تحلیلی بر طبیعت گردی آبشار مارگون با تأکید بر توسعه پایدار

مقدمه

اکوتوریسم از اجزای مجموعه گردشگری، نوعی گردشگری طبیعت محور است که کمترین آثار زیان بار را بر محیط باقی می‌گذارد و هدفش حفظ زیست‌گاه‌ها و میراث فرهنگی جامعه میزبان است (تولایی، 1386: 124). در واقع یکی از الگوهای فضایی گردشگری شکل گرفته در عصر پسامدرن، گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی است. این الگوی فضایی در برگیرندة رویکرد گردشگران به محیط طبیعی یا انگیزه‌های متفاوت است که گردشگران از سفر به محیط طبیعی مدنظر دارند (پاپلی یزدی و سقایی، 1385، 216-215 ). گردشگری زیست محیطی به عنوان جزیی از گردشگری اکوتوریسم محسوب می‌شود که در بازار گردشگری در حال گسترش است، به گونه‌ای که طبق برآورد انجمن گردشگری زیست محیطی در سال 1999 گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی 20 درصد و گردشگری زیست محیطی 7 درصد از بازار مسافرت جهانی را در اختیار داشته است (شاهنده، 1380، 49). اما در بسیاری از مناطق جهان زیبایی‌های طبیعی و جذابیت‌های زیست محیطی، علت اولیه و اصلی برای جذب گردشگر‌ها و توسعه فعالیت‌های گردشگری بوده‌اند (زاهدی، 1385: 39). در واقع برای جذب گردشگر نیازمند جاذبة توانمند هستیم که منطقه مورد مطالعه نمونه‌ای از این مناطق است، آبشار مارگون که از فراز و میان صخره‌های دره مارگون به طرز شگفت آوری سرازیر می‌شود و موقعیت طبیعی و منظرهای آبشار جلوه‌های اعجاب انگیزی پدید آورده است، که هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند. هم آمیزی درختان جنگلی و توپوگرافی کوهستانی، دره‌ای، زیبایی آبشار مارگون را دو چندان کرده است. این مجموعه طبیعی پدیده‌ای شگفت آور است و قابلیت گردشگاهی، آموزشی و پژوهشی فوق‌العاده و منحصر به فردی دارد و در سال 1371 به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده است (زنده دل و دستیاران، 1386: 192) با توجه به این که این آبشار جزو مناطق چهارگانه زیست محیطی است و هر روز کیفیت محیط زیست با آهنگی بی سابقه رو به ویرانی نهاده و این پدیده در بعضی از مناطق آشکارتر و در برخی نواحی زنگ خطر را به صدا درآورده است و در حالی که محیط تفکیک ناپذیر و آلودگی هم حد و مرز نمی‌شناسد (سازمان محیط زیست استان فارس، 1378 : 2-1) و در این بین انسان باید توجه خود را به توسعه پایدار معطوف کند در زمینه گردشگری باید گفت که گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه‌هاست، توسعه پایدار گردشگری دارای سه جنبه است 1- حفاظت محیط زیست 2- حفظ منابع و میراث فرهنگی و 3- حرمت و احترام جوامع است. از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند (منصوری، 1381: 37 ). همچنین بر اساس الگوی طبیعت گردی پایدار سدلر، طبیعت گردی پایدار محل تلاقی اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی است که بنای این پژوهش را تشکیل داده اند.با توجه به مطالب گفته شده و مبانی تئوری فرضیات تحقیق در زمینة مشارکت و توسعه گردشگری، توسعه سپیدان، توسعة اجتماعی و فرهنگی و گردشگری توسعه متغیرهای اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی و پذیرش مطرح شده‌اند.

بیان مسأله پژوهش

با توجه جایگاه با ارزش فعالیت‌های گردشگری در دنیا به عنوان یکی از سه صنعت پردرآمد جهان، که در دهه‌های اخیر، اهمیت گردشگری در سطح بین‌المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمد ارزی همواره و به طور بی سابقه‌ای در حال افزایش بوده است (پیگوزی و همکاران، 2005) پیش بینی می شود تا سال 2010 سالانه بیش از یک میلیارد جهانگرد در سراسر جهان سفر کنند. درآمد از طریق گردشگری با رشد معادل 3/10 درصد بین سال‌های 2003 و 2004 به 622 میلیارد دلار در سال 2004 بالغ شد. از کل درآمدهای جهانی گردشگری در سال 2004، از نظر منطقه‌ای 52 درصد به کشورهای اروپایی، 21 درصد به قاره آمریکا و 20 درصد به کشورهای آسیایی و اقیانوسیه تعلق داشته است (سازمان تجارت جهانی، 2005)، ولی متأسفانه درآمد کشور ایران، علی رغم دارا بودن پتانسیل‌های بسیار بالای گردشگری، معادل 777/1 میلیارد دلار یعنی تنها یک هشتم ترکیه گزارش شده است (سازمان تجارت جهانی، 2004) و این در حالی است که کشور ایران که از لحاظ جاذبه‌های گردشگری جزو ده کشور اول جهان و از نظر تنوع گردشگری جزو 5 کشور اول جهان است (سازمان تجارت جهانی، 2000: 11) و بالاخره در بین جاذبه‌های گردشگری، طبیعت گردی گرایش نوین در فعالیت‌های جهانگردی است. منظرها و مناظر زیبای طبیعت از کانون‌ها و جاذبه‌های گردشگر پذیر این نوع جهانگردی است. بر طبق برآوردی که سازمان جهانی جهانگردی (WTO) به عمل آورده است در نخستین دهه سال 2000 رشد بخش طبیعت گردی بین 10 تا 30 درصد خواهد بود (رضوانی، 1380: 118) و از طرفی، نباید فراموش کنیم که وجود مراکز تفریحی به عنوان یک نیاز حیاتی، بخصوص آنکه زندگی شهر و مشکلات روانی ناشی از آن این ضرورت را دو چندان می کند. از طرف دیگر، محرومیت شهرستان سپیدان و درصد بیکاری جوانان این منطقه از کشور ضروری است تا با استفاده از جاذبه‌های گردشگری این منطقه از کشور، بالاخص جاذبه‌های طبیعی که یک نمونه آن آبشار زیبا و دلربای مارگون در این شهرستان است که به علت عدم توجه به آن و نگاه تک بعدی به این منطقه شاهد از بین رفتن این میراث ملی و پیرامون آن هستیم. همچنین عدم برنامه ریزی و مدیریت صحیح برای استفاده مطلوب از این پتانسیل‌ها در جهت جذب گردشگر به این مناطق هستیم تا بتوانیم در آینده شاهد رفع مسایل این منطقه از کشورمان باشیم؛ ولی فراموش نکنیم که فعالیت‌های گردشگر و محیط زیست در تعامل است و این تعامل از نوع متقابل میان محیط و گردشگر است (تولایی، 1386: 107) با توجه به موارد ذکر شده در بالا و اثرات زیان باری که گردشگران بر محیط طبیعی می گذارند. برای کاهش آثار منفی بر این مناطق، این سؤالها مطرح می‌شود، از چه طریق و شیوه‌ای می توان شهرستان سپیدان را از مزایای فعالیت‌های گردشگری برخوردار کرد؟ توسعه گردشگری چه نقشی و اثری می‌تواند در توسعه پایدار در شهرستان سپیدان داشته باشد؟ یا توسعه و رونق این صنعت نوپا و با ارزش مستلزم چه نوع تدبیر و برنامه‌ای است؟ آیا تغییر نگاه صرفاً زیست محیطی به نگاه زیست محیطی و گردشگری به آبشار مارگون و محیط پیرامون آن باعث کاهش تخریب آن نمی‌شود؟ آیا مشارکت مردمی در توسعه گردشگری آبشار مارگون تأثیر گذار است؟ آیا توسعه گردشگری منطقه مارگون در توسعه شهرستان سپیدان مؤثر می باشد؟ برای رسیدن به جواب سؤالات، اول باید شناخت و معرفی جاذبه‌ها در اولویت باشد، دوم مسایل و کاستی‌ها این جاذبه‌ها شناخته شود، سوم انتظارات و خواسته‌ها گردشگران لازم و ضروری است، چهارم هر طرح و برنامه ریزی باید متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی شهرستان اساس و مبنا قرار بگیرد. پنجم با درک درستی از پتانسیل‌های آبشار مارگون و پیرامون آن می‌توان با برنامه ریزی توسط متخصصان محیط زیست و فعالیت‌های گردشگری باعث رفع بیکاری، فقر و ایجاد تحول اقتصادی در منطقه شاهد باشیم. بنابراین تحقیق و پژوهش با توجه به رعایت اصول گردشگری پایدار در این منطقه کم نظیر ضروری به نظر می‌رسد.

پیشینه تحقیق

در چند سال اخیر در ایران برخی مطالعات در زمینة گردشگری و توسعة پایدار آن انجام شده که در ذیل به برخی از مهم ترین این آثار اشاره ای می شود.

کتاب برنامه ریزی گردشگری در سطح منطقه‌ای و ملی(1379) انتشارات سازمان جهانی گردشگری است، تأکید زیادی را روی تأثیرات توسعة گردشگری بر محیط طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می کند. در این کتاب آورده شده که توسعة گردشگری در سطح ملی و منطقه‌ای باید با رعایت معیارها و استانداردهای زیست محیطی انجام شود تا ضمن کاهش تأثیرات منفی آن، توسعة اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را نیز به دنبال داشته باشد.

علیزاده (1382) در مقالة خود با عنوان "اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی: مورد نمونة بخش طرقبه در شهرستان مشهد" به این نتیجه رسیده که توسعة گردشگری در این بخش مشکلات زیست محیطی را به وجود آورده از جمله تأثیرات منفی گردشگری در این بخش می‌توان به آلودگی آب، خاک، هوا، نابودی گیاهان و جانوران اشاره کرد.

کاظمی در کتاب خود با عنوان "مدیریت گردشگری" (1382) توجه به اصول توسعة پایدار را در برنامه ریزی گردشگری ضروری دانسته و بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نمی‌توان به توسعة پایدار گردشگری دست یافت. همچنین اشاره می‌کنند که محیط طبیعی و فرهنگی که خود جاذب گردشگر هستند، اگر آسیبی به آنها وارد شود، توسعة گردشگری را در آینده با مشکل اساسی مواجه خواهد کرد.

ناصر پور (1382) در رساله خود به بررسی موانع توسعه فعالیت‌های گردشگری در استان لرستان و ارایه راهکارهایی مناسب در این زمینه پرداخته و به این نتیجه رسیده که بین تعدد مراکز تصمیم گیری و توسعه نیافتگی فعالیت‌های گردشگری لرستان و همچنین بین ضعف امکانات زیر بنایی و خدمات گردشگری و نیز ضعف بازاریابی و فقدان فرهنگ پذیرش گردشگر با توسعه نیافتگی فعالیت‌های گردشگری استان لرستان رابطة مستقیمی وجود دارد.

فیض اللهی (1383) در پایان نامة خود با عنوان " توان‌های توسعة گردشگری روستایی در شهرستان مشکین شهر"، دهستان‌های مشکین غربی و مشکین شرقی را با استفاده از روش توصیفی بررسی کرده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که دهستان‌های مشکین غربی و مشکین شرقی با مشکلاتی مانند نبود و فقدان فرصت‌های شغلی مناسب، ضعف اقتصاد روستایی، ضعف زیرساختها و تأسیسات و تجهیزات لازم و تنگناهای اقامتی و پذیرایی مواجه هستند. همچنین، این مطالعه نشان می‌دهد که روستاهای این دهستان به دلیل کمبود فرصت‌های شغلی و کمبود درآمد با مهاجرت روبرو هستند. در حدود 60 درصد از روستاهای دهستان مشکین غربی و 20 درصد از روستاهای مشکین شرقی مهاجر فرست بودند. این در حالی است که این دهستان‌ها را از نظر جاذبه‌های گردشگری و سیاحتی می توان در ردیف غنی ترین مناطق استان اردبیل به شمار آورد. در این میان چشمه‌های آب گرم معدنی آن بسیار چشم گیر است. بنابراین، توسعة فعالیت‌های گردشگری روستایی می‌تواند به بهبود اقتصادی روستاهای دهستان‌های مورد مطالعه کمک کرده و از میزان مهاجرت‌ها بکاهد.

موسوی(1388) در بخشی از پایان نامة خود با عنوان" بررسی نقش جاذبه‌ها و توانمندی‌های گردشگری سپیدان در جذب گردشگران"به بررسی جاذبه‌های گردشگری شهرستان سپیدان پرداخته است و از جمله جاذب‌های مورد بررسی در این پژوهش آبشار مارگون است که همچنین مشکلات زیست محیطی این آبشار نیز بررسی شده است.

مبانی نظری تحقیق

یکی از بدیهیات که سنگ زیر بنای مفهوم توسعه پایدار را تشکیل می‌دهد، وابستگی بی چون و چرای انسان به طبیعت است. لذا طبیعت گردی پایدار بر الهام گرفتن از تعریف توسعه پایدار، باید به نحوی برنامه‌ریزی و اجرا شود که بر محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ جامعه میزبان اثر منفی نگذارد (زاهدی، 111:1385). در واقع طبیعت گردی شکلی از گردشگری آگاهانه محیطی است که فقط به دنبال ارزیابی مناطق بکر طبیعی نیست، بلکه می‌تواند باعث ایجاد یک محیط پایدار و جذاب شود (راماسوامی، 2000)، بنابراین در اکوگردشگری پایدار انگیزه اصلی مسافرت به طبیعت، دیدار از جذابیت‌های طبیعی یک منطقه، شامل ویژگی‌های فیزیکی و فرهنگ بومی است و اکوگردشگر پس از مشاهده جذابیت‌ها، بدون این که خللی در آنها وارد آورد و به تخریب آنها بپردازد محل را ترک کرده و امکان استفاده را برای دیگر علاقمندان باقی می گذارد (زاهدی، 1382 : 93). در واقع، در اکوتوریسم پایدار، استمرار منافع بلند مدت مطرح است، در این رابطه افزایش مشارکت افراد محلی (جامعه میزبان) حفظ یکپارچگی، انسجام فرهنگی، همبستگی اجتماعی، احترام به فرهنگ بومی، سازگاری برنامه‌های گردشگری پایدار با دیگر برنامه ریزی‌های محلی و منطقه‌ای و ملی نیز از جمله دیگر ویژگی‌ها و اهداف گردشگری پایدار توصیه شده است (الوانی و دهدشی، 1373 : 83). در این زمینه نقش مدیریت گردشگری پایدار می‌تواند پاسخی مناسب به استفاده غلط از منابع طبیعی و انسانی است و گردشگری پایدار را یک رویکرد ضد رشد نیست؛ بلکه محور تأکیدش اعمال محدودیت بر رشد است به گونه‌ای که گردشگری در چارچوب این محدودیت‌ها ساماندهی شود (تولایی، 1386 : 146). به طور خلاصه باید گفت که گردشگری پایدار به صورت تمام عیار قابل تحقق نیست، بلکه باید آن را به صورت نسبی و نه مطلق پذیرا باشیم و جوامع باید در جهت تحقق پایداری و حرکت به سوی گردشگری پایدار به صورت پیوستاری سمت سو بیابند و بر پایه محافظت از پیش و محافظت بعدی استوار باشد. این گزینه معقول ترین گزینه، برای تحقق اصل پایداری در گردشگری است (تولایی، 150:1386 ) در این زمینه سازمان جهانی جهانگردی براهمیت نقش مشارکت مسئولان در توسعه پایدار گردشگری یک منطقه تأکید دارد و از طرفی نقش دولت‌ها در توسعه پایدار گردشگری بسیار با ارزش می داند که اقدامات آنها برای تشویق رفتارهای صحیح برای پیشبرد کیفیت محیط زیست شامل 1- تنظیم دستور کار برای پیشبرد حفاظت در محیط زیست 2- ترویج گردشگری در سایت‌های طبیعی و میراث فرهنگی 3- تشویق مؤسسات گردشگری به توسعه پایدار گردشگری 4- افزایش آگاهی‌های محلی از طریق فراهم کردن برگزاری برنامه‌های آموزشی و مشارکت افراد در برنامه‌ها (رنجبریان و زاهدی، 1385: 190). و بالاخره کمک به حفظ نواحی طبیعی مهم و اصلاح کیفیت محیطی نواحی (چرا که گردشگران علاقه مند به بازدید از جاهای جذاب، تمیز و بدون آلودگی هستند) و توسعه و بهبود تشکیلات زیر بنایی، جاده سازی، لوله کشی آب، احداث پارکینگ موجب بهبود شرایط محیطی و کاهش انواع آلودگی‌ها می شود (وای. گی و همکاران، 359:1377). با این وجود طبیعت گردی ابزاری برای حفاظت محیط زیست و توسعه ای تداوم پذیر است (شنگ، 2006: 641) البته به هیچ عنوان نباید از پیامد‌های منفی گردشگران غافل بود، چون که هر گونه توسعه بدون برنامه در این صنعت می‌تواند عواقب منفی زیست محیطی و اجتماعی و حتی اقتصادی را در پی داشته باشد (صدر موسوی و کهنموئی، 131:1386). بنابراین طبق مطالب ذکر شده باید تمامی مناطق طبیعی ایران برای تخریب کمتر و استفاده نسل امروز و حفظ آنها برای نسل‌های بعدی با رعایت اصول اساسی طبیعت گردی پایدار آنها به عنوان ذخایر ملی نگهداری کنیم. بنابراین توسعه پایدار، فرایندی است که اهداف اقتصای، اجتماعی و زیست محیطی جامعه را هر جا که ممکن است از طریق وضع سیاست‌ها و انجام دادن اقدامات لازم و عملیات حمایتی با هم تلفیق می‌کند و هر جایی که تلفیق امکان ندارد به ایجاد رابطه مبادله بین آنها و بررسی و هماهنگی این مبادله می‌پردازد. بر این اساس در توسعه پایدار سه دسته هدف و بر مبنای آنها سه محیط و سه بُعد اصلی وجود دارد که عبارت اند از: محیطهای اقتصادی، اجتماعی و طبیعی و ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی (زاهدی، 34:1386).

در این مدل سه دسته هدف‌های اساسی را در مدل خود گنجانده است 1-هدف‌های اجتماعی 2- هدف‌های اقتصادی 3- هدف‌های محیطی که برای تحقق این هدف‌ها، گردشگران، ساکنان محلی و منابع محیط نقش اساسی دارند تا بتوانند محیطی پایدار برای استفاده نسل امروز و فردا را فراهم کنند.

شکل شماره 1 مدل توسعه پایدار

مأخذ: (شنگ، 2006: 642)

بنابراین اگر خواسته باشیم این مدل را بهتر ترسیم نماییم از الگوی طبیعت گردی پایدار سدلر استفاده نماییم وی الگوی خود را به سه دسته هدف اساسی تقسیم نموده است: سدلر محل تلاقی سه دسته هدف را طبیعت گردی پایدار خوانده است.

شکل شماره 2: الگوی طبیعت گردی پایدار

مأخذ: (زاهدی، 94:1382؛)

اول هدف‌های اجتماعی: تأمین مزایای اجتماعی،مشارکت در برنامه ریزی،آموزش،اشتغال

دوم هدف‌های اقتصادی: مزایای اقتصادی برای جامعه محلی،پایایی اقتصادی صنعت

هدف‌های محیط زیستی: کمک به حفظ منابع طبیعی، اجتناب از تخریب منابع، مدیریت عرضه، پذیرش ارزش منابع؛

مواد و روش‌های تحقیق

در این تحقیق با توجه به هدف تحقیق (تحلیلی بر جاذبه‌ها و دافعه‌های آبشار مارگون در جذب گردشگران) از روش (تحلیلی، توصیفی و پیمایشی) استفاده شده است. با توجه به این که آبشار مارگون تحت نظارت سازمان محیط زیست استان فارس قرار دارد و نگاه آنها به این آبشار یک نگاه صرفاً زیست محیطی است. جامعه آماری در این تحقیق را گردشگران آبشار مارگون تشکیل می دهد، که بر اساس آمار سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی گردشگری شهرستان سپیدان بیش از 800000 گردشگر در سال 1386 از آبشار مارگون دیدن کرده اند. در این تحقیق با توجه به حجم جامعه و واریانس محاسبه شده برخی از متغیر‌ها در مرحله پیش آزمون، از فرمول کوکران برای برآورد حجم نمونه استفاده شد. به منظور سنجش پایایی پرسشنامه تحقیق، مناسبترین روش با توجه به استفاده از طیف 5 درجه‌ای لیکریت، روش آلفای کرنباخ است، انتخاب شده است. بنابراین یکی از قسمت‌های مهم هر کار پژوهشی، تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده است.

نقشه: موقعیت فضایی استقرار آبشار مارگون سپیدان در استان فارس و کشور ایران

مأخذ: سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان فارس؛ ترسیم کننده: نگارندگان

آبشار مارگون که در فاصله 45 کیلومتری شهر اردکان و 120 کیلومتری شهر شیراز و 40 کیلومتری شهر یاسوج در محدوده شهرستان سپیدان از توابع استان فارس واقع شده است (نظری،37:1380). مارگون و به عبارتی کمند دلربای گیسوی یار یکی از زیباترین آبشارها و از زمره بی نظیرترین نمونه‌های آبشار طبیعی جهان به شمار می‌رود و این سخن گزاف نیست، چرا که هر بیننده، با دیدن این زیبایی خداوندی و جلوه جمال الهی پی به عظمت و بزرگی خالق می برد. آب این آبشار تقریباً از 40 حفره با ارتفاع حداقل 100 متر و حداکثر 125 متر در دل یک کوه بزرگ به زمین می ریزد و منظره ای زیبا و بی مانند را خلق کرده است (موسوی، 106:1388).

تکنیک‌های آماری مورد استفاده تحقیق

با توجه به ماهیت سؤالات و اهداف تحقیق، علاوه بر آمار توصیفی از آمار استنباطی برای آزمون آماری استفاده شده است. آمار توصیفی شامل شاخص‌های نظیر فراوانی، درصد، میانگین به تجزیه و تحلیل داده‌ها و آمار استنباطی نظیر آزمون پیرسون و اسپیرمن استفاده گردید. ابزار تجزیه و تحلیل، رایانه و نرم افزار spss است که با استفاده از جداول و نمودارها و آزمون‌های آماری موجود در اطلاعات خام پردازش گردید. همچنین از نرم افزارهای جانبی ورد و اکسل برای تایپ و ترسیم استفاده گردید.

با توجه با اینکه حجم جامعه برابر با 800000 نفر است با جایگزینی مقادیر فوق در فرمول، برآورد حجم نمونه، اندازه نمونه به قرار زیر محاسبه شده:

هدف تحقیق :

- شناخت تأثیرات توسعة گردشگری بر محیط فیزیکی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آبشار مارگون؛

- ارایة راهکارهایی جهت بهبود توسعة گردشگری در منطقه مارگون و شهرستان سپیدان؛

- هدایت توسعة گردشگری در جهت کمک به توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرستان.

فرضیه‌های پژوهش

- به نظر می‌رسد بین تمایل مشارکت و توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون رابطة معناداری وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون و توسعه سپیدان رابطة معناداری وجود دارد.

- بین توسعة اجتماعی و فرهنگی و گردشگری منطقه آبشار مارگون رابطة معناداری وجود دارد.

- بین متغیرهای اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی و پذیرش ارزش منابع محیط منطقه آبشار مارگون رابطه وجود دارد.

تعیین متغیر‌های پژوهش

متغیر‌های مستقل

تمایل مشارکت، توسعه گردشگری، توسعة اجتماعی و فرهنگی

متغیر‌های وابسته

توسعه گردشگری، توسعه اقتصادی، گردشگری مارگون، پذیرش ارزش.

جدول 1: آلفای محاسبه شده

در این پژوهش، با مطالعة مقدماتی 50 نمونة ساکنان، ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامة گردشگران به دست آمد. اگر آلفای کرونباخ بالای 60 درصد باشد، نشان دهندة پایایی بالای سنجه است (موسوی و دخیلی کهنموئی، 134:1386).

یافته‌های پژوهش

بررسی داده‌ها

در مطالعه حاضر از کل نمونه  آماری که بالغ بر 384 نفر بودند، 49/69 درصد مرد، 52/30 درصد زن است و 59/13 درصد زیر بیست سال، 7/40 درصد بین 29-20 سال، 4/16 درصد بین 39-30 سال، 4/18 درصد بین 49-40 سال، 10 درصد بالای 50 سال سن داشتند و از این تعداد 10 درصد زیر دیپلم، 82/12 درصد دیپلم، 67/16 درصد فوق دیپلم، 18/37 درصد لیسانس، 57/22 درصد فوق لیسانس به بالا داشتند و 98/88 درصد شاغل و 03/11 درصد غیر شاغل است و از این تعداد شاغل 28/51 درصد دولتی، 06/12 درصد آزاد، 72/8 درصد کارگر، 08/13 درصد کارمند و 85/3 درصد سایرین بودند و این تعداد31/3 درصد زیر 100 هزار تومان، 51/12 درصد بین 100 تا 200 هزار تومان، 08/23 درصد بین 200تا300 هزار تومان، 90/35 درصد بین 300تا 400 هزار تومان و 62/14 درصد بالای 400 هزار تومان درآمد داشته اند و 90/55 درصد اولین بار و 11/34 درصد دومین بار، 31/2 درصد سومین بار، 51/3 درصد چهارمین بار و 11/4 درصد پنجمین بار به آبشار مسافرت کردند، 57/2 درصد از طریق رادیو، 70/7 درصد از طریق تلویزیون، 80/1 درصد از طریق نشریات، 21/28 درصد اینترنت و 23/59 از طریق اقوام و آشنایان با آبشار مارگون آشنا شدند. 36/94 درصد گردشگران گفتند، سفرشان به آبشار مارگون دوباره تکرار می‌شود، 95/97 درصد از گردشگران از آمدن به آبشار رضایت دارند و 77/ درصد رضایت نداشتند، 92/96 درصد، آمدن به آبشار مارگون را به دیگران سفارش می‌کنند و 03/1 درصد آمدن به آبشار مارگون را سفارش نمی‌کنند.

جدول2: آزمون شاخص‌های جادبه‌های آبشار مارگون در جذب گردشگران

جدول3: آزمون شاخص‌های دافعه‌های آبشار مارگون در کاهش گردشگران

نمودار1: میزان رضایت گردشگران از گویه‌های مطرح شدهبه عنوان جاذبه‌های طبیعی گردشگری آبشار مارگون

نمودار2: مهمترین موانع و مشکلات به عنوان دافعه‌های مناطق طبیعی گردشگری آبشار مارگون

بحث و نتیجه گیری

مطابق اندازه اثر به دست آمده می‌توان نتیجه گرفت پاسخ‌های گردآوری شده از سؤالات مطرح شده فرضیات را تأیید می‌کند. برای تک تک پرسشنامه مربوط به آزمون فرضیات اندازه اثر محاسبه گردید، چکیده اطلاعات بدست آمده به صورت زیر است:

اولویت اول: تمایل مشارکت مردم و توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون است که با میانگین 11/4 و واریانس 37/7 است اندازه اثر این عامل 64/0 است.

اولویت دوم: توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون و توسعه سپیدان، با میانگین 46/4 و واریانس 12/4 بوده، اندازه اثر این عامل 583/0 است.

اولویت سوم: توسعة اجتماعی و فرهنگی و گردشگری منطقه آبشار مارگون، با میانگین 85/3 و واریانس 3/6 و اندازه اثر 628/0 است.

الویت چهارم: متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و پذیرش ارزش منابع را شامل می‌شود که هر کدام از متغیر‌ها میانگین، واریانس و اندازه اثر زیر هستند:

متغیر اقتصادی: میانگین این متغیر 43/4، واریانس 91/5 و اندازه اثر122/0 است.

متغیر اجتماعی:که با میانگین 26/3، واریانس 03/4 و اندازه اثر 324/0 است.

متغیر فرهنگی: این متغیر دارای میانگین 58/3، واریانس 7/5 و اندازه اثر 434/0 است.

همچنین در این بخش پس از شناسایی متغیر‌های اصلی تحقیق به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته می شود تا نشان دهیم که کدامیک از متغیر‌های مستقل با متغیر وابسته رابطة معناداری دارند.

فرضیه اول : رابطه بین تمایل مشارکت و توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون:

در بررسی رابطة این دو متغیر از گردشگران استفاده و تحلیل شده است بدین منظور متغیر مستقل تمایل مشارکت و متغیر وابستة توسعه گردشگری است.

از آنجا که مقیاس متغیرهای این فرضیه(فاصله ای- فاصله‌ای) است، لذا برای آزمون فرضیه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. با توجه به این آزمون، sig (سطح معناداری) Sig= 0.000 و از آنجا که این رقم کمتر از آلفای مورد نظر (05/0) است، فرضیة پژوهش تأیید می‌شود، از آنجایی که شدت همبستگی64/. است؛ یعنی بین دو متغیر رابطة خطی معنادار حاصل آمده است. ضمناً نوع رابطه مستقیم است، بیانگر همبستگی مستقیم و به بالاست، می‌توان نتیجه گرفت که تمایل مشارکت در توسعه گردشگری تأثیر دارد.

فرضیه دوم: بین توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون و توسعه سپیدان:

در بررسی رابطة این دو متغیر، گردشگران مورد سؤال واقع شدند، بدین منظور متغیر مستقل توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون و متغیر وابستة توسعه سپیدان بررسی شده‌اند.

در این فرضیه از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است، با توجه به این آزمون، sig (سطح معناداری) 000/0 و از آنجا که این رقم کمتر از آلفای مورد نظر (05/0) می باشد، فرضیة پژوهش تأیید می شود. ضریب همبستگی نیز 58/0 می باشد که همبستگی نسبتاً بالایی است. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که توسعه گردشگری منطقه آبشار مارگون در توسعه سپیدان تأثیر دارد. جدول(6) نتایج این آزمون را نشان می‌دهد.

فرضیه سوم : بین توسعة اجتماعی و فرهنگی و گردشگری منطقه آبشار مارگون:

برای سنجش متغیرها و آزمون فرضیة فوق، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است، زیرا سطوح سنجش متغیرهای مستقل و وابسته (فاصله‌ای- فاصله‌ای) است. با توجه به نتایج این آزمون، Sig (000/0) کمتر از آلفای مورد نظر(05/0) است. ضریب همبستگی نیز 62/0 است که بیانگر رابطة همبستگی نسبتاً بالایی است. می‌توان نتیجه گرفت که بین توسعة اجتماعی و فرهنگی و گردشگری منطقه آبشار مارگون رابطة معناداری وجود دارد. نتایج آزمون در جدول(7) آورده شده است.

رابطه متغیرهای اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی و پذیرش ارزش منابع:

در بررسی رابطة این دو متغیر از گردشگران استفاده و تحلیل شده است، بدین منظور متغیرهای مستقل وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگیو متغیر وابستة پذیرش ارزش منابعدر توسعه گردشگری بررسی شده‌اند.

متغیر اقتصادی

از آنجا که مقیاس متغیرهای این فرضیه(فاصله ای- فاصله ای) است، لذا برای آزمون فرضیه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. با توجه به این آزمون، sig (سطح معناداری) 117/0 و از آنجا که این رقم بزرگتر از آلفای مورد نظر (05/0) است، فرض H تأیید و فرضیة پژوهش رد می‌شود. ضریب همبستگی نیز 122/0 است که همبستگی پایینی است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت متغیرهای اقتصادی در ایجاد پذیرش ارزش منابعتأثیر ندارد. جدول(7) نتایج این آزمون را نشان می‌دهد.

متغیر اجتماعی

با توجه به این آزمون، sig (سطح معناداری) 04/0 و از آنجا که این رقم کوچکتر از آلفای مورد نظر (05/0) است، فرض H رد و فرضیة پژوهش تأیید می‌شود. ضریب همبستگی نیز 324/0 است که همبستگی متوسطی است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت متغیرهای اجتماعی در ایجاد پذیرش ارزش منابعتأثیر دارد. جدول (7) نتایج این آزمون را نشان می دهد.

متغیر فرهنگی

با توجه به این آزمون، sig (سطح معناداری) 038/0 و از آنجا که این رقم کوچکتر از آلفای مورد نظر (05/0) است، فرض H رد و فرضیة پژوهش تأیید می شود. ضریب همبستگی نیز 424/0 است که همبستگی متوسطی است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت متغیرهای اجتماعی در ایجاد پذیرش ارزش منابعتأثیر دارد. جدول (8) نتایج این آزمون را نشان می‌دهد.

متعاقب تحلیل‌های صورت گرفته با استفاده از روش آلفای کرنباخ و با توجه به شرایط جغرافیایی آبشار مارگون و شرایط اقلیمی شهرستان سپیدان و به منظور جمعبندی از تمامی مطالعات صورت گرفته و طولانی نشدن بحث به ارائه این مدل پرداخته شد.

اینمدل SWOT یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصت‌ها و تهدیدات برون سیستمی است، این مدل تحلیل سیستماتیکی را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد می نماید، ارائه می دهد. و رایج ترین کاربرد آن فراهم کردن یک چهارچوب منطقی برای هدایت نظامند بحث‌های سیستم، راهبرد‌های مختلف و در نهایت انتخاب راهبرد است (حکمت‌نیا و موسوی، 239:1385). اساساً روش SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات) یک ابزار استراتژیک است (Hor-Haacke.L.2001.PN). روش SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات) نتیجه مستقیم مدل دانشکده تجاری‌هاوارد است. بطور ساده به عنوان ابزار بررسی قوت‌ها و ضعف‌های درون سازمانی (درون ناحیه ای) است و در مفهوم کلی ابزاری برای بهره برداری در مراحل مقدماتی تصمیم‌گیری و به عنوان یک پیش درآمد در امر برنامه ریزی استراتژیک در نوع کاربردی آن است و در حقیقت ابزاری است که عموماً برای کنار هم قرار دادن یافته‌های تحلیل قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها، و تهدید‌هاست که مستلزم شناسایی نقاط قوت و ضعف ناحیه در ارتباط با بازار و فرصت‌ها و تهدیدهای است که بر اساس روندهای پیش بینی شده محیطی ارایه شده است (مهدوی، 118:1383). بنابراین ما با استفاده از این مدل به دنبال تحلیل درستی از توانایی‌ها و ضعف‌ها گردشگری آبشار مارگون شهرستان سپیدان با توجه به ابعاد ملی و فرا ملی هستیم.

عوامل داخلی ساختار و نظام فضایی گردشگری آبشار مارگون بر پایه مدل(swot) شامل موارد زیر است:

جدول 4: نظام تحلیل ارزیابی شاخص‌های توریستی آبشار مارگون بر پایه مدل(swot)

جدول 5: نظام تحلیل راهبردها و استراتژی توریسم آبشار مارگون بر پایه مدل ((SWOT