تأکید بر محیط‌زیست)، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، تهران.

12- سلطانی، زهرا و نوری زمان آبادی، سید هدایت الله، (1389)، ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه توریسم با استفاده از (GIS)، مجله تحقیقات جغرافیایی، دوره 25،‌شماره 99.

13- شهیدی، محمد شریف، اردستانی، زهرا سادات و گودرزی سروش، محمد مهدی، (1388)، بررسی تأثیرات توریسم در برنامه‌ریزی نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان لواسان)،‌ مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 42، شماره 67.

14- طالب، مهدی و میرزائی، حسین، (1389)، برنامه‌ریزی تعاملی گردشگری روستایی با رهیافت ارزیابی مشارکتی روستایی، موردمطالعه روستای وکیل آباد «سردابه»، مجله پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 42،‌شماره 71.

15- کدیور، اصغر و سقائی، مهدی، (1386)، ساماندهی گردشگری در تفرجگاه پیرامون شهری (مطالعه موردی: دره اخلمد)، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 84.

16- کرمی دهکردی، مهدی و کلانتری، خلیل، (1390)، شناسایی مشکلات گردشگری روستایی استان چهارمحال بختیاری با استفاده از تکنیک تئوری بنیانی، مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 2، شماره 7.

17- مافی،‌ عزت الله و سقائی، مهدی، (1387)،‌ تحلیلی بر گردشگری روستایی در پیرامون کلانشهرها (مطالعه موردی: کلان شهر مشهد)، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای،دوره6، شماره10.

18- مرکز آمار ایران، (1390)، نتایج سرشماری سال 90، قابل‌دسترس در:
http://www.amar.org.ir.

19- Baum.T& Szivas, E, (2008), HRD in tourism: A role for government? Journal of Tourism management, 29(4), 783-794.

20- Liu, A, (2006), Tourism in rural areas: Kedah, Malaysia, Journal of Tourism Management, Volume 27, Issue 5, 878-889.

21- María,R. & Perales,Y, (2002), Rural tourism in Spain, Annals of Tourism Research, Volume 29, Issue 4, 1101-1110

22- Mitchell, M. & Hall, D, (2005), Rural tourism as sustainable business: Key themes and issues, In D.Hall I.Kirkpatrick, & M. Mitchell(Eds), Journal of rural tourism and sustainable business, 3-14.

23- Organization for Economic Co-operation and Development, (2005), OECD Working Papers Series.

24- Panyik, E, Costa, C & Rátz,T, (2011), Implementing integrated rural tourism: An event-based approach, Journal of Tourism Management, In Press, Corrected Proof.

25- Park, D. & Yoon,Y, (2009), Segmentation by motivation in rural tourism: A Korean case study, Journal of Tourism Management, Volume 30, Issue 1, 99-108

26- Sharply, R, (2002), Rural Tourism and the Challenge of Tourism Diversification: the Case of Cyprus, Journal of Tourism Management, 23, 233–244.

27- Su, B, (2011), rural tourism in China, Journal of Tourism Management, In Press, Corrected Proof.

28- Vivanco, L, (2002), Ecotourism, Paradise lost-A Thai case study, Journal of The ecologist.

29- World Tourism Organization, (2011), National and regional tourism planning (Case studies: Asia and Iran), London.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 2,344

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 912

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی و تحلیل چالش های توسعه توریسم روستایی از دیدگاه روستائیان روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی

17- مافی،‌ عزت الله و سقائی، مهدی، (1387)،‌ تحلیلی بر گردشگری روستایی در پیرامون کلانشهرها (مطالعه موردی: کلان شهر مشهد)، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای،دوره6، شماره10.