سنجش تأثیرات اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی توسعه گردشگری (نمونه موردی شهر کرمانشاه)

1- مقدمه

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهشی

امروزه صنعت گردشگری در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حایز جایگاه ویژه‌ای است. از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده، در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی‌اند (کاظمی،1:1385). بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از گردشگری بین‌المللی در سال 1990 تا 2005 تقریباً بیش از دو برابر شده و از 270 میلیارد دلار به 680 میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. تعداد گردشگران بین المللی نیز از 439 میلیون نفر در سال 1990 به 860 میلیون نفر در سال 2005 رسیده است (2005,W.T.O). حضور بازدیدکنندگان در هر کشوری بر الگوی زندگی افراد بومی تأثیر می‌گذارد. بازدید کنندگان نیز تحت تأثیر فرهنگ کشور میزبان و ارزش‌های موجود در آن قرار می‌گیرند. این صنعت می‌تواند موجب تغییرات اقتصادی و اجتماعی شود؛ در سایه گفتگو و ایجاد رابطه متقابل بین مردمان دو ناحیه، پیام صلح بدهد و از آن جا که این صنعت به ارائه خدمت متکی است می‌تواند موجب افزایش اشتغال و درآمد شود. اثرات این صنعت در نواحی و مناطق مختلف، فرق می‌کند. تجربه نشان داده است که صنعت گردشگری شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد و می‌تواند موجب تأمین رضایت مسافران و گردشگرانی شود که با انگیزه‌های گوناگون به سفر می‌روند. همچنین تجربه نشان می‌دهد که برخی از مکان‌ها(مقصد مسافر) گاهی به شهرت می‌رسند و گاهی شهرت خود را از دست می‌دهند (گی، ۱۳۸۵: ۲۶۲). کشورهای دارای جاذبه‌های گردشگری به لحاظ جذابیت‌های طبیعی، فرهنگی، تمدن کهن و آثار باستانی و مذهبی که در اختیار دارند استعداد و توانایی در خور توجهی درجذب گردشگران دارند که با سرمایه‌گذاری مناسب در این صنعت می‌توانند سالانه میلیاردها دلار درآمد کسب کنند، از این رو صنعت گردشگری در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان یک منبع درآمد پایدار محسوب می‌شود که این امر علاوه بر تأثیر مثبت خود بر اقتصاد کشورها، بعنوان یک عامل مهم و موثر اشتغال‌زایی و رفع محرومیت به شمار رود (www.parsacity.com). اهمیت این صنعت و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باعث شده است تا بسیاری از مدیران و برنامه ریزان محلی، منطقه‌ای و ملی در اقصی نقاط دنیا برای گسترش آن برنامه‌ریزی و تلاش نمایند (www.eModiran.com). شهر کرمانشاه یکی از مناطقی است که درای جاذبه‌های متنوع گردشگری در سطح ملی و منطقه‌ای است که می‌تواند به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری مطرح گردد. این شهر از لحاظ تعداد و تنوع آثار تاریخی، فرهنگ و آداب و رسوم اصیل و جاذبه‌های طبیعی فراوان همچون نگینی در غرب می‌درخشد. همچنین بخاطر قدمت و آثار بجا مانده از دوران گذشته و وجود مناظر زیبای شهری توانایی جذب گردشگران بسیاری را دارد. اما در حال حاضر استفاده مناسبی از این توان‌های گردشگری منطقه به عمل نمی‌آید و بسیاری از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این شهر به دلیل عدم معرفی و تبلیغات کافی برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده است. در ایام تعطیل سال بخصوص تعطیلات عید نوروز این شهر پذیرای حجم بالایی از گردشگران است. ازدحام جمعیت گردشگر در این موقع از ایام سال پیامدها و تأثیرات مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی را به همراه داشته است. در این پژوهش سعی شده است پیامدها و اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حاصل از توسعه گردشگری در این شهر بررسی و راهکارهایی مناسب برای توسعه هرچه بیشتر این اثرات با یک برنامه ریزی و مدیریت صحیح پیشنهاد می‌گردد.

1-2- اهمیت و ضروروت تحقیق

دستیابی به رفاه و تأمین سعادت شهروندان دغدغه اکثر دولت‌های جهان است. به همین دلیل سیاستمداران با همکاری اقتصادانان و همه دانشمندان علوم ذیربط همواره به دنبال یافتن راه حل‌های جدیدتر برای کسب درآمد و رفاه بیشترند که گرایش عمومی دولت‌ها به سوی گردشگری نشأت گرفته از همین تفکر است. امروزه صنعت گردشگری در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل مؤثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده‌ترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژه‌ای است. مطابق نظر سازمان جهانی گردشگری[1] که وابسته به سازمان ملل است، گردشگری بزرگترین صنعت فعال در جهان است (فرزین،1382: 3). هنگامی که یک جامعه تبدیل به مقصد گردشگری می‌شود، کیفیت زندگی، سیستم‌های ارزشی، روابط خانوادگی، نگرش‌ها، آداب، سنن، الگوهای رفتاری و بسیاری از مولفه‌های دیگر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. از جمله این تأثیرات می توان به افزایش جمعیت، شلوغی، استفاده بیشتر از زیربناهای اقتصادی، بهبود وضعیت اشتغال، نوزایی هنرها و فنون محلی و فعالیت‌های فرهنگی سنتی، تأثیر بر میزان درآمدها و یا فقر در جامعه اشاره کرد (کاظمی،1382: 2). سرزمین پهناور ایران با طبیعت رنگارنگ و استثنایی خود و همچنین با فرهنگ و تمدن باستانی که ریشه در تاریخ کهنسال این مرز و بوم دارد و نیز آثار باستانی بسیار زیادی که در جای جای این کشور دیده می‌شود، در ردیف یکی از کشورهای مهم جهان به لحاظ جایگاه تاریخی، فرهنگی و سایر جاذبه‌های جهانگردی قرار گرفته است. کشور ما هرچند در سال‌های اخیر با توجه به اهداف کلان کمی و کیفی برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سیاست دولت و قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی مبنی بر توسعه صنعت گردشگری، گام‌های مثبت و توأم با خوش بینی برداشته است، اما با توجه به شأن و مقام جایگاه و ظرفیت‌های بالای کشورمان در ارتباط با صنعت گردشگری، تا رسیدن به وضعیت مطلوب و قابل قبول، راه درازی را باید بپیماید (مهدی آبادی،1384: 8). رسیدن ایران به جایگاه مناسب در گردشگری جهانی نیازمند توجه کلیه بخش‌های دولتی، سازمان‌های مرتبط با صنعت گردشگری و بخش خصوصی به این صنعت است.

شهر کرمانشاه با توجه به جاذبه‌های بی شمار طبیعی، تاریخی و فرهنگی و سرمایه گذاری‌های سال‌های اخیر در آن، می تواند مسیر توسعة اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی خود را همچنین به همراه کل استان طی کند. برخورداری از تنوع آب و هوایی، کوهستان­ها و قلل برفگیر، غارها، رودهای پر آب و سراب­های زیبا، همچنین آثار تاریخی متنوع، از جمله پتانسیل­هایی است که می­تواند زمینه جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری را در منطقه فراهم آورد. این توسعه در صورتی میسر خواهد بود که که برنامه ریزی دقیق و مدیریت بالا برای توسعه گردشگری در منطقه صورت گیرد.

1-3- هدف

سنجش و تحلیل تأثیرات اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی گردشگری از دیدگاه کارشناسان و مسئولان بخش گردشگری.

1-4- پیشینه تحقیق

در دهه‌های اخیر گردشگری و موضوعات مربوط به آن مورد توجه مسئولان ذیربط قرار گرفته و به تبع تحقیقاتی در همین رابطه در سطح جهانی، منطقه‌ای، ملی، استانی و همچنین به صورت موردی انجام پذیرفته است. در زیر به برخی از مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، اشاره می شود.

گارسیا فالکن و مدینا مانوز[2](1999): در مقاله ای به جنبه‌های فرهنگی- اجتماعی، محیطی، اقتصادی و بخصوص توسعه توریسم اشاره کرده‌اند و راهکارهایی جهت ساخت استراتژی‌هایی برای توسعه توریسم پایدار در جزیره گران کاناریا پیشنهاد داده‌اند و توسعه پایدار را به عنوان یک نیاز ضروری برای دستیابی به اهداف اقتصادی بدون از بین رفتن محیط طبیعی می‌دانند.

هال[3](2000): در پژوهشی به بازسازی و توسعه توریسم در آلبانیا پرداخته است و به این نتیجه می‌رسد که یکی از فوایدی که جذب توریسم می‌تواند برای منطقه به همراه آورد این است که می‌تواند درآمدها را افزایش و باعث اشتغال زایی شود. همچنین باعث حفظ بقای هنرهای منطقه و صنایع دستی آنها می‌شود و سبب جابجایی نقش‌های اقتصادی در میان خانواده‌های مختلف روستایی می‌شود. همچنین این منطقه نیاز دارد که نقش توریسم را به عنوان یک پروسه بهبود بخش در خود پررنگ تر کند و مطالعه روی آن منطقه می‌تواند مدل‌های فراوانی را برای کشورهای کوچک و در حال توسعه فراهم بیاورد، تا بتواند در تقویت جنبه‌های مختلف در کشورشان به موفقیت‌هایی دست پیدا کنند.

هدایی (1377): در پایان نامه خود تحت عنوان «بررسی جاذبه‌های جهانگردی شهرستان کرمانشاه» به بررسی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشکری پرداخته و نقش این پیامدها را در توسعه منطقه مورد بررسی قرار داده است و مهمترین موانع توسعه گردشگری در این شهرستان را ناشناخته ماندن زمینه‌ها و جاذبه‌های گردشگری آن دانسته و معتقد است با برنامه ریزی اصولی جهت توسعه گردشگری این منطقه می‌توان در آینده این منطقه را به یک قطب توریستی تبدیل کرد.

کاظمی(1382): در مقاله خود با عنوان «آثار اقتصادی و فرهنگی توسعه جهانگردی از دیدگاه ساکنان » به بررسی و تحلیل دیدگاه ساکنان  مقصدهای جهانگردی نسبت به آثار اقتصادی و فرهنگی این پدیده بر اساس پژوهش‌های انجام شده می‌پردازد و به این نتیجه رسیده است که شناسایی آثار واقعی جهانگردی در ادراک و نگرش ساکنان  و در توسعه این صنعت تأثیر بسزایی دارد.

اسلامی (1389): در مقاله خود با عنوان سنجش تأثیرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی توسعة گردشگری تأثیرات گردشگری در شهرستان مشکین شهر را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که توسعة گردشگری در این شهر آثار نامطلوبی را در محیط زیست به وجود آورده است. همچنین، توسعة گردشگری در توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این شهرستان تأثیر داشته است و در پژوهش خود راهکارهایی برای توسعة پایدار گردشگری ارائه داده تا ضمن افزایش منافع حاصل از آن، بتوان تأثیرات منفی آن را به حداقل کاهش داد.

1- 5- فرضیات

فرضیاتی که در این مقاله بررسی می‌گردد عبارتند از:

توسعة گردشگری در توسعة اقتصادی شهر کرمانشاه مؤثر است؛

توسعة گردشگری در توسعة اجتماعی- فرهنگی شهر کرمانشاه تأثیر مثبت دارد؛

1- 6- روش تحقیق

این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی و تحلیلی و از نوع پیمایشی است که به دو شکل مطالعات اسنادی-کتابخانه ای و استفاده از پرسشنامه انجام پذیرفت. بدین ترتیب که ابتدا جهت روشن شدن ادبیات موضوع تحقیق و تدوین مبانی نظری و سوابق پژوهش از مطالعات نظری بهره گرفته شد که با رجوع به کتابخانه‌ها و استفاده از کتب، پایان نامه‌ها ومقالات نگاشته شده، مرحله اول پژوهش به انجام رسید. در مرحله بعدی پژوهش، پرسشنامه‌ها در بین کارشناسان و مسئولان ادارة میراث فرهنگی و گردشگری شهر کرمانشاه و شهرداری شهر کرمانشاه، توزیع گردید. به دلیل حجم کم، تمام جامعة آماری(50 نفر) به عنوان نمونه انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات از ضریب همبستگی و رگرسیون خطی ساده استفاده شده و تجزیه و تحلیل‌های آماری با استفاده از نر م افزار SPSS انجام گردیده است.

آزمون روایی که در این پژوهش به کار گرفته شده، روایی صوری و محتوایی است. برای آزمون پایایی پرسشنامه نیز از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. همان طور که (جدول1) نشان می‌دهد، مقدار آلفا برای پرسشنامه کارشناسان 807/0 بدست آمده است که حاکی از مقادیری مناسب و مطلوب است.

جدول(1): تعیین پایایی پرسشنامه( به تفکیک متغیرها)

1- 7- محدوده و قلمرو پژوهش

شهر کرمانشاه در طول جغرافیایی 47 درجه و 4 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه و 16 دقیقه، با وسعت تقریبی 7983 کیلومتر مربع به عنوان شهر مرکز شهرستان کرمانشاه دارای اهمیت استراتژیک است. به صورتی که بعد مسافت از این شهر تا مرز خسروی، تا مرکز استان کردستان تا مرکز استان همدان و تا مرکز استان لرستان با اندکی تفاوت تقریباً به یک اندازه است (فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور،1379: 15). جمعیت این شهر بالغ بر 794863 نفر است (مرکز آمار ایران،1385). کرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران است و به دلیل قرار گیری در تقاطع دو محور شمال به جنوب و شرق به غرب و نیز همجواری با کشور عراق و واقع شدن برسر راه کربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است (شهام،1384: 140). این شهر بر دشتی وسیع بنا شده که دو طرف آن را کوههای سفید از طرف جنوب و پراو و طاق‌بستان از طرف شمال، فرا گرفته‌اند. ارتفاع شهر کرمانشاه از سطح دریا 1322 متر است (اختر،1383: 29) این منطقه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. متوسط میزان بارندگی سالیانه 477 میلیمتر و مقدار متوسط دمای سالانه 2/14 درجه سانتیگراد است ( اداره کل آب و هواشناسی استان کرمانشاه،1387). این شهر دارای جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی متنوع و فراوانی است که در فصل بهار طبیعت زیبای این شهر گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. از مهمترین جاذبه‌های طبیعی می‌توان به کوه‌ها و ارتفاعات بلند ( کوه سفید، کوه طاق‌بستان، کوه بیستون)، سراب‌ها( سراب طاق بستان، سراب نیلوفر، سراب قنبر و سراب خضر زنده) و رودخانه‌های این منطقه (رودخانه قره سو، رودخانه رازآور و گاماسیاب) اشاره کرد. از مهمترین جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی نیز می‌توان از تکیه معاون الملک، تکیه بیگلربیگی، مقبره فاضل تونی، مقبره مولانا، مساجد دولت شاه، حاج شهباز خان، شاهزاده و مسجد جامع کرمانشاه، خانه‌های تاریخی معین الکتاب، خواجه باروخ و آثار باستانی طاق‌بستان و بازار سنتی کرمانشاه نام برد.

شکل1- (موقعیت جغرافیایی استان، شهرستان و شهر کرمانشاه)

2- مبانی نظری

گردشگری در محیطی صورت می گیرد که متشکل از انسان و ویژگی‌های طبیعی است. محیط انسانی متشکل از عوامل و فرایندهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. محیط طبیعی نیز از گیاهان، جانوران و زیست گاه‌هایشان تشکیل می‌شود. با این حال شایان ذکر است که در واقع محیط انسانی و محیط طبیعی در هم آمیخته‌اند و فعالیت انسانی هم بر محیط طبیعی اثر می‌گذارد و از آن اثر می‌پذیرد (www.tourismscience.ir). در واقع گردشگری فعالیت چند منظوره است که در مکانی خارج از محیط عادی گردشگر انجام می‌گیرد و مسافرت گردشگر بیش از یک سال طول نمی‌کشد و هدف، تفریح، تجارت و یا فعالیت‌های دیگر است (1997,W.T.O).

گردشگری می‌تواند به عنوان شکلی با اهمیت از فعالیت‌های انسانی اثرات قابل توجهی داشته باشد. این اثرات در منطقه مقصد جایی که گردشگران با محیط محلی، اقتصاد، فرهنگ و جامعه تعامل دارند بسیار مشهود است. از این رو می‌توان به طور مرسوم اثرات گردشگری را با عناوین اثرات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی مورد بررسی قرار داد (www.tourismscience.ir). توجه به آثار و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ناشی از توسعه فعالیت‌های گردشگری در روند تهیه گزارشات ارزیابی از اهمیت خاصی برخوردار است (شاکری،1383: 47). هدف از توسعه گردشگری چه در سطح بین المللی و چه در سطح ملی، امکان توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی مقصد است. به همین دلیل اکثر کشورهای جهان به اهمیت گردشگری در اقتصاد جهانی از نظر نقش آن در درآمد و اشتغال توجه کرده‌اند (رضوانی،1387: 91). اثرات اقتصادی گردشگری متنوع است. مهمترین اثر توسعه گردشگری، ایجاد اشتغال و درآمد در منطقه است. نتایج تحقیقات مختلف در ارتباط با اثرات اقتصادی توسعه گردشگری موید این مطلب است که توسعه این صنعت به کاهش بیکاری وکسب درآمد منتهی می‌گردد(شاکری،1383: 47). برآوردها نشان می‌دهد گردشگری به عنوان بزرگترین صنعت جهان، ارزش افزوده ای در حدود 4/3 تریلیون دلار و یا 10 درصدGDP(تولید ناخالص داخلی)جهانی دارد و 6/10 درصد اشتغال جهان را شامل می‌شود (رضوانی،1387: 91). افزون بر این‌ها، صنعت گردشگری همچنین، دارای آثار اقتصادی گسترده ای دیگری نیز هست. ایجاد تنوع در فعالیت‌های اقتصادی و منابع موجود درآمد، افزایش تقاضا برای کالاهای داخلی، افزایش تسهیلات اقامتی مانند هتل‌ها و رستوران‌ها، ارتقای سطح زندگی مردم، بهبود زیرساخت‌ها و امکانات موجود، از مهمترین تأثیرات مثبت اقتصادی توسعة گردشگری به شمار می‌روند (زاهدی،1385: 43).

اگر چه اثرات مثبت اقتصادی صنعت گردشگری انکار ناپذیر است، ولی جذابیت این آثار نباید ما را از توجه به تبعات منفی گسترش بی رویه صنعت گردشگری باز دارد. از جمله تبعات منفی اقتصادی صنعت گردشگری در منطقه، می‌توان به اثر تورمی و افزایش قیمت کالاها و خدمات در منطقه، امکان جابه جایی نیروی کار و مواجه شدن صنایع با کمبود نیروی کار و افزایش نسبی مالیات‌ها در مقاصد گردشگری اشاره کرد (www.tourismscience.ir).

اثرات اجتماعی و فرهنگی گردشگری شیوه‌هایی هستند که در آن گردشگری تغییراتی را در نظام‌های ارزشی، رفتار افراد، روابط خانواده‌ها، سبک زندگی جمعی، مراسم سنتی و سازمان‌های اجتماعی ایجاد می‌کند (رضوانی،1387: 93) و از جمله مهمترین ملاحظات توسعه گردشگری در هر منطقه به شمار می‌روند، هر چند که اندازه گیری این آثار نسبت به آثار اقتصادی و زیست محیطی به مراتب دشوارتر است. این آثار می‌توانند در کشورهایی که هنوز از نظر اجتماعی و اقتصادی به شدت سنتی هستند، بسیار سرنوشت ساز و مهم به شمار رود (سازمان جهانی جهانگردی، 1379: 79). با توجه به اینکه اثرات اجتماعی- فرهنگی گردشگری بسیار گسترده است، در زیر با بررسی مطالعات مختلف به طور خلاصه به بعضی از این پیامدها اشاره می‌شود:

افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم، ایجاد وسعت نظر و بسط حوزه دید مردم، احیای سنت‌های محلی و ایجاد احترام متقابل بین مردمی با فرهنگ‌های متنوع.

از پیامدهای منفی اجتماعی- فرهنگی توسعه گردشگری: امکان افزایش جرم و جنایت، تخریب مبانی اعتقادی و ارزشی، امکان گسترش آلودگی‌های رفتاری متعارض با هنجارهای جامعه و تخریب و آسیب رسانی به میراث فرهنگی و تاریخی را می‌توان نام برد (زاهدی، 1387: 49).

3- بررسی و تحلیل داده‌ها

در تحلیل و بررسی توصیفی پرسشنامة کارشناسان، پتانسیل‌ها و توان‌های موجود در جهت توسعة گردشگری منطقه مورد مطالعه، اثرات اقتصادی توسعة گردشگری، تأثیرات فرهنگی- اجتماعی توسعة گردشگری در شهر کرمانشاه، مورد ارزیابی قرار گرفت.

3-1- توسعة گردشگری در شهر کرمانشاه

بررسی‌های انجام شده نشان می دهد که وضعیت جاذبه‌های گردشگری در شهر کرمانشاه نقش زیادی را در توسعة گردشگری منطقه مورد مطالعه دارد. 28 درصد کارشناسان و مسولان با تأثیر بسیار زیاد و 40 درصد با تأثیر زیاد جاذبه‌های گردشگری در جذب گردشگران موافق بودند. 62 درصد از کارشناسان نقش مناظر طبیعی در جذب گردشگر را خوب و بسیار خوب و 26 درصد متوسط ارزیابی کردند. این ارقام بیانگر اهمیت زیاد مناظر طبیعی شهر کرمانشاه در توسعه گردشگری است. طبق بررسی‌های صورت گرفته، 68 درصد کارشناسان وضعیت آثار تاریخی را در جذب گردشگر، خوب و بسیار خوب، 26 درصد متوسط و 6 درصد نامناسب ارزیابی کردند. با توجه به ارقام فوق، شهر کرمانشاه با داشتن آثار تاریخی و به یاد ماندنی، وضعیت مناسبی را در جذب گردشگر دارد(جدول2).

امکانات و خدمات گردشگری نقش زیادی در توسعه گردشگری دارد. بررسی‌ها نشان می دهد که وضعیت امکانات و خدمات رفاهی و اقامتی در شهر کرمانشاه ضعیف است. به طور کلی 44 درصد پاسخ دهندگان، وضعیت امکانات و تسهیلات گردشگری شهر را نامناسب و بسیار نامناسب، 44 درصد متوسط و 12 درصد خوب و بسیار خوب ارزیابی کردند. همچنین 40 درصد کارشناسان وضعیت امکانات دسترسی و حمل و نقل را نامناسب و بسیار نامناسب، 38 درصد متوسط و 22 درصد خوب و بسیار خوب ارزیابی کردند. این ارقام نشان می دهد که وضعیت دسترسی و حمل و نقل در این منطقه راضی کننده نیست و برای توسعه گردشگری، داشتن یک برنامه ریزی صحیح در این زمینه لازم است(جدول2).

جدول2- ارزیابیوضعیتتوسعةگردشگریدرشهرکرمانشاه ازنظرکارشناسان( درصد)

منبع: مطالعات میدانی

3-2- اثرات اقتصادی توسعه گردشگری

12 درصد از مسئولین و کارشناسان میزان تأثیر توسعة گردشگری در ایجاد درآمد و افزایش اشتغال در بخش گردشگری و بخش‌های مربوط به آن و همچنین افزایش مالیات و درآمد برای دولت را بسیار زیاد، 32 درصد زیاد، 42 درصد متوسط، 10 درصد کم و 4 درصد بسیارکم ارزیابی کردند: از این ارقام چنین استنباط می‌شود که توسعة گردشگری، در ایجاد اشتغال در بخش‌های مربوط به گردشگری و همچنین افزایش درآمد برای دولت مؤثر است. در کل، 38 درصد پاسخ دهندگان تأثیر گردشگری در ایجاد تنوع در فعالیت‌های اقتصادی را زیاد و بسیار زیاد و 22 درصد کم و بسیار کم ارزیابی کردند. بنابراین، گردشگری در تنوع فعالیت‌های اقتصادی این شهر نسبتاً موثر است. طبق بررسی‌های انجام شده 16 درصد کارشناسان، نقش گردشگری در ارتقای سطح زندگی ساکنان منطقه را بسیار زیاد، 34 درصد زیاد و 36 درصد متوسط ارزیابی کردند. این بررسی‌ها نشان می دهد که توسعه گردشگری، از طریق ایجاد درآمد و اشتغال برای مردم، در ارتقای سطح زندگی مردم شهر، موثر واقع شده است. گردشگری و بهبود زیر ساخت‌ها و امکانات رابطه‌ای متقابل با هم دیگر دارند و توسعه هر کدام به توسعه دیگری منجر می‌شود. 16 درصد از مسئولان تأثیر گردشگری در بهبود زیرساخت‌ها را به میزان بسیار زیاد، 38 درصد به میزان زیاد، 28 درصد به میزان متوسط و 18 درصد به میزان کم بیان کردند (جدول3).

جدول 3- ارزیابی تأثیرات اقتصادی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان(به درصد)

منبع: مطالعات میدانی

3-3- اثرات فرهنگی- اجتماعی توسعه گردشگری

54 درصد از کارشناسان تأثیر گردشگری در آشنایی مردم بومی با نحوة زندگی مردمان دیگر را زیاد و بسیار زیاد، 34 درصد متوسط و 12 درصد نیز کم ارزیابی کردند. ارقام فوق نشان می‌دهد، توسعة گردشگری در ایجاد امکان آشنایی مردم بومی با نحوة زندگی مردمان دیگر نقش دارد. این امکان از طریق ورود گردشگران که دارای فرهنگ‌های متفاوتی هستند، ایجاد می‌گردد. کارشناسان اظهار نموده‌اند که توسعة گردشگری تأثیر زیادی را در افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی ساکنان  این منطقه دارد. 44 درصد این تأثیر را زیاد و بسیار زیاد و20 درصد این تأثیر را کم و بسیار کم دانسته اند. توسعة گردشگری از طریق افزایش درآمد، ایجاد اشتغال و ... می تواند منجر به افزایش رفاه در زندگی مردم شود. مطالعة انجام شده نشان می دهد که در مجموع 42 درصد کارشناسان و مسؤلان به تأثیر زیاد و بسیار زیاد و 28 درصد نیز به تأثیر کم و بسیار کم گردشگری در ایجاد وسعت نظر و گسترش حوزه دید ساکنان  بومی اشاره کردند. گردشگران با فرهنگ‌های مختلف ممکن است مردم را تحت تأثیر فرهنگ و رفتار خود قرار دهند. کارشناسان تأثیرات توسعه گردشگری را در غنی شدن تجارب فرهنگی افراد جامعه این چنین ارزیابی کردند: 38 درصد زیاد و بسیار زیاد، 42 درصد متوسط، 20 درصد کم و بسیارکم. یکی دیگر از نتایج فرهنگی توسعة گردشگری انتقال ارزش‌های فرهنگی مثبت جامعة میزبان بر گردشگران است. ارقام نشان می‌دهد که 44 درصد پاسخ دهندگان، به میزان زیاد تا بسیار زیاد موافق تأثیر گردشگری در انتقال ارزش‌های فرهنگی مثبت مردم به سایر مردمان(گردشگران و مسافران) هستند و 14 درصد به تأثیر کم آن اشاره کردند. توسعة گردشگری نیز باعث می شود که میراث فرهنگی در منطقة گردشگر پذیر اهمیت یابد و سازمان‌ها و برنامه ریزان به فکر مرمت، بازسازی و حفظ میراث‌های تاریخی بیافتند. 48 درصد کارشناسان ادارات و سازمان‌های شهر کرمانشاه بیان کردند که توسعة گردشگری در حفظ میراث فرهنگی و تاریخی شهر به میزان متوسط تا بسیار زیادی مؤثر است و 44 درصد این تأثیر را متوسط دانسته اند. همچنین 48 درصد کارشناسان اعتقاد دارند که توسعة گردشگری، در احیای سنت‌های محلی شهر کرمانشاه، به میزان زیاد و بسیار زیادی مؤثر است و 24 درصد نیز این تأثیر را کم و بسیار کم دانستند. یکی دیگر از نتایجی که توسعة گردشگری می‌تواند به دنبال داشته باشد، افزایش فضاها و مکان‌های عمومی است. 24 درصد کارشناسان به میزان بسیار زیاد، 26 درصد به میزان زیاد، 32 درصد به میزان متوسط و 18 درصد به میزان کم موافق تأثیر گردشگری در افزایش فضاها و مکان‌های عمومی در سطح شهر هستند.

جدول 4- ارزیابی تأثیرات اجتماعی- فرهنگی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان (به درصد)

منبع: مطالعات میدانی

4- بررسی و آزمون فرضیه‌ها

ملاک اساسی بر با ارزش بودن یک فرضیه قابلیت آزمون آن است و آزمون فرضیه سنجش صحت و سقم ادعای ارائه شده از دیدگاه محقق است. روش‌های مختلفی برای تأیید و یا رد فرضیه پژوهش وجود دارد، که در این قسمت با استفاده از تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) به بررسی تحلیلی فرضیات تحقیق اقدام می­شود.

فرضیة اول: بین توسعه گردشگری و توسعه ی اقتصادی در شهر کرمانشاه رابطه معنی داری وجود دارد.

: بین توسعه گردشگری و توسعه اقتصادی ارتباط معنی داری وجود ندارد.

: بین توسعه گردشگری و توسعه اقتصادی ارتباط معنی داری وجود دارد.

در این پژوهش برای تحلیل دو متغیر توسعة گردشگری و توسعه اقتصادی، از تحلیل رگرسیون خطی ساده استفاده شده است. با توجه به آزمون رگرسیون فرضیه، ضریب تعیین (R Square) بین دو متغیر(توسعه اقتصادی و توسعه گردشگری) 17درصد است یعنی توسعه گردشگری تنها 17 درصد تغییرات ایجاد شده در متغیر وابسته را پیش بینی می کند.

جدول5- ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون

جدول تحلیل واریانس رگرسیون (6) نیز خطی بودن رابطة بین دو متغیر توسعة گردشگری و توسعه اقتصادی را تأیید می کند، زیرا سطح معنی داری (Sig) کمتر از 5 درصد است. با توجه به نتایج این آزمون، فرض رد می‌شود، زیرا مقدار معنی داری( Sig ) (002/0) کمتر از آلفای مورد نظر(05/0) است.

جدول6- تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)

نتایج تحلیل رگرسیون در جدول(7) با توجه به ضریب استاندارد آن، نشان می‌دهد که به ازای هر واحد تغییر در متغیر مستقل، 421/0 در متغیر وابسته تغییر ایجاد می‌شود.

جدول7- تحلیل رگرسیون (تأثیر توسعةگردشگری در توسعة اقتصادی)

فرضیة دوم: بین توسعه گردشگری و توسعه اجتماعی- فرهنگی در شهر کرمانشاه رابطه معناداری وجود دارد.

: بین توسعه گردشگری و توسعه اجتماعی- فرهنگی ارتباط معنی داری وجود ندارد.

: بین توسعه گردشگری و توسعه اجتماعی- فرهنگی ارتباط معنی داری وجود دارد.

در این پژوهش برای تحلیل دو متغیر توسعة گردشگری و توسعه اجتماعی فرهنگی، از تحلیل رگرسیون خطی ساده استفاده شده است. با توجه به آزمون رگرسیون فرضیه، ضریب تعیین(R Square) بین دو متغیر(توسعه اجتماعی-فرهنگی و توسعه گردشگری) 16 درصد است. به عبارت دیگر، توسعه گردشگری تنها 16 درصد تغییرات ایجاد شده در متغیر وابسته را پیش بینی می کند.

جدول 8- ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون

جدول تحلیل واریانس رگرسیون نیز خطی بودن رابطة بین دو متغیر توسعة گردشگری و توسعه اجتماعی- فرهنگی را تأیید می‌کند. همچنین با توجه به نتایج این آزمون، فرض نیز رد می‌شود، زیرا مقدار معنی داری( Sig ) (003/0) کمتر از آلفای مورد نظر(05/0) است.

جدول9- تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)

با توجه به نتایج جدول ذیل، ضریب استاندارد تحلیل رگرسیون 407/0 است که نشان می‌دهد به ازای هر واحد تغییری در متغیر مستقل، 407/0 در متغیر وابسته تغییر ایجاد می‌شود.

جدول10- تحلیل رگرسیون (تأثیر توسعةگردشگری در توسعة اجتماعی- فرهنگی)