برنامه‌ریزی توسعه پایدار گردشگری در منطقه خلیج فارس (مطالعه موردی: جزیره قشم)

در حال حاضر صنعت گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها پیدا کرده و نقش فعال و موثری در ارتقای ساختار اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی بخصوص در کشورهای روبه توسعه ایفا می­کند، به طوریکه حجم مبادلات بین المللی گویای آن است که بیش از 20 درصد مبادلات با جریان گردشگری آغاز میگردد و در برخی کشورها در آمدهای ناشی از آن یکی از منابع عمده در جهت تقویت اقتصاد ملی روزافزون آنهامی­شود (سنایی، 1386: 2).

تمامی این بررسی­ها به اهمیت جزایر به لحاظ منحصر به فرد بودن آنها و محصور بودن توسط آب‌ها جذاب برای توریست است. از آنجا که اکوتوریسم بیان علاقه مندی انسان مظاهر طبیعی و جاذبه‌های ذاتی آن است، که در سال‌های اخیر با صنعتی شدن جوامع، پیشرفت صنعت، حمل و نقل و نیازمندی به گذران اوقات و فراغت برای کاهش فشار روانی، با استقبال چشمگیری روبه رو شده است. بهره برداری از این احساس نیاز در مناطق مستعد و دارای جاذبه­های طبیعی سبب شکل گیری صنعت گردشگری بر پایه طبیعت یا اکوتوریسم شده که در بهبود وضعیت این مناطق سهم قابل توجهی داشته است. ایران سرزمینی با شرایط اقلیمی متنوع و آثار و چشم اندازهای طبیعی بکر، زیبا و منحصر به فرد است. بنابراین ایران از نظر منابع طبیعی جزو 10 کشور برتر دنیاست که می‌تواند از اثرات حاصل از گردشگری در کاهش مشکلات بیکاری و درآمد اقتصادی بهره­مند شود، اما با توجه به آمارهای موجود ایران از این فرصت بهره کافی را نبرده است. به طوری که تنها در میان کشورهای اسلامی رتبه دهم را داراست (ابوالحسنی نژاد،1382، 2).

جزیره قشم در کنار برخی نارسایی­ها از فرصت‌ها، امکانات و توانایی­های بالقوه بسیار قابل توجه­ای برخوردار است (بیات،1367، 79).

جزیره قشم با توجه به دارا بودن مناطق ممتاز طبیعت گردی مانند جنگل‌های حرا و گردشگری منحصر به فرد و کرانه‌های زیبای ساحلی و تاریخ کهن و میراث فرهنگی کم نظیر و همچنین فرهنگ خاص مردم بومی، قابلیت‌های بسیار زیادی برای جذب گردشگر است که در مجموع می تواند روی اقتصاد منطقه تاثیر قابل توجه‌ای داشته باشد. اما به علت بی توجهی و عدم مدیریت صحیح گردشگری در پایین ترین رده‌های جذب گردشگر با هدف طبیعت گردی و تبع آن بی رونقی اقتصادی در منطقه است.

عدم آگاهی عمومی مردم و نبودن تشکل‌های مردمی در زمینه‌های گردشگری و محیط زیست کم بود تسهیلات برای معرفی جاذبه‌های جزیره هر کدام میتوانند عاملی بر کم رونقی گردشگری در جزیره قشم باشد. با توجه به مطالب فوق به منظور بهبود عملکرده گردشگری در منطقه بویژه در جزیره قشم، لزوم بهره گیری از راهبردها و راهکارهای مناسب توسعه گردشگری بویژه طبیعت گردی با توجه به شرایط و ویژگی‌های طبیعی جزیره و جاذبه‌های آن به طور فزاینده‌ای احساس می شود.

2- طرح مساله

 ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که ذخایر نفتی آن به عنوان منبع اصلی کسب درآمد در آینده‌ای نه چندان دور به پایان می‌رسد برای ایجاد یک توسعة همه جانبه و پایدار و همچنین، جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت‌های خود است. در این راستا، صنعت گردشگری که بر اساس آمار و ارقام منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری در هزارة جدید به بزرگترین منبع درآمد جهانی تبدیل گردیده و اقتصاددانان این فعالیت را سومین پدیدة اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند مطرح می شود (مدهوشی، 1382، 25).

 گردشگری به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، عامل مؤثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و درنتیجه، بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ارزهای به دست آمده از فعالیت‌های گردشگری، در تنظیم تراز پرداخت‌های بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته که معمولاً وابسته به یک محصول هستند، مؤثر واقع شده است (زنگی آبادی و دیگران،1385، 9).

اما با وجود مزایای فراوانی که می‌توان برای گردشگری قائل شد، اگر برنامه ریزی صحیحی در این زمینه انجام نشود، توسعة گردشگری تأثیرات منفی زیست- محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به وجود خواهد آورد و در این صورت، نه به عنوان فعالیتی پر سود و منفعت، بلکه به عنوان فعالیت زیان آور و نامطلوب مطرح خواهد شد.

در این راستا، در حال حاضر، روش اساسی که در توسعةگردشگری به کار می‌رود، نایل شدن به توسعة پایدار است. سیاست توسعة پایدار گردشگری امروزه یک رویکرد عمومی است که از طریق دولت‌ها مورد توجه قرار گرفته است تا گردشگری، از لحاظ بوم‌شناسی در طولانی مدت، قابل قبول و از لحاظ مالی، خودکفا و از نظر دیدگاههای اجتماعی و اخلاقی، برای جوامع محلی مفید و نوید بخش باشد (Altinay and Husain,2005: 274).

با توجه به محرومیت جزیره قشم و درصد بالای بیکاری جوانان این ناحیه لازم است با استفاده از تمامی امکانات و قابلیت‌ها در جهت رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راه‌های مختلف اقدام شود. بدین منظور، گسترش گردشگری به عنوان فعالیتی فرابخشی که با حوزه‌های مختلفی نظیر، اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده که توسعة آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی- اجتماعی آن ناحیه گردیده است و می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه در این جزیره مورد توجه قرار گیرد. در این پژوهش، سعی بر آن است تا وضعیت توسعة گردشگری در جزیره قشم بررسی شده و راهکارهایی برای توسعة پایدار گردشگری در این استان ارایه گردد تا ضمن افزایش منفعت و سود اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست - محیطی، بتوان تأثیرات منفی حاصل از آن را به حداقل کاهش داد.

3- پیشینه تحقیق

پاکدامن (1346)، وی در اثر خود به تحولات گوناگون جزیره قشم پرداخته، اما تحولات این جزیره را به لحاظ تاریخی نادیده گرفته واز بسیاری از منابع مهم این دوره نیز چشم پوشی کرده است، اثر وی بیشتر حاوی مطالب مهمی راجع به جغرافیای طبیعی و انسانی و سیاسی است

کازرونی (1367)، در کتاب خود به تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس در زمان محمد شاه قاجار پرداخته است از آنجایی که کازرونی خود از بنادر وجزایر خلیج فارس را دیده، اطلاعات وی بسیار مفید می‌باشد؛ اما وی در مبحث جزیره قشم به صورت مختصر و گذرا به این جزیره پرداخته است .

نوربخش (1369)، وی در کتاب خود با عنوان جزیره قشم و خلیج فارس اطلاعات تاریخی، اقتصادی و فرهنگی مفید راجع به جزیره قشم ارائه می­دهد و کتاب او نسبت به سایر منابع دارای ارزش و اعتبار بیشتری است. با این وجود او برخی از منابع مهم را راجع به این جزیره را نادیده گرفته و بسیاری از مطالب کتابش بدون ارجاع است.

زند مقدم (1382)، در کتابش به معرفی روستاها، بندرها، دریانوردی، کشت کار، صید و صیادی و به طور کلی اوضاع اجتماعی پرداخته، اگر چه وی در این زمینه‌ها اطلاعات مفیدی به دست می‌دهد، اما کتاب وی عاری از اطلاعات و تحولات سیاسی و تاریخی راجع به این جزیره است.

4- روش تحقیق:

پژوهش حاضر به لحاظ هدف، از نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش، از نوع تحقیقات کیفی و از لحاظ جمع آوری اطلاعات یک مطالعه اسنادی- میدانی است. برای تعیین وزن شاخص­ها از نظرات کارشناسان مرتبط با گردشگری در شهرستان قشم (شامل 30 نفر از کارشناسان سازمان‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرداری‌، محیط زیست، آموزش و پرورش و ...) استفاده گردید. همچنین، برای تجزیه و تحلیل داده‌های از نرم افزار Excel و جهت تعیین استراتژی‌های مناسب براساس نظرات و دیدگاه‌های مسئولان و کارشناسان شهرستان از تکنیک SWOT استفاده شده است.

5- مبانی نظری:

5-1- برنامه ریزی: برنامه ریزی در جامع‌ترین تعریف عبارت است از سازمان دهی آینده برای دست یابی به هدف‌های معین. بنابراین در برنامه‌ریزی یک عنصر قوی پیش‌بینی وجود دارد؛ زیرا تلاش می­کند که آینده را اگرچه به صورتی جامع از پیش تعیین کند. این جامعیت که ناشی از وجود عوامل زیادی است به صورت خیلی دقیق قابل پیش بینی نیست (ضرغام، 1389، 77).برنامه ریزی به طور کلی زمانی که بشر برای شناسایی محیط اطراف و تسهیل در امر زندگی به رفع مشکلات و نیازهای خود به تکاپو پرداخت، در حقیقت دست به یک نوع برنامه ریزی زد ( شیعه، 1379: 85).

5-2-توسعه پایدار: تاکنون تعاریف زیادی از توسعه پایدار ارائه شده است که هرکدام به یک یا چند جنبه از توسعه پایدار و برخی نیز به کلیه جنبه‌های آن توجه نموده‌اند. واژه پایداری در زبان فارسی معادل sustainable انگلیسی به کار رفته، که از لفظ لاتین sus-tenere به معنای نگهبانی و پشتیبانی کردن اخذ شده است. در این زمینه پایداری می‌تواند به معنای حمایت و پشتیبانی از وضعیتی مطلوب- یا برعکس دوری جستن از وضعیتی نامطلوب باشد (اذانی، 1381، 14). توسعه پایدار فرایند توسعه‌ای است که از نظر اقتصادی پویا و پربازده، از نظر زیست محیطی، غیر مخرب، از نظر اجتماعی، عادلانه و قابل قبول و از نظر فن آوری متناسب و مطلوب باشد (خاتون آبادی، 1384: 3).رابرت آلن توسعه ی پایدار را توسعه ای تعریف کرده است که هدف آن ارضای مستمر نیازهای انسانی و بهسازی کیفیت زندگی انسانها در جامعه است (سلطانی عرب شاهی، 1383: 158).توسعه پایدار، فرایند حفاظت و نگهداری از سیاره زمین و بوم سازان موجود در آن که به توسعه انسانی مطلوب و عادلانه منجر می‌شود، است (یوسفی نژاد،1380: 7).

5-3- ویژگی‌های جغرافیایی خلیج فارس: خلیج فارس دریایی کم عمق و بسته‌ای است. دارای 1000 کیلومتر درازا و 200 تا 300 کیلومتر پهنا و مساحتی برابر با 226000 کیلومتر مربع است. عمق متوسط آن 35 کیلومتر است، که در تنگه هرمز به 100متر می‌رسد. اطراف این دریا را کرانه­های خشک دربر گرفته و به وسیله تنگه هرمز به عرض 60 کیلومتر از اقیانوس هند و دریای عمان جدا می­شود (ابراهیمی، 1384: 5-6). محور طولی خلیج فارس دو ناحیه مورفولوژی مشخص را از هم جدا می­کند که کاملاً با هم تفاوت دارند. یکی کناره ثابت ایران که نتیجه چین خوردگی‌های دوره سوم زمین شناسی است. کناره­های ایران مستقیم و صخره ای و همراه با دشت­ها و جلگه­های تنگ ساحلی است و تعدادی رودهای کوچک از ارتفاعات مجاور زاگرس در آن جاری است و فلات کوهستانی پشت آن 1500 متر بلندتر است و نسبت به صحرای پست و سنگ لاخی شبه جزیره عربستان تفاوت بارزی دارد. دیگری کناره‌های شبه جزیره عربستان که به جز شبه جزیره قطر به طور کلی منظم است. همین وضع در جریان‌های دریایی و طرز رسوب گذاری مواد در ساحل جنوبی خلیج فارس تاثیر بسزایی دارد (همان: 8-9).

5-4- ویژگی‌های جغرافیای طبیعی و انسانی جزیره قشم:

5-4-1- زبان اصلی مردم: زبان مردم قشم مانند تمام مردمان ساکن بنادر و سواحل جنوبی کشور و در دیگر جزایر، فارس است و برای همه مردم خصوصاً مسافرانی که به جزیره مسافرت می‌نمایند قابل درک فهم است این زبان در بین مردمان بومی جزیره به زبان جزیرتی معروف است؛ زبان جزیرتی زبان آمیخه و دارای واژگانی برگرفته از زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به ویژه گویش فارسی لار و گویش فارسی بندری در میناب و بندر عباس و برخی واژه‌های عربی آفریقایی، زنگباری، حبشی، هندی، انگلیسی، پرتغالی، است (بلوکباشی، 1380: 46).

جدول شماره (1):تعداد کل خانوار و جمعیت ساکن در قشم.

مأخذ: (سالنامه مرکز آمار ایران، 1385)

2-4-2- موقعیت جغرافیایی جزیره قشم

جزیره قشم: جزیره قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس و از پرجمعیت‌ترین جزایر ایران است، این جزیره در گذشته چون جزایر معروف هرموز و بحرین، اهمیت بسزایی کسب کرده و در حد خود از رونق و شکوفایی چشمگیری برخوردار شد جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در تنگه هرموز و گلوگاه خلیج فارس از موقعیت استراتژیک بسیار حساس برخوردار است که این امر تحولات سیاسی مهمی را برای این جزیره قشم رقم زده است.

نقشه شماره 1: موقعیت جغرافیایی جزیره قشم در کشور

ماخذ: فرمانداری شهرستان قشم، ترسیم: نگارندگان.

5-4-3- جغرافیایی طبیعی قشم: جزیره قشم بین 55 درجه 15 دقیقه و38 ثانیه تا 56 درجه 16 دقیقه 52 ثانیه طول شرقی و26 درجه 32 دقیقه 20 ثانیه تا 27 درجه عرض شمالی واقع شده است و بلندی آن از سطح دریا حدود 10 متراست (جعفری، 1363: 24).

این جزیره از شمال به بندر عباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندر لنگه، از شمال شرقی به جزیر هرمز، شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب غربی به جزیر تنب بزرگ وکوچک و ابوموسی محدود می­گردد (سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، 1382: 4).

طول جزیره حدود 115کیلومتر و پهنایش در پهنترین جا، از برآمدگی کرانه بندر لافت در بخش شمالی تا برآمدگی کرانه شیب دراز در بخش جنوبی جزیره، حدود 35 کیلومتر ودر باریک‌ترین جا دماغه باسعید و حدود 10کیلومتر و مساحت تمامی جزیره 1628کیلومتر است (بلوکباشی ،1380،11).

5-4-4-آب و هوای جزیره قشم: آب و هوای جزیره قشم همانند جزایردیگر فارس گرم مرطوب است و بارندگی در آن اتفاق می‌افتد. حداقل درجه حرارت 7 درجه و حداکثر تا 49 درجه سانتیگراد می­رسد. درجه حرارت هوا در مهر، آبان، آذر و دی تا حدودی قابل تحمل است و از 8 بهمن ماه به بعد هوا تدریجاً رو به گرمی می­رود، به طوری که در تیرماه و مرداد ماه زندگی در جزیره مشکل و طاقت فرسا می‌شود (نور بخش، 1369: 42).

بارندگی به ندرت در جزیره اتفاق می‌افتد و به همین دلیل باید اقیلم نواحی ساحلی جنوب را گرم و خشک به حساب آوریم. متوسط بارندگی درجزیره 01/299 میلیمتر محاسبه شده و پربارنترین ماه سال دی ماه 3/84 میلی متر بارندگی دارد. میانگین رطوبت نسبی جزیره حدود 57/67 درصد محاسبه شده است (دهقانژاد 1384،167،ج1).

بادهای جزیره قشم به زبان محلی دارای نام‌های مخصوص هستند که بدین شرح است.

1) بادگاه 2) نعشی (نشی) 3) باد قوسی 4) باد عیوقی 5) باد سهیلی6) باد ایرانی 7) باد عقربی 8) باد فارسی 9) باد شمال 10) باد مطلعی 11) باد بحری.

5-4-5- ناهمواری در جزیره قشم: ارتفاعات جزیره را تپه‌های میزی شکل روشن رنگی تشکیل می‌دهند که دامنه‌های آنها بسیار سراشیب است در غرب این تپه و در پشت شهر قشم یک دشت کم ارتفاع (13) کیلومتری در طول جزیره گسترده شده است در غرب این دشت تپه‌های میزی شکلی و جود دارند که به طرف رأس خارگور واقع در 46 کیلومتری جنوب غربی جزیره از ارتفاع آن‌ها کم می‌شود یک قله سفید رنگ مخروطی شکل نیز به ارتفاع 135 متر در شمال سوزا واقع است که به قله سفید مشهور است در پشت رشته تپه‌های ساحلی قله فینگر با ارتفاع 2795 متر و کوه بیسکو با ارتفاع 294متر در غرب کوه سفید واقع‌اند (پاکدامنی 1364: 24-23).

5-4-6-پوشش گیاهی و جانوری در جزیره قشم: موقعیت طبیعی اقلیمی و آب و هوایی و زمین‌های آهکی جزیره، خارک قشم را از داشتن پوشش گیاهی کافی محروم کرده است.

زمین‌های جزیره یا لخت و عریانند و یا پوشش گیاهی تنکی دارند پوشش گیاهی زمین‌های شمال و شمال شرقی و دشت توریان بیش از زمین‌های بخش‌های دیگر جزیره چشمگیر است. مهمترین پوشش گیاهی آن عبارت از درختان و درختچه‌های نواحی گرمسیری چون خرما و کنار است، کنار دارای میوهای شبیه به زالزالک است که از برگ آن سدر تهیه می‌شود و از چوب ان در ساخت لنج استفاده می‌نمایند (دهقانژاد، 1384: 167، ج1).

پوشش گیاهی جزیره قشم با توجه به وسعت آن ناچیز است، ولی در مقام مقایسه با سایر جزایر قابل توجه است. خصوصاً در قسمت­های شمالی جزیره و در روستاها، درختان مثمر و غیر مثمر و درختان حرا (درختان دریایی) وجود دارد. بیشتر گیاهان این این منطقه از نوع گیاهان بومی از قبیل انبه، زیتون، گبریا سالام یا سامر، گز، کرت، نخل، کهور درخچه‌های حرا، خرزهره، پنیرک، ترشک، خرگ و ... است (نوربخش، 1369: 72).

درختچه‌های حرا از ویژگی‌های اکوسیستم جزیره قشم است که در مناطق پراکنده­ای از تنگه هرموز به سمت شرق و اقیانوس هند در سواحل دریای عمان دیده می‌شود، نام علمی آن به نام دانشمند بزرگ ایرانی ابو علی سینا نام گذاری شده است، درختان حرا آب شور دریا را شیرین نموده و از آن تغذیه می‌نمایند. وسیع‌ترین قست جنگل‌های حرا در آب‌های بین لافت و بندر پل در شمال غربی جزیره قشم و در فاصله 140 کیلومتری غرب بندر عباس قراردارند، درختچه­های حرا که ارتفاع آن گاهی به 4 متر و قطر تنه آن تا 30 سانتیمتر می‌رسد، دارای برگ‌های بیضوی شکل و کشیده با قائده انتهایی نسبتا باریک است (پاکدامن، 1364: 91). ویژگی جالب دیگری که این درخت دارد و مانع از چیدن زیاده از حد و نگهداری آن شده، آن است که بنا به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، شاخ و برگ درختان حرا، چنان چه بیش از 48 ساعت از نگهداری آن بگذرد قابل استفاده به عنوان خوراک دام نیست، همین ویژگی منجر گردیده تا گیاه، زمان لازم برای باسازی داشته باشد (سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1382: 114).

5-4-7- جغرافیای اقتصادی جزیره قشم: جغرافیایی اقتصادی خلیج فارس در ارتباط با اوضاع ژئوپولیتیک آن به خصوص در عصر حاضر اهمیت بیشتری یافته است و بر خلاف نظریه‌های گذشته که خلیج فارس را جز سرزمین‌های حاشیه‌ای به شمار می‌آورند. امروزه در نظریه‌های جدید به سرزمین محور تبدیل شده است، چرا که این مکان جغرافیایی در محل تلاقی محورهای بزرگ ارتباطی زمینی که خاور دور را به افریقا و اورپا و هند متصل می‌کند قرار دارد (دهقانژاد، 1374: 174،ج1).

1) با تبدیل قشم به بندر آزاد تجاری در سال 1369تحولات اقتصادی و تجاری مهم در این منطقه رقم خورده است کامل‌ترین نظری که تاکنون پیرامون انتخاب محلی بندر آزاده داده شده است، احتمالاً بررسی هیأت اعزامی سازمان برنامه در آن ماه سال 1349 است، این هیأت علاوه بر جزیره قشم بندر عباس را نیز به عنوان بندر آزاد پیشنهاد کرده است. جزیره قشم و بندر عباس به خوبی می‌تواند به صورت بنادر آزاد به منظور تأمین هدف زیر در آید.

الف)دریافت کالا از خارج و توزیع آن بین بنادر و جزایر خلیج فارس و شیخ نشین‌ها.

ب)ورود مواد اولیه و نیمه ساخته شده و تبدیل آن به کالا‌های مصرفی یا تولیدی برای صدور یا مصرف در منطقه و یا مصرف داخلی کشور.

2) همچنین در محوطه مزبور می‌توان فروشگاهایی برای تأمین نیازمندی ملوانان کشتی‌ها و جهانگردان در نظر گرفت وازاین طریق به جلب توریست‌های خارجی نیز کمک کرد و منابع قابل توجهی ارز عاید کشور کرد (نوربخش 1369: 91).

5-4-8-سیمای اقتصادی جزیره قشم: در گذشته مبتنی بر کشاورزی، دامپروری، صید ماهی، میگو، صدف، مروارید، لنج سازی و نساجی بود. اما با کشف و استخراج نفت در خلیج فارس و از جمله جزیره قشم و واردات کالاهای صنعتی ژاپن به حوزه خلیج فارس، اقتصاد سنتی این منطقه را به اقتصاد نوین صنعتی تبدیل کرد (بلو کباشی،1380: 74).

جدول شماره1: اماکن خدماتی واقع در جزیره قشم

مأخذ: یافته‌های تحقیق

5-4-9- معادن جزیره قشم: مهمترین معادن جزیره قشم معدن نمک، معدن گوگرد، نفت و گاز است (اللهی، 1384: 41).

5-4-10- ترکیب قومی: جامعه جزیره نشین قشم از گروه، مردم بومی و غیربومی مهاجر شکل گرفته است. مردم بومی جزیره ترکیبی از عرب و ایرانی و سیاه آفریقایی هستند، سدید السطنه درباره آمیختگی مردم جزیره می‌نویسد از 300 تن مردم قشم 100خانوار ایرانی و بقیه عرب بودند (سدیدالسلطنه 1362،324). مردم غیربومی جزیره از جامعه‌ها و فرهنگ‌های گونا گون ایران و بیشتر از سواحل و بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس به قشم مهاجرت کرده‌اند، شمار اند کی از این گروه مهاجر غیر بومی نیز از سرزمین‌های عربی، آفریقایی و هندی آمد‌ه‌اند و با بومیان جزیره در هم آمیخته‌اند. تنوع قومی در جزیره قشم یک تقابل فرهنگی ـ زبانی نیز در میان گروههای قومی جزیره نشین پدید آورده است (بلوکباشی، 1380: 44).

5-4-11-دین:دین و مذهب در جزیره قشم اکثر مردم جزیره بر مذهب اهل سنت و فرقه شافعی هستند. پرویز وجاروند در این باره می‌نویسد بیشتر ساکنان جزیره را شافعی مذهب‌ها تشکیل می‌دهند و شعیه‌ها در اقلیت هستند، ولی رابطه بسیار خوب و برادرانه‌ای بین آنها وجود دارد تا جایی که از هم دختر می گیرند و ازدواج بین آنها رواج دارد (ورجاوند، 1351 :34). در شهر قشم شعیه مذهب‌ها بیشتر در محله "فینی"سکونت دارند. ماه‌های محرم وسفر به عنوان ماه عزاداری برای همه مردم جزیره چه سنی و شیعه مذهب‌ها مورد احترام است و در این مدت ازدواج صورت نمی گیرد (ورجاوند، 1351: 34).

5-4-12-آداب و رسوم:آداب رسوم مردم جزیره قشم لارک، هنگام، از دیر باز یکسان بوده و کم‌تر تحت تاثیر فرهنگ‌های غربی خارجی قرار گرفته است.

5-4-13-مراسم مولودی خوانی:مردم قشم در سال چهار بار مولودی می‌خوانند. مولودی در مساجد برگزار می‌شود و از مراسم مذهبی است آنان روز تولد پیامبر اکرم (ص) شب معراج پیامبر عید قربان و فطر به این مراسم اختصاص می‌دهند (زنده دل دستیاران، 1377: 14).

5-4-14-مراسم زنبیل گردان:یکی دیگر از مراسم در این جزیره که این رسم در جزایر خلیج فارس به خصوص در جزیره قشم بسیار مرسوم است، اگر بچه در سن 18 ماهگی یا دو سالگی به اصطلاح محلی پا نگرفت و راه نرود پدر و مادر بچه برای راه رفتن طفل یک روز بچه‌های همسایه را خبر می‌کنند و فرزند خودشان را در یک زنبیل که از پیش بافته شده قرار می‌دهند و او را به کودکان همسایه می سپارند تا زنیبل و بچه را حداقل تا در شش خانه ببرند (زنده دل و دستیاران، 1377: 113). 

جدول شماره2: مهمترین جاذبه‌های گردشگری در جزیره قشم

ماخذ: یافته­های تحقیق

6- یافته‌های پژوهش:

برای تحلیل گردشگری در جزیره قشم ابتدا نقاط قوت ضعف، فرصت‌ها و تهدید‌ها را شناسایی کرده‌ایم. سپس به هر کدام از نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها وزنی از صفر تا یک را داده‌ایم به گونه‌ای که مجموع وزن‌ها برابر با یک شده است. در ادامه آنها را رتبه‌ای از یک تا پنج داده ایم و نهایتاً برای محاسبه وزن نهایی هریک از وزن‌ها را در رتبه مربوط به آن ضرب کرده‌ایم که در جداول زیر نمایش داده شده است.

جدول شماره 3:پیامدهای منفی صنعت گردشگری در جزیره (تهدیدها)

ماخذ:یافته‌های تحقیق

جدول شماره 4: مزایا و آثار مثبت گردشگری در جزیره (فرصت‌ها)

جدول شماره5: نقط قوت گردشگری در جزیره قشم

ماخذ یافته‌های تحقیق

جدول شماره 6: نقاط ضعف گردشگری در جزیره قشم

ماخذ: یافته­های تحقیق

ماتریس تحلیلی SWOT

این الگو از پای بست یک ابزار برنامه­ریزی راهبردی است که تاکنون در زمینه­های مختلفی استفاده شده است. این ماتریس قوت­ها و فرصت­ها را حفظ کرده، نقاط ضعف و تهدید را حذف و تبدیل به نقاط قوت و فرصت می­نماید و تأثیر منفی و مخرب آنها را کاهش می‌دهد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که دربین عوامل داخلی مؤثر در گردشگری منطقه قشم 10 عامل به عنوان نقاط قوت و ده عامل به عنوان نقاط ضعف شناسایی و ارزیابی شده اند و در بین عوامل خارجی مؤثر در گردشگری منطقه 10 عامل به عنوان فرصت‌های خارجی و ده عامل به عنوان تهدید‌های خارجی فرا روی ناحیه قرار دارند.

نتایج جنبه‌های کیفی هریک از عوامل مؤثر داخلی و خارجی شناسایی شده بیان گر این مطلب است که برتری‌ها و مزیت‌ها در مواجهه با نقاط ضعف و تهدیدها کم است. بررسی نتایج جنبه‌های کمی هر یک از نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها نشان می‌دهد که جاذبه‌های طبیعی و اکوسیستم ویژه به عنوان مهمترین نقطه قوت محسوب می‌شود واحساس غرور و مباهات مردم به فرهنگ بومی به عنوان کم اهمیت‌ترین نقطه قوت به شمار می‌آید. مؤلفه نبود حداقل امکانات رفاهی- در سایت‌های گردشگری به عنوان مهمترین نقطه ضعف محسوب می شود و نا آشنایی به علوم روز(کامپیوتر) به عنوان کم اهمیت‌ترین و کم اثرترین نقطه ضعف به شمار می‌آید. افزون بر موارد مذکور ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در بالاترین اولویت قرار دارد، از بین تهدیدهای بیرونی نیز مؤلفه به هم ریختگی طرح‌های استفاده از زمین به عنوان با اهمیت‌ترین تهدید محسوب می‌شود و مولفه تخریب ساخت سنتی جزیره به عنوان کمترین تهدید محسوب می‌شود و همچنین در میان مولفه فرصت‌ها ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به عنوان مهمترین فرصت و همچنین مولفه رونق صنایع دستی به عنوان کم اثرترین نقطه فرصت به شمار می‌آید.

جدول شماره (7): استراتژی‌های گردشگری در جزیره قشم

ماخذ: یافته­های تحقیق