تحلیلی بر نقش شهرهای کوچک در تمرکز زدایی و توسعه منطقه‌ای با بهره گیری از مدل تصمیم گیری چند معیاره FuzzyANP و FuzzyVIKOR مطالعه موردی: جایگاه شهر کوچک جویبار در استان مازندران

مقدمه

به طور کلی تا پیش از رویدادهای جهانی شدن برخاسته از انقلاب صنعتی، دگرگونی­های جوامع شهری کند و چشمگیر نبود (عزیزی، 1378: 38) ولی با رویداد انقلاب صنعتی و بروز دگرگونی در شتاب آهنگ شهرنشینی (ابراهیم‌زاده، 1388: 28)، همچنین پیدایش تحولات عمیق اقتصادی و اجتماعی و رشد جمعیت از برجسته­ترین عوامل در این روند بشمار می‌رود (زیاری،1374: 7 و میر شفیع، 1380: 11). از دگرگونی­های برآمده از این پدیده در سراسر دنیا و به ویژه کشورهای جهان سوم مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به عنوان یکی از اساسی‌ترین چالش­های این گروه از کشورها می­باشد. این نوع مهاجرت­ها بازگوکننده پیامد عدم تعادل در مجموعه سکونتگاه‌های شهری و سطوح نابرابر برخورداری از شاخص­ها و دیگر امکانات توسعه­ای در جوامع شهری است (پرهیزگار، 1376: 1). از دیگر پیامدهای آن؛ جمعیت زدایی برخاسته از مهاجرت از شهرهای کوچک به عنوان یک عامل بیرونی نابسامانی رشد طبیعی جمعیت شهرهای بالادست را دامن میزند و درهم ریختگی بسیاری را در وجوه ساختاری جمعیت و جابجایی آن پدید می­آورد (نصیری، 1390: 119)؛ از این رو بررسی روابط شهری- روستایی در روند برنامه‌ریزی بدین منظور باید گنجانده شود (Clayton et al، 2003: 186 ). در این بین کانون‌های کوچک شهری به عنوان نخستین هسته­های شهری بلافصل نقاط و نواحی روستایی در نقش حلقه­های پیوند و چسبندگی بین نواحی روستایی با شهرهای بزرگ‌تر بشمار می­آیند که هر گونه آمد و شد و فعالیت در این کانون‌ها، در گام نخست و به تنهایی بر سراسر پهنه­های پیرامون رخنه می­کند (فنی،1382، 44). در همین راستا هیندردینک و تیتوس (1998) بیان می‌دارند که در مناسبات روستایی- شهری نقش شهرهای کوچک بسیار کلیدی است ولی در بیشتر موارد نادیده گرفته ‌شده (Hinderdink and Titus، 1998: 49).

در سده حاضر دگرگونی و تحولات پرشتاب شهرهای ایران آغاز گردید (دادرس، 1381: 1) و در 5 دهه گذشته فرآیند شهر گرایی شتابان و پیامد آن بر ساختار فضایی و جمعیتی کشور شاهد رشد فزاینده پرشمار شهرها، در نتیجه جایگزینی مراکز روستایی به شهرهای کوچک بوده است (ضیاء توانا، 1386: 107)؛ و براستی که در ایران با کمک درآمد بدست آمده از نفت، از یک صد سال گذشته سازمان نوینی به نام دولت در گستره اقتصادی شهر وارد میدان شد (نظری،1383: 192) و چیرگی و رخنه آن بر پیکره­ی شهرها دستاویز این شد تا پدیده­ی نخست شهری در آن شکل گیرد (قرخلو، و دیگران،1387: 149). در این دوره وابستگی روستا و شهر رفته رفته به صورت «تقابل» و «رقابت» میان دو جامعه شهری و روستایی درآمد (رحیمی، 1373: 21) و از چند دهه پیش فروپاشی روابط سنتی شهر و روستا و به وجود آمدن مسئله تمرکز در شهرهای بزرگ را مشاهده می­نماییم (باقری، 1375: 1). شهر تهران به عنوان گواه این ادعا روی­هم رفته بیرون از آرایش نظم شهری کشور قرار گرفت و به عنوان شهر برتر مطلق درآمده است (علی بابایی، 1382: 1 و نصیری،1388: 3). با رشد سریع شهرهای بزرگ و بروز مسائل وابسته به کمبود بناهای مسکونی و بالا رفتن میزان بیکاری (زیاری و دیگران، 1388: 212 و آهار، 1391: 2)، توسعه شهرهای بزرگ یکی از مسائل و مشکلات بزرگ نظام شهرنشینی و از سویی عدم تعادل‌های منطقه ای بشمار می­آید (بهادری، 1376: 2)؛ زیرا همزمان با رشد و گسترش کلان‌شهرها امکان توسعه شهرهای کوچک پیرامونی تکوین نمی‌یابد (موسوی، 1382: 5 و نور بخش، 1377: 1). با روشن­تر شدن جایگاه مراکز شهری کوچک در سطوح پایین سلسله‌مراتب شهری و نقش­آفرینی که می­توانند در توسعه منطقه­ای داشته باشند، اکنون این شهرها در کانون گفتمان­های علمی درون و بیرون از کشور می­باشند (ثامنی،1388: 4 و زبردست،1383: 24). به گفته­ای دیگر این نقاط به عنوان کانون­های توانمند همسو با رشد و توسعه مناطق روستایی به پیش کشیده شده­اند (ابراهیم­زاده و دیگران، 1391: 168). جذب مهاجران در شهرهای کوچک، کاهشی در افزایش جمعیت شهرهای بزرگ به وجود می‌آورد و بیشتر چالش­های موجود برای این گروه از شهرها را کاهش خواهد داد. از سوی دیگر فراهم نمودن زیرساخت­ها و بسترهای مورد نیاز برای شهرهای کوچک، سیستم و آرایش سلسله مراتب سکونتگاهی کشورهای در حال توسعه را به اندازه و موزون می‌سازد و ادامه این روند بر توسعه اجتماعی- اقتصادی در سطوح ملی، نقش‌آفرینی خواهد داشت (نصیری،1390: 120). تا جایی که این گونه شهرها نقش بسیار کلیدی در شکل­گیری و توسعه روستاهای مرکزی و یا مراکز رشد روستایی و روند رشد و توسعه روستاهای حوزه نفوذ به دوش دارند. زیرا با فراهم آوردن خدماتی در زمینه برپایی بازار، فراهم سازی نهاده­های کشاورزی مانند کود و ماشین‌افزار کشاورزی، خدمات شهری همچون امکانات آموزشی و یادگیری، مراقبت‌های پزشکی و غیره را برای روستاهای پیرامون خود فراهم می‌آورند (امکچی،1383: 100). اینک در این پژوهش شهرستان جویبار و نقش و کارکردهای منطقه­ای آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در پی شناسایی و تعیین کارکردهای جدید این شهر در تمرکز زدایی و توسعه منطقه­ای در استان مازندران می­باشیم.

روش تحقیق

این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات و داده‌های مورد نیاز از منابع آماری 1390، بررسی‌های اسنادی و کتابخانه‌ای استفاده گردید. از 49 شاخص برای بررسی 4 منطقه شهری استفاده گردید که برای تعریف و گزینش این شاخص­ها از آخرین استانداردها و شاخص­های تعریف شده برای چهار گروه از شاخص­های (فرهنگی، کالبدی، اقتصادی، زیربنایی) به‌کارگیری گردید. همچنین برای نشان کردن وزن هر شاخص نخست پرسش­نامه­ای آماده گردید و پس از وارد نمودن شاخص­ها، پرسش‌نامه‌ها به کارشناس (اساتید، دانشجویان دکتری) سپرده شد و بسته به دیدگاه کارشناسی وزنی برای هر شاخص معرفی گردید. برای تولید نقشه از نرم افزار GIS و برای آنالیز و روشنگری وزن­های پرسش نامه­‌ها از مدل­های ریاضی دربرگیرنده (FuzzyANP-FuzzyVIKOR) به‌کارگیری گردیده است.

محدودۀ مکانی و زمانی تحقیق

شهرستان جویبار پس از محمودآباد کم پهناورترین شهرستان استان مازندران بشمار می­آید و در سال 1390 شامل 2 بخش (مرکزی و گیل­خواران)، 2 شهر (جویبار و کوهی­خیل)، 4 دهستان (سیاهرود، حسن­رضا، چپکرود و لاریم) و 146 آبادی بوده است. این شهرستان از شمال با دریای مازندران، از شرق با شهرستان ساری، از جنوب با شهرستان قائمشهر و از غرب با شهرستان بابلسر دارای مرز مشترک است. شهر جویبار در بخش جلگه­ای استان مازندران در منطقه­ای یکدست هموار و سرسبز، در بین دو راه مهم ارتباطی قرار گرفته و هم اینک دارای 29122 تن جمعیت با ضریب رشد 82/3 درصد بوده که از این شمار 12819 تن آن شاغلند (مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390). میانگین رشد سالانه جمعیت در این استان از 1335 تا 1345 دارای رشد سالانه 12/4 درصدی بوده. در سال 1355 میانگین رشد سالانه جمعیت به 48/2 رسید. در سال 1365 به 60/3 درصد رسید. در سال 1375 میانگین رشد به 35/1 رسید؛ و بالاخره از 1375 تا 1385 این درصد به 16/1 رسید و در آخرین دوره سرشماری یعنی سال 1390 این درصد به 02/1 کاهش یافته است.

نقشه شماره 1 : موقعیت شهر جویبار و شهرهای هم‌جوار در استان مازندران. تهیه و ترسیم نگارند­گان، 1392.

مدل تحلیلی تحقیق

 منطق فازی

منطق فازی که نخستین بار در دنیا از سوی دکتر لطفی زاده دانشمند ایرانی به میان کشیده شد، منطقی است که جواب یک پرسش را به جای تقسیم به دو بخش درست یا نادرست، به یک محدوده طیفی از پاسخ گسترش داده است.

جدول شماره 1- اصطلاح­های زبانی مورد استفاده در این تحقیق

منبع: نگارندگان

در منطق فازی این‌گونه رهنمون می­شود که انسان به ورودی‌های اطلاعاتیِ دقیق نیازی ندارد، بلکه توانا است تا مهار یا وارسی تطبیقی را در کران بالایی انجام دهد. پس اگر ما کنترل کننده‌های بازخورد را در سیستم­ها طوری طراحی کنیم که بتواند داده‌های مبهم را دریافت کند، این داده­ها می­توانند به طور ساده­تر و کارسازتری در هنگام اجرا بکار برده شوند. در این روش به درستی گمان بر این خواهد بود که X = {x1, x2, ..., xn} یک عدد فازی از بخش Ã یک تابع عضویت مشخص (x)  که هر عدد از x در یک بازه از {0,1} قرار دارد. مقدار تابع (x)  درجه عضویت x از Ã نامیده می­شود. بزرگ‌تر از (x) ، قوی‌تر از درجه عضویت برای x در Ã خواهد بود(Zadeh, 1965).

دی فازی کردن

گامی مهم در مدل‌سازی فازی و تصمیم‌گیری چند معیاره فازی انجام عملیات دی فازی یا فازی زدایی است، به این روش که عدد فازی را به یک عدد کریسبی تبدیل نماییم. تکنیک‌های بسیاری برای این گام وجود دارد؛ امام بیشتر از روش (centroid defuzzification) به‌کارگیری می‌کنند. می‌شود گفت که روش (centroid defuzzification) را می‌توان با فرمول زیر تعریف نمود:

(Ã)=

که در آن (Ã) مقدار دی فازی می‌باشد. برای عدد فازی مثلثی (a1, a2, a3) ارزش دی فازی بر پایه (centroid defuzzification) خواهد بود.

 (Ã)=  

فرآیند تحلیل شبکه‌ای ANP[1]:

ANP نظریه جدیدی در کنار AHP است و آن را برای رهایی از وابسته بودن به مشکلات و بازخورد در میان قوانین و جایگزین در جهان واقعی به‌کارگیری می‌شود و به این منظور از رهیافت ابرماتریس[2] به‌کارگیری می‌کنند. اگر چه هر دو فرآیند برتری مقیاس­های نسبی را با انجام هم سنجی زوجی به دست می­آورند، ولی ناهمسانی میان آن‌ها وجود دارد. در AHP چهار پیش نیاز (وارون- همگنی- وابستگی و انتظارات) وجود دارد که همه سنجیدن و قوانین این تکنیک بر این اساس وابسته می‌باشد ­(Sheeba Khan, Mohd Nishat Faisal,2008.P1502). به درست در فرآیند تحلیل شبکه‌ای، بایستی وابستگی‌ها به صورت خطی از بالا به پایین و بالعکس باشد و چنانچه وابستگی دو سویه یعنی (ANP) باشد یعنی وزن معیارها به وزن گزینه‌ها و وزن گزینه‌ها به وزن معیارها وابسته باشد، مسئله دیگر از حالت سلسله مراتبی بیرون می­آید و پدیدآور یک شبکه یا سیستم غیرخطی یا یک سیستم بازخورد را می‌دهد (Yu-Ping Ou Yang How-Ming Shieh, 2013,P483).

نمودار شماره 1- تفاوت تحلیل شبکه در AHP و ANP (Saaty, T.L. 2001)

فرآیند تحلیلی شبکه­ای (ANP) تنها تئوری ریاضی است که امکان بررسی انواع مختلف برهم‌کنش‌ها، وابستگی‌ها و بازخوردها را به صورت سیستمی فراهم می‌سازد. دلیل کامیابی این روش در روش بیرون آوردن داوری­ها و به کار بردن عملیات اندازه‌گیری ریاضی برای سنجش مقیاس‌های نسبی است. برتری (به عنوان مقیاس نسبی) یک بنیان عددی متقاعدکننده است که عملیات سنجیدن آغازین را به گونه‌ای با معنی هدایت می‌نمایند (saaty,2004A,p4). بنابراین قدرت ANP بر استفاده از مقیاس‌های نسبی برای کنترل همه‌ی بر کنش‌ها، برای پیش‌بینی دقیق و اتخاذ تصمیم مناسب استوار است.

روش VIKOR

روش VIKOR روشی نو در تصمیم‌گیری چند معیاره است که به تازگی برای گشایش این گونه مسائل با معیارهای ناسازگار و نابرابر (واحدهای سنجش ناهمسان) معرفی و گسترش یافته است (­Opricovic & Tzeng, 2002). به درست این روش به معنی بهینه‌سازی چند معیاره و راه­ حل سازشی است(Opricovic & Tzeng, 2004)  این روش تمرکز بر رتبه‌بندی و انتخاب از بین مجموعه­ای از گزینه‌ها، و روشن کردن راه حل سازش برای یک مشکل با معیارهای نابرابر، که می‌تواند کمک به تصمیم‌گیرندگان برای رسیدن به یک تصمیم پایانی می‌باشد. در اینجا، راه حل سازش یک راه حل عملی است که نزدیک به ایده­آل است و سازش به معنای سازگاری ایجادشده از سوی امتیازات متقابل است(pricovic & Tzeng, 2007).. به درست توسعه‌یافته تر از روش متریک LP و به عنوان یک تابع مجتمع در روش آشتی و سازش برنامه‌نویسی به‌کارگیری می‌شود. در این روش آلترناتیو های چندگانه M به این عنوان نشان داده شده است: A1,A2, . . . , Am.. برای آلترناتیو Aj، رتبه‌بندی از جنبه­های j امین نشان داده شده به وسیله fij.، i.e. fij . است که ارزش تابع معیار j امین جایگزین برای هوش مصنوعی n تعداد معیارهاست. توسعه ویکور با فرم زیر از Lp- متریک آغاز شد (Zeleny, 1982) :.

شاخص‌های مورد استفاده در این تحقیق

در این تحقیق در بخش تحلیل نابرابری و میزان برخورداری جویبار و دیگر شهرستان­های مورد مطالعه در استان مازندران از چهار شاخص اصلی (فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، زیربنایی) به همراه 49 زیر شاخص کمک گرفته شد.این شاخص­ها به ما کمک می‌کند تا بدانیم مناطقی که در سطوح بالاتری نسبت به دیگر سکونتگاه­ها قرار دارند از چه شاخص­ها و به چه میزان از آن‌ها برخوردارند که به پشتوانه آن می‌توانند خدمات درخور و شایسته تری ارائه دهند و با جذب جمعیت انبوه و با فاصله بسیار زیادی از سایر شهرستان­های هم‌جوار به توسعه خود ادامه دهند. زیرا در شرایط موجود این امر عدم تعادل را در پی خواهد داشت و نابرابری در میزان برخورداری از شاخص­های توسعه در بین این شهرها را همچنان دامن خواهد زد. اینک پس از آزمون و به‌کارگیری این سنجه­ها (شاخص­های مورد مطالعه) می‌توان به یک شناخت و درک روشن­تری از واقعیت موجود شهرها و نارسایی­ها و توانمندی­های آن‌ها پی برد و تحلیل درستی را از وضع موجود داشت و سرانجام به طراحی جایگاه پسندیده همسو با تعادل بخشی منطقه­ای و افزایش کارکردی شهرهای کوچک دست پیدا کرد.

جدول شماره 2- شاخص‌های تحلیلی در روش‌های ANP و Vikor  

جدول شماره 3- مقادیر فازی زدایی شده به روش ANP:

مأخذ: محاسبه از سوی نویسندگان، 1392.

محاسبه رتبه بندی شهرهای منطقه بر پایه مدل ویکور (FVIKOR):

در این مدل با به‌کارگیری از اصطلاح­های زبانی ماتریس مقایسه زوجی ساخته شد و با روش دی فازی شده اعداد فازی ماتریس مقایسه زوجی و ماتریس اوزان بدست آمده، معیارهای ارزیابی به اعداد قطعی تبدیل شد. نتایج بدست آمده از این مدل برای رتبه بندی شهرستان­های استان مازندران در جدول زیر آورده شده است؛ که بر این اساس شهرستان ساری با مقدار QI: 0.789278 در جایگاه نخست و شهرستان­های قائمشهر، بابلسر در جایگاه دوم، سوم و بالاخره شهرستان جویبار در جایگاه آخر قرار گرفته است.

جدول شماره 4- ماتریس پایانی رتبه بندی FVIKOR:

مأخذ: محاسبه از سوی نویسندگان، 1392.

بحث و نتیجه گیری

تعیین و پدید آوردن سلسله مراتبی از سکونتگاه­ها که بتواند یک چارچوب پایه­ای، بنیادین و کارا برای پراکنش جمعیت، فعالیت­ها، خدمات و کارکردها در سطوح چندگانه را فراهم نماید، بایسته به چشم می­آید. در راستای پیاده‌سازی این الگو، به‌کارگیری معیارها و روش­های علمی برای سطح­بندی سکونتگاه­ها، نشان کردن مرکزیت، همچنین شناسایی انواع خدمات مورد نیاز و کاهش نابرابری­های بین سکونتگاه­ها روشی عاقلانه و منطقی است. چون از این راه شناخت بهتر و موشکافانه­تری از چگونگی مکان­های جغرافیایی در زمینه­ها و در سطوح چندگانه، بر پایه داشتن اطلاعات را بدست خواهد داد.

 بررسی چهار شاخص پایه­ای برای سنجش توسعه‌یافتگی، برای چهار شهرستان مورد بررسی نشان داد که شهرستان ساری به عنوان مرکز استان مازندران در بالاترین تراز و جایگاه قرار دارد و شهرستان قائمشهر در جایگاه دوم و بابلسر در جایگاه سوم و سرانجام شهرستان جویبار دارای جایگاه چهارم می­باشد. همچنین بررسی­های بدست آمده از زیر شاخص‌ها نشان داد که در گروه فرهنگی بیش‌ترین برخورداری به ترتیب برای ساری، قائمشهر، بابلسر، جویبار می­باشد. در گروه اقتصادی از نظر برخورداری ساری در جایگاه اول قرار دارد و سه شهر دیگر به ترتیب جویبار در جایگاه دوم و قائمشهر در جایگاه سوم و بابلسر جایگاه آخر را دارد. در گروه شاخص کالبدی هم ساری در جایگاه اول قرار دارد و بابلسر دارای رتبه دو می­باشد و قائمشهر دارای رتبه سوم می­باشد و جویبار در پایین­ترین جایگاه قرار دارد. در گروه شاخص­های زیر­بنایی توسعه نیز همچنان جایگاه اول برای شهرستان ساری می­باشد و قائمشهر در جایگاه دوم قرار گرفت، بابلسر در رتبه سوم و جویبار در جایگاه چهارم قرار دارد. تحلیل یافته­های تفضیلی شاخص­ها به روش ANP و در سیستم FUZZY دربرگیرنده نتایج زیر می‌باشد:

 در گروه فرهنگی شهرستان ساری، از بین ده شاخص موجود بیش‌ترین برخورداری را در شاخص­های F10,F3,F4,F1,F6  داشته و این شاخص­ها در بحث بهبود و پیشرفت زمینه‌های فرهنگی شهرستان ساری از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشند در همان سان شاخص­هایی که به کم و بیش دارای برخورداری کمتری در این شهرستان بوده‌اند دربردارنده F5,F7,F8,F2,F9 می‌باشد. قائمشهر که از نظر فرهنگی در جایگاه دوم قرار دارد در شاخص­های زیر بیش‌ترین برخورداری را داشته و این شاخص‌ها بیش‌ترین تأثیر را در پیشرفت زمینه‌های فرهنگی برای این شهر را به همراه داشته‌اند:  F3,F4,F10,F1,F5. به همام سان شاخص­هایی که دارای برخورداری کمتری می­باشد و کارایی کمتری در توسعه فرهنگی داشته بر این پایه­اند: F6,F8,F2,F7,F9. برای بابلسر بیش‌ترین برخورداری و کاراترین شاخص­ها بر این پایه­اند: F10,F3,F1,F4,F6. همچنین شاخص­هایی که کمترین برخورداری و کمترین کارایی را داشته بر این پایه­اند: F5,F9,F2,F7,F8. بالاخره برای شهرستان جویبار که به طور ویژه مورد مطالعه ما می­باشد در بخش فرهنگی کاراترین شاخص­های بر این پایه­اند: F10,F3,F1,F4,F6. همچنین شاخص­هایی که کمترین برخورداری از آن در این شهرستان بوده بر این پایه­اند: F5,F9,F2,F7,F8.

در گروه شاخص اقتصادی شهرستان ساری در جایگاه برتر قرار دارد و مهم‌ترین و کاراترین شاخص­های این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: E2,E7,E4,E8,E1. و شاخص­هایی که برای این شهر اهمیت پایین­تر و کمترین نقش­آفرینی را داشتند بر این پایه­اند: E5,E3,E9,E10,E6. شهرستان جویبار که در بیشتر شاخص‌ها در جایگاه آخر قرار دارد، تنها در این شاخص در جایگاه دوم قرار دارد و مهم‌ترین و کاراترین شاخص­های این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: E4,E2,E8,E5,E6. و شاخص­هایی که برای این شهر کمترین نقش‌آفرینی را داشتند بر این پایه­اند: E11,E1,E3,E10,E9. قائم‌شهر در این بخش در جایگاه سوم قرار دارد و مهم‌ترین و کاراترین شاخص‌های این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: E2,E5,E7,E8,E4. همچنین شاخص‌هایی که برای این شهر اهمیت پایین­تر و میزان کمتری نقش‌آفرینی داشتند بر این پایه­اند: E9,E1,E10,E6. اما شهرستان بابلسر که در این بخش از پایین‌ترین جایگاه برخوردار بوده است، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاخص‌های این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: E2,E7,E5,E8,E1. و شاخص­هایی که برای این شهر کمترین نقش‌آفرینی را داشتند بر این پایه­اند: E6,E9,E10,E3.

در گروه شاخص­های کالبدی و میزان برخورداری از این شاخص و درجه اهمیت آن در جهت توسعه و آبادانی شهرستان‌های مورد مطالعه در مازندران، ساری در جایگاه اول قرار دارد. آنالیزها نشان می‌دهد که مهم‌ترین شاخص‌ها در این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: U5,U4,U7,U10,U2. در همان سان شاخص­هایی چون U1,U6,U3,U11,U9,U8 برای این شهرستان در سطح پایینی از نگاه میزان برخورداری و فزونی کارایی بوده‌اند. بابلسر در جایگاه دوم قرار گرفت و مهم‌ترین شاخص­های کارآمد در این گروه برای این شهرستان بر این پایه­اند: U4,U10,U3,U5,U1. همچنین بررسی­ها نشان داد شاخص­هایی چون U9,U6,U7,U8,U11,U2 برای این شهرستان در سطح پایین­تری از نظر میزان برخورداری و فزونی کارایی بوده است. همچنین با توجه به یافته های بدست آمده از آنالیزها در این پژوهش باید گفت که شهرستان قائمشهر در جایگاه سوم قرار گرفت و مهم‌ترین شاخص­های در این گروه برای این شهر بر این پایه­اند: U4,U5,U7,U6,U1. و شاخص­هایی مانند:  U10,U3,U8,U2,U11,U9 نیز در سطح پایینی از نظر میزان برخورداری و فزونی کارایی بوده‌اند. سرانجام شهرستان جویبار در این گروه از شاخص‌ها جایگاه چهارم یا آخر را بدست آورده است. مهم­ترین شاخص­های کارا برای شهرستان جویبار در این گروه بر این پایه­اند: U4,U6,U10,U7,U5 که بیش‌ترین و کارسازترین نقش را داشته و از بیش‌ترین بهره کارایی برخوردار بوده­اند. شاخص­هایی که این شهرستان به میزان کمتری از آن‌ها بهره­مند می‌باشد و بهره کارایی کمتری را در روند توسعه این شهرستان داشته‌اند بر این پایه­اند: U2,U3,U1,U8,U9,U11.

در پایان در شاخص گروه زیربنایی، شهرستان ساری باز هم جایگاه نخست را در برابر با سه شهر دیگر بدست آورده است. نتایج بدست آمده از آنالیز شاخص‌ها نشان می‌دهد که مهم‌ترین شاخص‌های کارساز در این بخش برای شهرستان ساری بر این پایه­اند: R11,R16,R2,R18,R3,R6,R9,R10. همچنین برخی از شاخص­هایی مانند: R14,R15,R1,R4,R7,R17,R8,R5,R12,R13 کمترین برخورداری را داشته‌اند. قائمشهر در این گروه در جایگاه دوم قرار گرفته و شاخص­هایی که از نظر میزان بهره­مندی و بهره کارسازی در رده بالاتری در این شهرستان قرار گرفته­اند بر این پایه­اند: R11,R2,R14,R1,R3,R6,R9,R7,R12. همچنین شاخص­هایی که در رده پایین­تری قرار داشته و کمترین کارایی را داشته بر این پایه­اند: R18,R16,R10,R4,R15,R17,R8,R5,R13. بابلسر در جایگاه سوم قرار گرفته و نتایج آنالیزها نشان می‌دهد که شاخص­هایی همچون: R11,R2,R1,R7,R2,R18,R9,R14,R15 بیش‌ترین و کارسازترین نقش را در این شهرستان بازی کرده­اند و از بیش‌ترین بهره کارساز بودن برخوردار بوده­اند. همچنین شاخص­هایی که در این شهر در رده پایینی قرار دارند بر این پایه­اند: R10,R3,R6,R16,R5,R4,R17,R8,R13. در پایان نتایج آنالیز این پژوهش نشان می‌دهد که شهرستان جویبار در این گروه هم در جایگاه چهارم قرار دارد. برای این شهرستان شاخص­هایی همچون: R16,R11,R1,R2,R7,R18,R10,R3,R12 در جایگاه بالاتر از سایر شاخص‌ها قرار گرفته­اند و دارای بالاترین میزان بهره­مندی بوده‌اند. همچنین شاخص­هایی چون: R14,R9,R15,R5,R4,R6,R8,R17,R13 دارای پایین­ترین میزان کارساز بودن برای این شهر بوده است.

همچنین نتایج حاصل از روش آنالیز FUZZY VIKOR  نیز برای چهار شهرستان مورد مطالعه از نظر میزان برخورداری از شاخص­های نمایه شده در بالا، شهرستان ساری با رتبه 0.78 در جایگاه نخست، شهرستان قائمشهر با رتبه 0.50 در جایگاه دوم، شهرستان بابلسر با رتبه 0.39 در جایگاه سوم و سرانجام شهرستان جویبار با کسب رتبه 0.24 در جایگاه آخر قرار گرفت. این سنجش­ها به گونه‌ای روشنگرانه نشانگر نابرابری زیادی است که بین شهر نخست و آخر وجود دارد.

جمع­بندی پایانی نتایج این بخش از تحقیق بیانگر آن است که عدم تعادل آشکار در میزان برخورداری از شاخص­ها در این چهار شهرستان مشاهده می­شود و این نابرابری زمینه را برای قدرتمندتر شدن و برتری یک شهر بر دیگر شهرها فراهم نموده است. از این رو می­بایست برای شهر جویبار که از کمترین میزان برخورداری توسعه در میان شهرهای مورد مطالعه در استان مازندران بهره­مند بوده، شاخص­هایی را که از آن به میزان کمتری برخوردار بوده یا شاخص‌هایی که این شهرستان هرگز از آن برخوردار نمی­باشند را تقویت و برای این شهر فراهم نمود تا این شهر بتواند به گونه بسیار کارا و توانمندتری در توسعه فضایی- مکانی خود و پهنه تراوش خویش نقش­آفرینی نماید و از جایگاه کارساز و کارای خویش به عنوان یک شهر کوچک در برابر دیگر شهرهای بالادستی دفاع کند. بنابراین این نابرابری‌ها باید از راه افزایش و بهبود زیرساخت‌ها و تقویت دیگر شاخص­ها برابر و دادگستر شود و همه شهر­ها تا اندازه­ای پذیرفتنی باید از شاخص­های توسعه برخورداری داشته باشند. چنانچه تحقق یابد این مهم، ره آورد آن کاسته شدن از فزونی جابجایی­های جمعیتی در گام نخستین به شهرهای میانه و در گام پسین به شهرهای بزرگ خواهد شد و در گذر زمان این گروه از شهرهای کوچک دارای قدرت عملکردی بیشتری گردیده و خود به عنوان مراکز جذب جمعیت پهنه تراوش خویش بیش از پیش مطرح خواهند بود.

تحلیل یافته‌های بدست آمده از جمع­بندی نتایج پرسشنامه در گروه­های درآمد، اشتغال، فروش کالا و تجهیزات، خدمات‌رسانی به ساکنین، بیانگر این مهم است که در گروه شهری جویبار به گونه‌ای کارساز و در اندازه خوبی توانسته است در جذب و تمرکز جمعیت و خدمات‌رسانی نقش‌آفرینی کند. از نگاه شهروندان، این شهر در گذر 10 سال گذشته تا به امروز در مسیر پیشرفت و توسعه حرکت می­کند و توانسته تا اندازه­ای رضایت ساکنین را از زندگی در این شهر فراهم نماید. هرآینه بایستی این سطح رضایت­مندی را به بالاترین اندازه انجام­پذیر رساند، زیرا این کار کمک خواهد کرد تا جمعیت شهری ساکن در جویبار از میزان گرایش کوچندگی آن‌ها به شهرهای بزرگ‌تر کم شده و رضایتمندی آن‌ها برای سکونت همیشگی در این شهر بیش از پیش فراهم شود.

گزارش نتایج بدست آمده از تحلیل پرسشنامه در بخش روستا نیز بیانگر آن است که شهرستان جویبار در پهنه پیرامونی تراوش خویش توانسته است بسیار کارا عمل نماید. زیرا نتایج در برگیرنده آن است که نقاط روستایی موجود در پهنه پیرامونی شهرستان جویبار برای برآورده ساختن بیشتر نیازهای خود، در حوزه های آموزشی، خدماتی، اداری، بانکی، کشاورزی و دیگر موارد با شهر جویبار در آمد و شد هستند. این مهم نشان دهنده توانمندی و نقش‌آفرینی مثبتی است که شهر کوچک جویبار توانسته در سطح سرزمینی پهنه پیرامونی خود تراوش توسعه و خدمات رسانی بسیار خوبی داشته باشد. اینک بایسته­ است تا برنامه­ریزان به توسعه زیرساخت‌ها، خدمات و آسایش گام بردارند و این مهم یکی از اهداف اولویت دار در برنامه­ریزی منطقه­ای این استان می­باشد تا گروه شهرهای کوچک منطقه بتوانند در گستره پیرامونی خود خدمات‌رسانی شایسته و درخور داشته باشند و ساکنین در روستاها و خود شهر­های کوچک دلگرم و امیدوار به ادامه کار و زندگی در سکونتگاه­های خویش شوند تا از مهاجرت به دیگر شهرها و به ویژه شهرهای بزرگ جلوگیری شود.