بیان مسئله

با ظهور صنعتی شدن و شهرنشینی، بسیاری از مردم از مناطق روستایی به مراکز شهری با هدف به دست آوردن اشتغال و زندگی بهتر برای خانواده خود مهاجرت کردند (Karim, 2012). رشد سریع شهرها همراه با رشد سریع آلودگی‌های شهری، تغییر سبک زندگی، افزایش مشکلات اجتماعی در نواحی شهری هست (Nohorly & Rezaee, 2002). شهرهای صنعتی نیز وضعیت به خصوص خود را دارند. توسعه صنعت موجبات توسعه شهری بعد از انقلاب صنعتی را به همراه داشت. اما شهرهای صنعتی به صورت جایگاه بیماری، درد، وحشت درآمد. از طرفی در شهرهای صنعتی روز به‌روز سقوط ارزش‌های اخلاقی و کج‌روی های اجتماعی به شدت افزایش می‌یافت. مورفولوژی شهرهای صنعتی نیز به صورتی تکوین می‌یافت که کارخانه و ایستگاه‌های راه‌آهن در بخش مرکزی قرار می‌گرفت، پیرامون مراکز صنعتی را مراکز فقیرنشین و مادون با واحدهای مسکونی آلوده و غیربهداشتی شهر تشکیل می‌داد. به تدریج شهرهای صنعتی دوقطبی شده و ثروتمندان در مناطق زیبای شهر با حداکثر امکانات و فقیران در اطراف کارخانه و مناطق پست شهری؛ به پایین بودن سطح زندگی در مناطق صنعتی کسی حاضر به زندگی در این مناطق نبود مگر از روی اجبار و تنها برای به دست آوردن نان بخور و نمیر در این مناطق شهری زندگی می‌کردند (شکوئی، 1385: 171). نواحی مجاور صنایع شهری نیز مانند سایر مناطق شهری بستر زیست انسان می‌باشد، بنابراین نیازمند تأمین استانداردهایی است که در یک نگاه می‌توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. منطقه هشت شهر اهواز به عنوان محدوده مورد مطالعه یکی از مناطقی است که با داشتن صنایع بزرگی چون صنایع فولاد به یکی از مناطق صنعتی درون شهری دارای حوزه نفوذ در سطح ملی تبدیل شده است. با این وجود مثل اکثر نواحی مجاور صنایع دارای مشکلاتی می‌باشد، قرار گرفتن کارخانه عظیم صنایع فولاد اهواز در همسایگی منطقه (شرق) خروجی مواد آلاینده، سرب و... به سلامت شهروندان آسیب می‌زند، به طوری که ذرات آلاینده روی بام‌ها حیاط منازل و... قابل مشاهده است. استقرار کارخانه کربن بلاک در یکی از محله‌های منطقه مثل صنایع فولاد سلامت شهروندان را تهدید می‌کند. عبور ریل آهن اهواز- ماهشهر و دو نیم شدن منطقه به وسیله آن موجب آلودگی صوتی برای شهروندان می‌شود. این موارد از جمله مشکلاتی است که ساکنان این نواحی در زندگی روزمره خود با آن رو به رو می‌باشند. هر چند در سال‌های اخیر در قالب طرح‌های شهری برنامه ریزی‌های به منظور بهبود وضعیت شهری در این منطقه شده است مانند اجرای طرح جامع و تفصیلی شهری که باعث روان شدن ترافیک شده است و دسترسی محله به خیابان‌های اصلی نیز مناسب است. فضای سبز در خیابان‌های این منطقه مناسب و پارک‌های محله‌ای در همه جای منطقه پراکنده ‌شده‌اند. همچنین این منطقه شامل خانه های بهداشت و بیمارستان بزرگ می‌باشد.

با این وجود نقش کیفیت زندگی در توسعه از آن جهت دارای اهمیت است که توسعه بدون رفاه و دارا بودن کیفیت زندگی برای شهروندان مشکلاتی را به همراه خواهد داشت که موجب نارضایتی شهروندان از محیط سکونتی خود می‌گردد. کیفیت زندگی روشی قدرتمند برای تعیین نیازهای واقعی جامعه، پیگیری تغییرات در جنبه های مختلف زندگی و ارزیابی انواع توسعه مطلوب شهری می‌تواند برای تشخیص دلایل نارضایتی شهروندان (سلمانی و همکاران، 1391: 54) و تعیین زمینه های به منظور دستیابی به سیاست‌های توسعه پایدار شهری با هدف توسعه برابر نواحی شهری و بهره‌مندی همه ساکنان شهری از محیط سالم و امکانات مورد نیاز زندگی استفاده شود. بنابراین این تحقیق به دنبال بررسی وضعیت زندگی ساکنان این منطقه به عنوان یک منطقه صنعتی و پاسخ گویی به سؤالات زیر است:

- میزان رضایت ساکنین از وضعیت زندگی در این منطقه به چه میزان است؟

- ساکنان این منطقه از کدام شاخص‌های مورد مطالعه به منظور بررسی کیفیت زندگی‌شان رضایت بیشتر دارند و از کدام شاخص رضایت کمتری دارند؟

 

اهداف تحقیق

هدف اصلی این پژوهش ارزیابی میزان رضایت ساکنان محله های اطراف نواحی صنعتی در منطقه 8 شهر اهواز می‌باشد و سایر اهداف به شرح زیر است:

- بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و ... نواحی زیستی مجاور صنایع در منطقه هشت شهر اهواز

- بررسی عوامل تأثیر گذار بر کیفیت زندگی ساکنان نواحی مجاور صنایع در منطقه هشت شهر اهواز

- بررسی میزان رضایت ساکنان نواحی مجاور صنایع در منطقه هشت شهر اهواز

 

روش تحقیق

ماهیت این تحقیق نظری ـ کاربردی و روش مطالعه آن توصیفی – تحلیلی می‌باشد. جمع آوری داده ها به دو روش کتابخانه ای و میدانی بوده که در روش میدانی، اطلاعات مورد نیاز با ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از آزمون T تک نمونه ای و تحلیل رگرسیون صورت گرفته است. روایی پرسشنامه محقق ساخته توسط کارشناسان تائید شده و پایایی آن نیز به وسیله آلفای کرون باخ صورت گرفته که مقدار آن، 930/0 می‌باشد. جامعه آماری تحقیق را کلیه ساکنان منطقه هشت شهر اهواز (118 هزار نفر) تشکیل می‌دهند که یک نمونه آماری را بر اساس فرمول کوکران از این جامعه مشخص شده و تعداد آن برابر با 382 نفر می‌باشد و این تعداد به روش تصادفی ساده انتخاب شده‌اند. در گویه های پرسشنامه از طیف لیکرت 5 تایی استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار Spss و با استفاده از آزمون‌های آماری T تک نمونه ای، تحلیل رگرسیون چند متغیره و آزمون همبستگی پیرسون صورت می‌گیرد.

 

 

شکل 1: مدل مفهومی تحقیق

 

پیشینه تحقیق

مطالعات خارجی

لی (2008) به بررسی وضعیت کیفیت زندگی در شهر تایچه پرداخته است. مطالعه منطقه دیترویت بر روی کیفیت زندگی به عنوان مطالعه مبنایی این تحقیق می‌باشد. به منظور جمع آوری اطلاعات از 331 پرسشنامه برای بررسی شاخص‌های ذهنی کیفیت زندگی در این شهر استفاده شده. تجزیه و تحلیل در محیط نرم‌افزار LISREL صورت گرفته است. نتایج مطالعه نشان داد که سن، وضعیت تأهل، میزان درآمد، تحصیلات به عنوان عوامل اثرگذار بر روی کیفیت زندگی می‌باشد. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که اصلی‌ترین عامل پیوندهای اجتماعی در سطح محله می‌باشد. رضایت پاسخ دهندگان از امنیت و خدمات عمومی در شهر تایچه بالا می‌باشد؛ و از وضعیت زیست محیطی رضایت کمتری دارند. رابرت مارانس و همکارانش در استانبول ترکیه و فاماگوستا، شمال قبرس به مطالعات مهمی در زمینه کیفیت زندگی بر اساس معیارهای علمی که خودشان توسعه داده بودند پرداختند. هدف آن‌ها ارائه اطلاعات مفید برای توسعه برنامه ریزی و طراحی استراتژی به منظور شهرنشینی پایدار بود. مبنای مطالعه آن‌ها بررسی تأثیرات زیست محیطی، اقتصادی، شاخص‌های اجتماعی، فیزیکی و مرتبط با سلامت بر روی کیفیت زندگی ساکنان این شهرها بود(Oktay et al, 2009). حافظ عبدالکریم[1] (2011) به بررسی وضعیت کیفیت زندگی در شهرک شاه عَلَم که دولت برای گروه‌های کم درآمد ساخته بود پرداختند. این مناطق مسکونی شامل امکاناتی چون زمین بازی، پارکینگ عمومی، سالن‌ها، فروشگاه، مدارس و حمل و نقل عمومی و ... می‌باشد. با این وجود باز هم شاهد شکایاتی از طرف مردم از وضعیت امکانات این منطقه در مورد کیفیت این آپارتمان از نظر مصالح ساختمانی، کیفیت ساخت‌وساز، سیستم لوله کشی، امکانات ارائه شده همراه بسیاری از مشکلات اجتماعی می‌شود. نتایج تحقیق نشان داد که شاخص‌های اجتماعی در این منطقه کمترین نمره را به خود اختصاص دادند.

 

مطالعات داخلی

موسوی و باقری کشکولی (1391) به بررسی توزیع فضایی کیفیت زندگی در محلات شهر سردشت پرداختند. روش آن‌ها توصیفی - تحلیلی بود و به منظور جمع آوری اطلاعات از 306 پرسشنامه استفاده کردند. نتایج نشان داد که محله کاینه­مر با 2/74 درصد مطلوب‌ترین وضعیت کیفیت زندگی را دارد و محله مارغان 7/59 درصد پایین‌ترین میزان کیفیت زندگی را دارا می‌باشد. همچنین با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه 71% از بالا بودن کیفیت زندگی ناشی از شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی است. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که متغیر کالبدی با 867/ بیشترین اثر را در بالا رفتن کیفیت زندگی در سطح محلات سردشت داشته است. قدمی و معتمد (1392) به بررسی کیفیت زندگی در شهرهای کوچک با تأکید بر سلامت فردی و اجتماعی در شهر نور استان مازندران پرداختند. روش تحقیق آن‌ها توصیفی – تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از 320 پرسشنامه صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مؤلفه کیفیت محیط زیست، کیفیت محیط کارکردی در وضعیت پایین‌تر از سطح متوسط و کیفیت اجتماع در وضعیت متوسط قرار دارد. بیشترین ضعف در ارتباط با مؤلفه کیفیت محیط زیست مربوط به وضعیت نظافت و لایروبی رودخانه های شهر، وضعیت پارک‌های شهر به لحاظ امکانات برای معلولان و سالخوردگان و مؤلفه کیفیت اجتماع مربوط به کمبود استفاده از نظرات شهروندان در طرح‌های شهری است.

 

مبانی نظری

الف) تعاریف و مفاهیم

رضایتمندی[2]

مفهوم رضایتمندی بر دامنه گسترده‌ای از تمایلات و مطلوبیت‌ها جهت رفع نیازهای پایه و یا متعالی انسان اشاره دارد. این رضایتمندی طیف مختلفی را پوشش می‌دهد. بنابراین چنانچه شرایط فعلی در سازگاری نزدیک با آنچه فرد برای نیازها و آرمان‌های خودش تعریف کرده است، باشد، رضایتمندی حاصل می‌گردد (رفیعیان و همکاران، 1388: 58).

قابلیت زندگی[3]

قابلیت زندگی مفهومی درباره نیازهای انسان برای امنیت اجتماعی، سلامت و بهزیستی می‌باشد که هم بهزیستی فردی و هم بهزیستی اجتماعی را در بر می‌گیرد (Newman, 1999). همچنین به عنوان حدی می‌باشد که افراد قادر به فراهم نمودن شرایط روزمره خود باشند (Hortulanus, 1992) و تسهیلات و تجهیزات با نیازها و ظرفیت شهروندان مطابق باشد (Veenboven, 1996).

 

کیفیت محیطی[4]

محیطی با کیفیت بالا که احساس بهزیستی و رضایتمندی مردم ساکن در آن بر اساس خصوصیاتش که می‌تواند طبیعی، اجتماعی و نمادین باشد را در بر می‌گیرد(Marans & Couper, 2000). همچنین کیفیت محیطی می‌تواند به عنوان بخش اساسی از مفهوم وسیع کیفیت  زندگی تلقی گردد که مفاهیم بنیادی، همچون سلامت، امنیت در ترکیب با جنبه های چون جذابیت می‌باشد(Leidelmijer et al, 2002).

 

ب) توسعه پایدار و کیفیت زندگی[5]

توسعه پایدار برنامه‌ای است که هدف آن دستیابی به کیفیت زندگی در سطحی شایسته برای انسان‌ها هست. هنگامی‌که سیاست‌های توسعه پایدار را به صورت تخصصی در مورد شهر بکار می‌گیریم مشاهده می‌کنیم که به صورت موازی با دستورالعمل‌های کیفیت زندگی مطلوب می‌باشد. بررسی نمونه‌های مختلف پیاده‌سازی سیاست‌های توسعه پایدار شهری نشان می‌دهد که دارای ویژگی‌های مشابه با شاخص کیفیت زندگی، در مقیاسی بزرگ‌تر هست (Aklanoğlu & Erdoğan, 2012 ).

 

شکل شماره 1: شرایط کیفیت زندگی در مسیر توسعه پایدار (نقوی، 1391: 127).

امروزه مطالعات کیفیت زندگی مورد توجه بسیاری از علوم برای انجام تحقیقات مربوط به رشته خود شده است. اما تاکنون یک اجماع کلی برای چگونگی تعریف این مفهوم به وجود نیامده است. کیفیت زندگی یک ساختار پیچیده، چندبعدی است که به منظور بررسی و مطالعه آن نیازمند تعاریف مختلف از دیدگاه‌های نظری مختلف می‌باشد و می‌توان گفت که تا کنون بیش از 100 تعریف در علوم مختلف از کیفیت زندگی شده است (Serag El Din, Shalaby, Farouh, & Elariane, 2013). فرهنگ جغرافیایی جانستون کیفیت زندگی را به عنوان رفاه اجتماعی افراد و گروه ها در جامعه چه به عنوان درک افراد از وضعیت رفاهی خود و چه به عنوان شاخص‌های قابل مشاهده شناخته است.

اما درک ارسطو فیلسوف یونانی از کیفیت زندگی این است که شادی به عنوان پایان نهایی فرد است. شادی در تمام درجه آن خوب است، و هیچ چیز با ارزش‌تر از شادی وجود ندارد. به‌ طور کلی شادی از طریق فضائل اخلاقی مانند: شجاعت، اعتدال، سخاوت، بزرگواری، عشق افتخار، ملایمت، صداقت، دوستی و بالاتر از همه آن‌ها عدالت؛ بیان می‌شود (Karim, 2012).

 

پ) ابعاد و شاخص‌های کیفیت زندگی

کیفیت زندگی را می‌توان بر اساس رضایت شخص از امکانات زندگی مانند بهداشت، آرامش جسمانی – روانی، تعامل اجتماعی و ... دانست و بر خلاف دیدگاه عده‌ای تنها عامل کیفیت زندگی پول نیست درحالی‌که یکی از عوامل مهم رضایت از کیفیت زندگی می‌تواند درآمد باشد. در مجموع رضایت شخصی از کیفیت زندگی می‌تواند تحت تأثیر فرهنگ یا تفکری که فرد بر اساس آن زندگی می‌کند باشد(Free Dictionary, 2012).

به اعتقاد سازمان جهانی بهداشت کیفیت زندگی افراد را باید با توجه به 4 بعد مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. این 4 بعد تأثیرگذار بر روی کیفیت زندگی عبارتند از: سلامت فیزیکی، سلامت روانی، روابط و ارتباطات اجتماعی، سلامت محیط. سازمان جهانی بهداشت برای هر یک از این ابعاد مصادیقی را نیز ارائه می‌نماید (نجات، 1385) که بدین شرح می‌باشد:

 

شکل شماره 2: ابعاد کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (نجات، 1385)

 

در یک نظرسنجی که در سراسر جهان به تازگی توسط محققان فرانسوی انجام شده، نشان داد که پیش‌شرط اساسی زندگی خوب در شهرها شامل امنیت، سلامت، تحرک، بهداشت، هزینه‌های زندگی می‌باشد. و این پیش‌شرط‌ها به مراتب مهم‌ترین تأثیر را در دیدگاه کلی پاسخ‌دهندگان در مقایسه با عواملی از قبیل زیبایی و جذابیت محیط و جامعه داشته استDamon, 2011)). در سال 1990 سازمان ملل متحد در مطالعه‌ای با موضوع'' شاخص‌های اجتماعی جدید[6]''  شاخص‌های کیفیت زندگی را برای کشورهای آسیایی و اقیانوس آرام توسعه داد. این شاخص‌ها شامل داده‌های ذهنی و عینی در مورد بهداشت، ایمنی و محیط زیست، ثبات اقتصادی، خانواده، کار و زندگی، آموزشی، مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های فرهنگی می‌باشد (Zainal et al, 2012 ).

 

ت) شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی

جهت اندازه‌گیری کیفیت زندگی از دو دسته شاخص‌های عینی (شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی قابل‌سنجش برای تأمین نیازهای انسانی با استفاده از گزارش‌ها و آمارهای رسمی) و شاخص‌های ذهنی (ارزیابی سطح رضایت افراد و گروه‌ها که مبتنی بر گزارش‌های شخصی افراد از ادراکاتشان در مورد جنبه‌های مختلف است) استفاده می‌شود (Costanza, 2007). جنبه عینی زندگی به نوبه خود بر دو امر دلالت دارد: مورد اول اوضاع و احوال محیط زیست آدمی همچون آلودگی محیط، مسکن نامناسب، منابع مالی، تفریحات و مانند آن و مورد دوم برخی از مشاهدات افراد همچون تندرستی، دستاوردهای آموزشی، انسجام خانوادگی، سلامت روانی و مانند آن. جنبه‌های ذهنی بر تجارب خوشایند و ناخوشایند زندگی فردی و حتی جمعی مانند سرخوردگی، احساس بیگانگی از جامعه و از خویشتن خویش، احساس رضایت از زندگی، اشتیاق آدمی و ادراکات انسانی دلالت دارد (غفاری و امیدی، 1388: 239). بررسی کیفی ارزش مانند زیبایی، هوای تازه، سر و صدا، دود، و آسایش و آرامش محیطی، شادی را نمی‌توان دقیقاً تعیین کرد. زیرا نظر مردم در مورد دوست داشتن و رنجیده خاطر شدن از آن‌ها در بسیاری موارد چندان منطقی نیست. اما باید به این نکته نیز تأکید کرد، ارزیابی بدون توجه به فرآیندهای روانی و اجتماعی جامعه ذاتاً متناقض است که باعث می‌شود هر گونه ارزیابی از کیفیت زندگی به مشکل برخورد کند (Keles, 2012).

آنچه در اصطلاح شاخص ذهنی کیفیت زندگی شناخته می‌شود بر اطلاعات به دست آمده از گزارش‌های شخصی افراد از تجارب زندگی خود تمرکز دارد و در واقع مکمل شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی به شمار می‌روند (رضوانی و همکاران، 1389). اگرچه ممکن است همبستگی میان این ابعاد چندان روشن نباشد چرا که رابطه میان شرایط عینی جامعه با چگونگی ارزیابی آن از سوی افراد جامعه به دلیل عدم وجود رابطه خطی بین پدیده‌های اجتماعی از پیچیدگی جامعه‌شناسی است. اگر میزان انتظارات مردم با سرعت بیشتری از شرایط عینی زندگی رشد کند، ممکن است میزان رضایت آنان از زندگی‌شان را نیز کاهش دهد (Richards et al, 2007).

 

محدوده مورد مطالعه

 

نقشه (1) : موقعیت شهر اهواز در تقسیمات سیاسی کشور

شهر اهواز به عنوان مرکز اداری – سیاسی استان خوزستان و مرکز منطقه جنوب غربی کشور با جمعیت 1064177 در سال 1390، خود از موقعیت سیاسی و اقتصادی خاصی برخوردار است به گونه ای که این شهر حدود یک چهارم جمعیت نقاط شهری استان خوزستان را در خود جای داده است. از نظر جغرافیایی شهر اهواز در 31 درجه و 20 دقیقه­ی عرض شمالی و 48 درجه و 40 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. این شهر با مساحت 220 کیلومتر مربع دومین شهر وسیع ایران پس از تهران می‌باشد (سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1384: 3).

 

یافته های تحقیق

اطلاعات مربوط به جامعه مورد مطالعه

 

جدول 1: اطلاعات توصیفی پاسخ دهندگان به پرسشنامه

منبع: مطالعات نگارنده

 

 

تجزیه و تحلیل یافته های استنباطی

برای بررسی وضعیت رضایت از کیفیت زندگی در منطقه هشت شهر اهواز از آزمون T تک نمونه ای استفاده شده است. از آنجایی که برای پاسخ گویی به سؤالات از طیف لیکرت (1 تا 5) استفاده شده است بنابراین حد متوسط آن عدد 3 می‌شود. در صورتی که میانگین از 3 بالاتر بوده نشان دهنده رضایت بالا و در صورتی که از 3 پایین‌تر باشد نشان دهنده میزان رضایت پایین از کیفیت زندگی می‌باشد.

الف) کیفیت وضعیت کالبدی – فیزیکی

 

جدول 2: آزمون T برای بررسی گویه کالبدی – فیزیکی کیفیت زندگی

 

به منظور بررسی وضعیت فیزیکی کالبدی از 9 گویه استفاده شده است. در کل بیشتر گویه ها امتیاز وزنی کمتر از حد متوسط کسب کرده‌اند. از بین گویه های مورد مطالعه؛ گویه مربوط به وضعیت شبکه حمل و نقل عمومی شهر (25/3) و وضعیت روشنایی خیابان‌ها و کوچه ها (12/3) میانگین بالاتر از ح متوسط را دارند. گویه های مربوط به وضعیت فضای سبز شهری (89/2)، نوساز بودن وضعیت کالبدی محله (87/2)، استفاده از مصالح مقاوم (91/2)، به حد متوسط نزدیک می‌باشند.

 

 

 

 

جدول 3: آزمون T برای بررسی شاخص کالبدی – فیزیکی کیفیت زندگی

 

در کل میزان رضایت کلی ساکنان از وضعیت فیزیکی - کالبدی منطقه سکونتی خود پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد.

 

ب) کیفیت وضعیت بهداشتی – زیست محیطی

 

جدول 4: آزمون T برای بررسی گویه بهداشتی- زیست محیطی کیفیت زندگی

 

 

بررسی وضعیت بهداشتی – زیست محیطی منطقه هشت با استفاده از 13 گویه مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج آزمون T نشان می‌دهد که هیچ کدام از گویه های میانگین وزنی بالاتر از حد متوسط را کسب نکرده‌اند. در بین گویه های مورد مطالعه، گویه مربوط به دسترسی به پزشکان عمومی (98/2) میانگین بالاتری را نسب به سایر گویه ها بدست آورده است و بنابراین می‌توان گفت که ساکنان در زمینه بهداشتی – زیست محیطی رضایت بیشتر در مورد دسترسی به پزشکان عمومی دارند (گویه دسترسی به مواد غذایی و پروتئینی با میانگین 93/2 نیز می‌باشد که معنی داری آن با ضریب 190/0، رد می‌شود). در حالی که کمترین میزان رضایت آن‌ها میزان مکان‌های عرضه محصولات غذایی (19/2) در این منطقه می‌باشد.

 

جدول 5: آزمون T برای بررسی شاخص بهداشتی- زیست محیطی کیفیت زندگی

 

در کل میزان رضایت ساکنان منطقه هشت از کیفیت بهداشتی – زیست محیطی منطقه سکونتی خود پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد.

 

پ) بررسی وضعیت امنیتی

 

جدول 6: آزمون T برای بررسی گویه امنیت کیفیت زندگی

 

برای بررسی وضعیت امنیتی منطقه هشت شهر اهواز از 5 گویه استفاده شده است. در بین گویه های مورد مطالعه گویه مربوط به وضعیت امنیت منازل مسکونی محله در برابر سرقت (96/2)، روشنایی کوچه ها و معابر که به عنوان یکی از عوامل تأثیر گذار در امنیت یک محله به شمار می‌آید با میانگین (93/2) و گویه مربوط به عدم وجود نزاع و کشمکش بین ساکنان محله با میانگین (94/2)، رضایت بیشتری را در بین ساکنان منطقه هشت به دست آورده‌اند. اما کمترین رضایت ساکنان در زمینه وقوع ناهنجاری‌هایی مانند دزدی و کیف قاپی و سایر مزاحمت‌ها می‌باشد (56/2) همچنین ساکنان از امنیت زنان در استفاده از فضاهای عمومی (59/2) منطقه نیز رضایت کمتری را داشته است.

 

جدول 7: آزمون T برای بررسی شاخص امنیت کیفیت زندگی

 

نتایج آزمون T تک نمونه ای نشان می‌دهد که ساکنان منطقه هشت رضایت چندانی از وضعیت امنیتی (71/2) در این منطقه ندارند.

 

ت) بررسی کیفیت اجتماعی – فرهنگی

 

جدول 8: آزمون T برای بررسی گویه اجتماعی - فرهنگی کیفیت زندگی

 

بررسی کیفیت اجتماعی – فرهنگی منطقه هشت شهر اهواز با استفاده از 10 گویه مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج آزمون T تک نمونه ای برای بررسی وضعیت اجتماعی فرهنگی محدوده مورد مطالعه نشان می‌دهد که تمام گویه های مورد مطالعه به جز یک مورد، میانگین کمتر از حد متوسط دارد. در بین گویه های مورد مطالعه میزان رضایت ساکنان از شرکت ساکنان در مراسم سنتی و مذهبی با میانگین (59/3) بالاتر از حد متوسط می‌باشد. میزان رضایت ساکنان از دسترسی به رایانه و اینترنت با میانگین (98/2)، رضایت تا حدودی بیشتری را نسبت به سایر گویه ها در بر داشته است. کمترین میزان رضایت ساکنان از میزان قابل اعتماد بودن همسایگان با میانگین 52/2 و میزان دسترسی به روزنامه و نشریات با میانگین 50/2، کمتر از سایر گویه های مورد مطالعه می‌باشد.

 

جدول 9: آزمون T برای بررسی شاخص اجتماعی - فرهنگی کیفیت زندگی

 

 بررسی شاخص اجتماعی – فرهنگی محدوده مورد مطالعه نشان می‌دهد که ساکنان این منطقه رضایت چندانی در این زمینه ندارند.

 

ث) بررسی کیفیت اقتصادی

 

جدول 10: آزمون T برای بررسی گویه های اقتصادی کیفیت زندگی

 

شاخص اقتصادی با استفاده از 5 گویه مورد بررسی قرار گرفته است. میزان رضایت ساکنان از گویه های مورد مطالعه پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد. بیشترین میزان رضایت ساکنان در بخش اقتصادی در زمینه تغییرات قیمت زمین و مسکن با میانگین 96/2 می‌باشد. کمترین میزان رضایت ساکنان از آینده شغلیشان با میانگین 16/2 می‌باشد.

 

جدول 11: آزمون T برای بررسی شاخص اقتصادی کیفیت زندگی

 

با توجه به نتایج جدول 11، میانگین 67/2 نشان می‌دهد که میزان رضایت ساکنان از وضعیت اقتصادی بسیار پایین می‌باشد.

 

د) بررسی کیفیت سلامتی روانی – آرامشی

 

جدول 12: آزمون T برای بررسی گویه روانی - آرامشی کیفیت زندگی

 

بررسی وضعیت سلامتی روانی  آرامشی ساکنان محدوده مورد مطالعه نشان می‌دهد که تمام گویه های مورد مطالعه میانگینی پایین‌تر از حد متوسط دارند به جز گویه مربوط به انرژی کافی برای انجام فعالیت‌های روزانه که با میانگین 26/3 بالاتر از حد متوسط می‌باشد. کمترین میزان رضایت ساکنان از وجود امکانات تفریحی و سرگرمی با میانگین 76/2 و گویه مربوط به لذت بردن از زندگی با میانگین 79/2 می‌باشد.

 

جدول 13: آزمون T برای بررسی شاخص روانی - آرامشی کیفیت زندگی

 

در کل آزمون T تک نمونه ای برای بررسی وضعیت روانی آرامشی ساکنان این منطقه نشان دهنده رضایت پایین ساکنان از شاخص‌های مورد مطالعه در این زمینه می‌باشد.

 

 

 

ح) بررسی وضعیت کلی کیفیت زندگی

 

جدول 14: آزمون T بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی

 

همان طور که گفته شد برای بررسی وضعیت رضایت از کیفیت زندگی محدوده مورد مطالعه از آزمون T تک نمونه ای استفاده شده است. از آنجایی که برای پاسخ گویی به سؤالات از طیف لیکرت (1 تا 5) استفاده شده است بنابراین حد متوسط آن عدد 3 می‌شود. در صورتی که میانگین از 3 بالاتر بوده نشان دهنده رضایت بالا و در صورتی که از 3 پایین‌تر باشد نشان دهنده میزان رضایت پایین از کیفیت زندگی می‌باشد. بررسی شاخص‌های رضایت از کیفیت زندگی در محدوده مورد مطالعه نشان می­دهد که شاخص کالبدی - فیزیکی با میانگین 43/2، کمتر از حد متوسط بوده بنابراین می‌توان میزان رضایت ساکنان روستا را از وضعیت مسکونی مناسب دانست. میانگین شاخص بهداشتی – زیست محیطی 63/2 می‌باشد که از میانگین حد متوسط پایین‌تر بوده بنابراین وضعیت رضایت از شاخص بهداشتی – زیست محیطی مناسب نمی‌باشد. شاخص امنیت و شاخص اجتماعی – فرهنگی با میانگین 71/2 که از حد متوسط پایین‌تر می‌باشند بنابراین می‌توان گفت که وضعیت رضایت ساکنان از این شاخص‌ها در محدوده مورد مطالعه نیز مناسب نمی‌باشد. میزان رضایت مردم از شاخص اقتصادی با میانگین 67/2، پایین‌تر از حد متوسط بوده که چندان مطلوب نیست. شاخص روانی - آرامشی با میانگین 82/2 نیز کمتر از حد متوسط می‌باشد. در بین شاخص‌های مورد مطالعه شاخص روانی – آرامشی میزان رضایت بیشتری را به خود اختصاص داده است در حالی که شاخص فیزیکی – کالبدی کمترین میزان رضایت را در بین ساکنان در بر داشته است.

 

ج) مدل تحلیل رضایت از کیفیت زندگی

رگرسیون چندگانه می‌تواند برای شناسایی سهم هر شاخص در کیفیت زندگی و ایجاد مدل علی که بر هم کنش بین شاخص‌ها و معرف‌ها را نشان دهد، مورد استفاده قرار گیرد. یکی از اهداف این پژوهش ایجاد مدل علی بین شاخص‌های موثر بر کیفیت زندگی در منطقه 8 شهر اهواز می‌باشد. پرسش اصلی برای ایجاد این مدل آن است که کدام شاخص‌های کیفیت زندگی بیشترین تأثیر علی را بر کیفیت زندگی در این منطقه دارد.

تحلیل رگرسیون این امکان را برای محقق فراهم می‌سازد تا تغییرات متغیر وابسته (کیفیت زندگی) را از طریق متغیر مستقل (شاخص‌های کیفیت زندگی) پیش بینی و سهم هر یک از متغیرهای مستقل را در تبیین متغیر وابسته تعیین کند.

 

جدول 15: نتایج تحلیل رگرسیون برای بررسی تأثیر پذیری کیفیت زندگی از شاخص‌های مورد مطالعه

 

اما در مورد اهمیت و نقش متغیرهای مستقل در پیشگویی معادله رگرسیون باید از مقادیر بتا (Beta) استفاده کرد. از آنجا که مقادیر بتا، استاندارد شده می‌باشند بنابراین از طریق آن می‌توان در مورد اهمیت نسبی متغیرها قضاوت کرد. بزرگ بودن مقدار بتا نشان دهنده اهمیت نسبی و نقش آن در پیشگویی متغیر وابسته می‌باشد. بنابراین در اینجا می‌توان قضاوت کرد که متغیر روانی آرامشی با بتای 234/0، بیشترین تأثیر را بر رضایت ساکنان محدوده مورد مطالعه از کیفیت زندگی دارد. زیرا بر اساس بتای بدست آمده برای شاخص روانی - آرامشی، به ازاء یک واحد تغییر در انحراف معیار شاخص روانی - آرامشی به اندازه 234/0 در انحراف معیار کیفیت زندگی تغییر ایجاد می‌گردد. متغیر کالبدی فیزیکی با ضریب بتای 171/0 کمترین تأثیر را بر میزان کیفیت زندگی در محدوده مورد مطالعه دارا می‌باشد.

 

نتیجه گیری

منطقه هشت شهر اهواز یکی از مناطق صنعتی می‌باشد که به دلیل وجود کارخانه های متعدد در این منطقه مخصوصاً کارخانه های فولاد و لوله سازی، به نظر می‌رسد منطقه ای چندان توسعه یافته در شهر اهواز نباشد. ایجاد کارخانجات صنعتی در یک منطقه همواره مشکلات بسیار زیادی را چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم بر روی زیست شهری به وجود آورده و باعث پایین آمدن کیفیت زندگی و سطح برخورداری مناطق اطراف آن شده است. بنابراین تحقیق حاضر به بررسی وضعیت کیفیت زندگی ساکنان این منطقه پرداخته است تا میزان رضایت ساکنان از وضعیت کیفیت زندگی‌شان مشخص شود. برای این کار از یک پرسشنامه 50 گویه و در 6 شاخص کالبدی – فیزیکی، بهداشتی زیست محیطی، امنیت، اقتصادی، روانی – آرامشی و اجتماعی – فرهنگی استفاده شده است. به منظور تحلیل داده های جمع آوری شده از آزمون‌های آماری T، تحلیل رگرسیون و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج آزمون T به منظور بررسی وضعیت شاخص‌های سنجش کیفیت زندگی نشان داد که میانگین رضایت از شاخص‌های مورد مطالعه کیفیت زندگی، پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد. به صورتی که شاخص کالبدی - فیزیکی با میانگین 43/2، شاخص بهداشتی – زیست محیطی 63/2 می‌باشد، شاخص امنیت و شاخص اجتماعی – فرهنگی با میانگین 71/2، شاخص اقتصادی با میانگین 67/2 و شاخص روانی - آرامشی با میانگین 82/2 نیز کمتر از حد متوسط می‌باشد. در بین شاخص‌های مورد مطالعه شاخص روانی – آرامشی میزان رضایت بیشتری را به خود اختصاص داده است در حالی که شاخص فیزیکی – کالبدی کمترین میزان رضایت را در بین ساکنان در بر داشته است.

نتایج آزمون تحلیل رگرسیون به منظور بررسی تأثیر گذاری متغیرهای مستقل (شاخص‌های کیفیت زندگی) بر متغیر وابسته نشان می‌دهد که متغیر روانی آرامشی با بتای 234/0، بیشترین تأثیر را بر رضایت ساکنان محدوده مورد مطالعه از کیفیت زندگی دارد. متغیر کالبدی فیزیکی با ضریب بتای 171/0 کمترین تأثیر را بر میزان کیفیت زندگی در محدوده مورد مطالعه دارا می‌باشد.

در کل می‌توان نتیجه گرفت که فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر پایین بودن سطح کیفیت زندگی ساکنان نواحی مجاور صنایع، پایین می‌باشد.

 

پیشنهادها

برنامه ریزی در جهت اعطای تسهیلات به منظور تسهیل در ساخت و ساخت و بهبود وضعیت مسکن هم از لحاظ ایمنی و هم از لحاظ بهداشتی؛

توسعه فضای سبز و درخت کاری شده در محله به منظور ایجاد فضایی جهت گذران اوقات فراغت از یک سو و تلطیف هوا از سوی دیگر؛

همکاری شهرداری و سایر سازمان‌ها مانند اداره برق برای بهبود وضعیت روشنایی معابر و گذرگاه های درون محله ای؛

توسعه و گسترش خدمات بهداشتی درمانی سطح محله هم از نظر امکانات و هم از نظر نیروی انسانی؛

توجه و جدیت بیشتر شهرداری در زمینه بهداشت محله با توجه بیشتر به جمع آوری زباله و فاضلاب سطح محله؛

ایجاد مکان‌های موقتی ایستگاه پلیس (کانکس پلیس) در جهت افزایش میزان امنیت محله به خصوص در مناطق ناامن؛

تشکیل شوراهای محله ای در مساجد هم به منظور ایجاد روحیه همکاری و همه پرسی در مسائل پیش روی محله و هم به منظور آموزش ساکنان محله با مسائل شهر و محله؛

توسعه خدمات آموزشی فرهنگی در سطح محله از جمله توسعه کلاس‌های آموزشی زبان، کامپیوتر و ...

تعداد مشاهده مقاله: 1,717

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,119