تحلیلی بر نگرش جامعه میزبان به اثرات اجتماعی- فرهنگی گردشگری شهرستان دالاهو

 1- مقدمه

صنعت گردشگری به عنوان صنعتی نوپا به ویژه در سالهای اخیر تأثیرات عمیقی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتر کشورهای جهان داشته است. امروزه بحث پایداری نیز به مقوله گردشگری راه پیدا کرده است و همه جا صحبت از گردشگری پایدار می شود، البته با توجه به تحولات دهه اخیر در زمینه افزایش تعداد گردشگران این بحث چندان هم بی ربط نیست. گردشگری امروزه در اشکال مختلف خود بیشتر مناطق به ویژه شهرها و روستاهای گردشگر پذیر را تحت تأثیر مستقیم خود قرار داده است. گردشگری و توریسم در زمینه توسعه پایدار از بعد فرهنگی و اجتماعی سبب تعامل فرهنگی با دنیای خارج، بین المللی شدن فرهنگ بومی، بهبود نظامهای آموزشی و بهداشتی و... خواهد شد. ارتقاء بخش خدمات و اشتغال زایی در بخش گردشگری علاوه بر ایجاد فرصتهای سرمایه گذاری در ابعاد مختلف بخشی از پایداری اجتماعی را به عنوان نوعی از گذران اوقات فراغت به همراه دارد. گردشگری با همه تأثیرات مفید خود در حیطه‌های اجتماعی- فرهنگی، دارای تأثیرات مخربی نیز بوده است. کشور ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای برتر در زمینه داشتن جاذبه‌های گردشگری از این تأثیرات بی نصیب نبوده است.

1-1- بیان مسئله

رشد شهرنشینی در جهان و ایران، افزایش شهرهای بزرگ و پرجمعیت و شهرک­های صنعتی باعث به دور افتادن انسان از طبیعت شده است، چنین پدیده ای به همراه کاهش سطح منابع طبیعی جهان، شهرها را به منزله زندانی برای عزلت گزینی فراروی انسان معاصر نهاده است، بنابراین دلایل، انسان روز به روز عطش بیشتری برای دیدار مناطق طبیعی جهان پیدا می کند(مخدوم، ۱۳۷۲: 6). یکی از این راهبردهایی که اخیرأ مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفته و نتایج مثبتی به همراه داشته، توسعه و گسترش گردشگری است امروزه توریسم بویژه توریسم داخلی جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها داشته و نقش فعال و مؤثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها بخصوص در کشورهای رو به توسعه بازی می کند. بطوریکه حجم مبادلات بین المللی گویای آن است که این صنعت در جهان بیش از۲۰ % کل مبادلات بین المللی باجریان توریسم داخلی آغاز می گردد و در بعضی از کشورها، درآمدهای ارزی ناشی از این صنعت یکی از منابع عمده در جهت تقویت اقتصاد ملی و توسعه روز افزون آنها محسوب می شود (راجی، ۱۳۷۹: 7 ). ایران گهواره یکی از غنی ترین تمدنها در تاریخ است که جاذبه‌های باستان شناختی، تاریخی و فرهنگی زیادی را برای توریستها عرضه داشته است. آثار به جا مانده از هخامنشیان، ساسانیان و فرهنگ اسلامی، موزه‌ها زیبا، هنرهای سنتی و مردم باور، مناظر و چشم اندازهای دیدنی، استراحتگاههای کوهستانی و ساحلی، شکار و صیادی از مهمترین این جاذبه‌ها می باشند (Chakrabirty, 2007: 305). ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری یکی از ده کشور اول جهان و از لحاظ آثار باستانی یکی از پنج سرزمین نخست جهان به جهت جاذبه‌های اکوتوریسم و تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری است و جزء سه کشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی می باشد (زنگی آبادی، 1385: 13) و این در حالی است که تنها 5/0 درصد سهم درآمد گردشگری جهان را به خود اختصاص داده و از نظر درآمد جذب گردشگر در قیاس با دیگر کشورهای جهان در رتبه نود قرار دارد (تاج علی، 1385: 4). وجود عوارض طبیعی متعدد نظیر چشمه‌ها، جنگلها، کوهها، غارها، دره‌های عمیق، راههای پرپیچ و خم، رودبارهای فراوان، مناظر و چشم اندازهای زیبا، تنوع گیاهی و جانوری، منطقه دالاهو در استان کرمانشاه را برای توریسم و مخصوصاً اکوتوریسم در تمام فصول سال به ویژه فصل بهار و تابستان مستعد نموده است. گذشته از این بقایای آثار تاریخی، وجود فرهنگ و آداب و رسوم ویژه، توسعه بزرگراه کربلا و مناطق تجاری ویژه در برخی از نقاط منطقه، وسعت این استعداد را بیشتر کرده و می رود تا در آینده ای نه چندان دور به عنوان قطب مهم گردشگری در غرب کشور مطرح شود. متأسفانه تاکنون به دلایل مختلف از این امکان استفاده نشده است. در این مقاله سعی می شود ضمن معرفی شهرستان، به نقش گردشگری در توسعه اجتماعی- فرهنگی منطقه به ارائه راهکارها و پیشنهاداتی برای بهبود این صنعت در محدوده مورد مطالعه پرداخته شود.

1-2- اهداف تحقیق

بدون شک، صنعت گردشگری در کشور ما علاوه بر اشتغال، تولید و درآمد، تقویت همکاری و مشارکت مردم و حفظ و احیاء منابع طبیعی و آثار باستانی را نیز به دنبال خواهد داشت با توجه به اینکه شهرستان دالاهو از یک سو از قابلیتهای گردشگری بالایی در زمینه‌های مختلف برخوردار است و از سوی دیگر سالانه پذیرای گردشگران بیشماری از نقاط مختلف کشور می باشد، هدف عمده این تحقیق بر این استوار است که گردشگری به عنوان یک عامل موثر در توسعه منطقه به اثرات مثبت و منفی گردشگری در بعد اجتماعی- فرهنگی می پردازد.

لذا در این تحقیق مهمترین اهداف علمی- نظری این پژوهش شناخت پیامدهای اجتماعی- فرهنگی ناشی از گردشگری و تأثیرگذاری آنها بر پایداری توسعه در ناحیه بعنوان بازخورد سیستم توسعة پایدار ناحیه‌ای و شناخت و بررسی میزان و نوع رابطة موجود بین گردشگری به عنوان یک فعالیت اقتصادی ـ اجتماعی و توسعة پایدار در شهرستان می باشد.

1-3- فرضیه

فرضیه یک تصور، گمان یا حدسی آگاهانه درباره نتایج احتمالی یک پژوهش است. فرضیه یک راه حل فرضی و یا نظریه ای است که باید ثابت شود و جوابی معقول برای پژوهش ارائه کند. در اصل فرضیه و مساله پژوهش با یکدیگر بسیار مرتبط هستند و اساس الگو بررسی‌های پژوهش را تشکیل می دهند (سیف نراقی، 1374: 38 ) بعبارت دیگر در تحقیقات علمی «فرض» عبارت است از بیانیه ظنی و حدسی یا یک پیشنهاد آزمایشی و احتمالی درباره چگونگی روابط بین یک یا چند متغیر. با عنایت به آنچه که در قسمت بیان مسئله این کار تحقیقی اشاره گردید، فرضیه زیر مطرح‌اند:

- بنظر می‌رسد گردشگری باعث ایجاد تغییرات اجتماعی- فرهنگی در سطح شهرستان می‌گردد.

1-4- مواد و روش‌ها

روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی، تحلیلی و علی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و بررسی‌های میدانی استفاده شده است. از منابع کتابخانه ای بیشتر برای مباحث بخش نظری تحقیق بهره گرفته شده است. در بخش مطالعه ناحیه مورد نظر از اسناد و مدارک، نقشه، آمار و گزارشها استفاده شده است. همچنین برای بررسی توانهای گردشگری منطقه و بررسی اثرات مختلف گردشگری (اجتماعی _– فرهنگی) مطالعات میدانی وتهیه، تنظیم و تکمیل پرسشنامه صورت گرفت. سپس با استخراج و تحلیل یافته‌ها به جواب فرضیه پرداخته شده است. سوالی که در جریان پژوهش مطرح می شود این است که محقق چه تعداد از افراد جامعه مورد مطالعه را می تواند به عنوان نمونه تعیین کند یا به عبارتی حجم تعداد افراد نمونه چند نفر باید باشد تا محقق بتواند با اطمینان خاطر نتایج حاصل و شاخصهای محاسبه شده را به جامعه مورد مطالعه تعمیم دهد. در این پژوهش حجم نمونه با توجه به رعایت حداقل نمونه در تحقیق توصیفی زمینه یاب پیمایشی (حافظ نیا، 1386: 138 ) تعداد 150 پرسشنامه از مردم منطقه و تعداد 60 پرسشنامه، 30 پرسشنامه از مسئولین مرتبط با زمینه پژوهش در سطح شهرستان و 30 پرسشنامه از مسئولین مرتبط با زمینه پژوهش در سطح استان پر شده است و پس از ورود اطلاعات به SPSS به تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده، پرداخته شده است.

1-4-1- آزمون کای‌دو ( Chi- Square )

جهت بررسی یافته‌های این تحقیق از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است. بدین ترتیب که اطلاعات جمع‌آوری شده در جدولهای توزیع فراوانی وارد می‌شود و با استفاده از آمار توصیفی، میانگین انحراف معیار برای کلیه موارد تعیین می‌شود سپس به منظور تعیین ارتباط بین متغیرها از آمار استنباطی کای ‌دو( chi-square ) استفاده شده است، که می توان در این تحقیق از آزمون کراسکال والیس هم استفاده کرد. بنابراین می‌توان روند تجزیه و تحلیل یافته‌های بدست آمده را با استفاده از نرم‌افزار SPSS تحت ویندوز و آزمون‌های مختلف بصورت زیر درنظر گرفت:

- استخراج اطلاعات خام با توجه به سئوالات پرسشنامه‌ها

- مقایسه و مقابله با داده‌های اطلاعاتی

- آزمون فرضیه‌های موردنظر

- تهیه جداول و نمودارها برای نمایش و تحلیل داده

آزمون کای‌دو «Chi- Square » از انواع آزمونهای ناپارامتری است و برای ارزیابی هم‌قوارگی متغیرهای اسمی بکار می رود این آزمون برای آزمودن دو جمله‌ای در مورد مقدارهای چند جمله‌ای بکار برده می‌شود.

o_i= فراوانیهای مشاهده شده

E_i= فراوانیهای مورد انتظار

- آزمون کای‌ دو بدون توزیع است. فراوانیهای مورد انتظار نباید در هیچ مقوله‌ای صفر باشد، مجموع مقوله‌هایی که مقدار مشاهدات مربوط به آنها کمتر از 5 است نباید. بیش از 20 درصد کل مقوله‌ها باشد.

- این آزمون تنها راه موجود برای آزمون هم‌قوارگی در مورد متغیرهای مقیاسی اسمی با بیش از دو مقوله است بنابراین کاربرد خیلی زیادتری نسبت به آزمونهای دیگر دارد.

2- مبانی نظری

2-1- گردشگر یا توریست

توریسم واژه ای فرانسوی است که از کلمه Tour گرفته شده است. Tour در زبان فرانسه به معانی پیمودن، سیر کردن و گردش نمودن به کار رفته است. واژه توریسم نخستین بار در سال 1811 میلادی در مجله ای انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین (مجله ورزش) ارائه شد.در آن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت ( محلاتی،1380: 2). در سال ۱۹۳۷ م نیز کمیته ویژه رم جهت بررسی پاره ای از مسائل صنعت توریسم تشکیل گردید و در مفهوم توریست تعریفی به این شرح ارائه شد افرادی که در یک دورة ۲۴ ساعته یا بیشتر به یک کشور خارجی سفر توریست خوانده می شوند. این کمیته مسافرت‌های زیر را به عنوان حرکت‌های توریستی به شمار آورد:

- افرادی که جهت گذراندن اوقات فراغت، تفریح، دلائل شخصی و یا مسائل بهداشتی به مسافرت می روند.

- افرادی که برای شرکت در کنفرانس‌ها مسافرت می کنند.

- افرادی که برای انجام کارهای بازرگانی به مسافرت می روند.

- افرادی که به یک گردش دریایی می روند (رضوانی، ۱378: 8).

2-2- توسعه پایدار

عبارت توسعه پایدار در اوایل دهه 1970 در زمان اعلامیه «کوکویک» درباره محیط و توسعه به کار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد با محیطی سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار شکل گرفت. به کار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال 1992 در محافل علمی فراگیر شد (ضرابی،1380: 13). شاید بهترین تعریفی که برای توسعه پایدار ارائه شده است، تعریفی باشد که در گزارش براتلند با عنوان «آینده مشترک» ما در سال 1987 ارائه شده است. این تعریف چنین است: توسعه ای که نیاز‌های زمان حال را برآورده می کند، بدون آنکه از توانایی نسل‌های آینده برای ارضای نیازهایشان مایه بگذارد (Horobin, 2008:59).به این ترتیب توسعه پایدار آن است که در بهبود زندگی نه فقط نسل حاضر، بلکه نسل‌های آینده را نیز در نظر دارد (کهن و گوئل، 1378: 133). باتلر در سال 1996 ارتباط بین توریسم انبوه و سایر انواع توریسم را با پایداری در نموداری نشان داده است:

شکل (1):ارتباطبینپایداریوانواعتوریسمازدیدباتلر (Buter.R.(2001): 10)

2-3- رابطه فرهنگ و گردشگری

جهت توسعه گردشگری به فرهنگ توجه خاصی مبذول می گردد. آثار باستانی و کهن هر کشور معرف فرهنگ خاص همان کشور و حاوی ارزش‌هایی در خور توجه مملکت و خصوصیات مردم آن مرزو بوم می باشد. این آثار دارای ارزش‌های معنوی بسیار زیاد برای آن قوم به طور اخص و جاذبه‌هایی برای دیگران به طور اعم است که در نتیجه موجب جلب و جذب گردشگران جهت بازدید و شناخت آن جاذبه‌ها و آثار می گردد. باید توجه داشت که رابطه فرهنگ و گردشگری فقط در رابطه مردم و اشیاء و یا انواع فرهنگ‌ها و آثار کهن و غیره محدود نمی شود، بلکه شامل نوعی رابطه میان کشور‌ها از نظر بسط و توسعه فرهنگی نیز می باشد این مساله یعنی آگاهی از روش‌ها، منش، کردارها و بطور خلاصه هنر نحوه زندگانی و روابط انسانی اقوام مختلف و مسافرت مردم جهت آگاهی از آنچه که در دنیای امروز می گذرد، نقش بسیار ارزنده ای را در بسط و توسعه فرهنگی ملل مختلف ایفا می نماید. تاثیر توریسم به عنوان نیروئی مثبت در زندگی ساکنین محل به واکنش، مشارکت و حمایت آنان بستگی دارد (Liu, 2006:49 ) توسعه توریسم باید ریشه در هستی آن (حقیقت هر محیطی همراه با هر خصوصیات فرهنگی، اقتصادی،و طبیعی ذاتی) داشته باشد.بدون این مفاد استراتژی‌های توریسم فرهنگی قابل دسترسی نمی باشد غالباً وقتی صحبت از منابع فرهنگی یک منطقه می شود فقط تنها بعد فیزیکی آن در محیط به چشم می آید. گرچه تعداد زیادی از کیفیت‌های مناطق هر کدام سود با اهمیتی دارند و دارای استعداد‌های بالقوه منحصر به فردی برای توسعه هستند، همچنین اینها بیشتر مستعد برای فعالیت توریسم اند(Jamison,2004:86 ). در شکل شماره (2) نمودار اشکال مختلف منابع فرهنگی منطقه مشاهده می شود.

شکل (2): شکل‌های مختلفی از منابع فرهنگی ناحیه روستا Jamison,2004: 87

2-4- موقعیت منطقه مورد مطالعه

شهرستان دالاهو در میانه ضلع غربی کشور بین مدار جغرافیایی 34 درجه و40 دقیقه تا 7 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 46 درجه و 31 دقیقه تا 45 درجه و 38 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 1500 متر است. گستردگی این شهرستان در طول و عرض تقریبا مساوی بوده و اختلاف عرض جغرافیایی از نظر تاثیر در میزان تابش خورشید در شمال و جنوب آن چندان محسوس نیست. مساحت این شهرستان 1892 کیلومتر مربع است که 9/12 درصد از کل مساحت استان را شامل می شود. مهمترین ارتفاعات منطقه و شهرستان، کوههای دالاهو است که آب و هوای معتدل و سرد کوهستانی را برای این منطقه به ارمغان آورده است. شهرستان دالاهو در مرکز استان کرمانشاه قرار گرفته است، از سمت شمال به شهرستان ثلاث باباجانی از سمت غرب به شهرستان سرپل ذهاب و از سمت جنوب به شهرستان گیلان غرب و از شرق به شهرستانهای اسلام آباد و کرمانشاه محدود گشته است. مرکز این شهرستان شهر کرند در پای کوه نسار در میان یکی از تنگه‌های این رشته کوه بنا گردیده و به وسیله دیواره کوهستان از دشت بیونیج جدا شده است. پست ترین نقطه آن 1000 متر ارتفاع دارد. این شهرستان به علت واقع شدن بر سر گردنه گرا (پاتاق) در گذشته اهمیت شایان داشته است.

شکل (3): نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان دالاهو(منبع: نگارندگان)

3- یافته‌های تحقیق

3-1- اثرات اجتماعی ـ فرهنگی گردشگری در شهرستان

گردشگری بزرگترین عامل انتقال شیوه‌های زندگی و رفتار اجتماعی ملتی به ملت دیگر است. جهانگردانی که به کشورها و سرزمین‌های گوناگون سفر می‌کنند تحت تأثیر شیوة لباس پوشیدن الگوهای غذایی، موسیقی، آداب و رسوم مردم محلی، معماری و... قرار می‌گیرند و حتی برخی از آنان پس از بازگشت به شهر و کشور خود، از این شیوه‌ها تقلید می‌کنند.تجربه نشان داده است که گردشگر با حضور خودش، مردم مناطق گردشگرپذیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این امر به ویژه برای افراد فرصتی است تا بتوانند با فرهنگ دیگران هم آشنا شوند.

مسافران طی مسافرت در مقصد با افراد و اقوام گوناگون آشنا می‌شوند و این آشنایی علاوه بر این که موجب تغییر نگرش در مورد آن قوم و ملت می‌گردد، شالوده و اساس دوستی و صفا بین مسافران و افراد محلی را پایه‌ریزی می‌کند و منجر به همبستگی‌های قومی می‌شود. جهانگرد بهترین سفیر حسن‌نیت مردم کشورش در کشور و یا سرزمین دیگر است جهانگردان با سفر به نقاط گوناگون یک سرزمین، با واقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند، چهرة واقعی کشور و ملت مورد بازدیدشان را می‌شناسند و با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی آن ملت که تاکنون مجهول بوده است، آشنا می‌شوند.مقصود از اثرات اجتماعی گردشگری، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان گردشگر رخ می‌دهد و این تغییرات بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنین آن دیار و گردشگران صورت می‌گیرد و مقصود از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر، آداب و رسوم و معماری مردم ساکن در جامعه میزبان رخ می‌دهد، این تغییرات بلندمدت‌تر است و در نتیجه رشد و توسعه صنعت گردشگری رخ خواهد داد. بهر حال توسعه و گردشگری در یک منطقه، موجب تغییرات اجتماعی و فرهنگی آن منطقه گردیده و می‌بایستی جهت جلوگیری از آثار منفی و نیز تقویت آثار مثبت آن در جامعه میزبان مورد بررسی و ملاحظه قرار گیرد. تجربیات گوناگون نشان داده که گردشگر فرهنگ و جامعه میزبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گردشگر از میراث فرهنگی منطقه حفاظت می‌کند و همچنین زمینه حفظ و ارتقاء الگوهای فرهنگی در زمینه موسیقی، رقص، تئاتر، لباس، هنر و صنایع دستی، آداب و رسوم، سبک زندگی و سبک معماری که از جمله جاذبه‌های مهم گردشگری است بوسیله گسترش گردشگری زمینه حفظ و ارتقاء آنها را فراهم می‌سازد (رنجبریان، زاهدی، 1379: 79). پیامد و نتیجه مشترک جالب توجه توسعه گردشگر در نواحی بدست آمده از بسیاری از مطالعات همانا «نقش گردشگر در تقویت تجدید حیات علاقه‌ها و دلبستگی‌ها و یا تقویت پایبندی ساکنین نواحی به آداب و رسوم سنتی و محلی می‌باشد» از این رو صنعت گردشگری علاوه بر زنده نگهداشتن یا تجدید حیات آداب و رسوم محلی مردم نواحی مورد بازدید باعث نشر و گسترش آن نیز می‌شود و همچنین سبب ایجاد علاقه و انگیزه ساکنین این نواحی به سنت‌هایی که از گذشته به آنها به ارث رسیده است، می‌شود. پیامد و اثر جالب توجه دیگر توسعه گردشگر ، می‌توان به تأثیر گردشگر بر کاهش و یا جلوگیری از مهاجرت جوانان روستایی به عنوان پیامد دیگری از گردشگری در این نواحی اشاره نمود که مستقیماً به افزایش فرصت‌های شغلی که با توسعه گردشگری ایجاد شده وابسته است. در هر صورت چنانچه سیاست‌های توسعه گردشگری به نحوی کارشناسانه و منطقی برنامه‌ریزی و ساماندهی شوند، می‌توانند راهی برای آشنا شدن مردم کشور با نحوه زندگی سایر ملل، اقوام، عقاید، آداب، عادات، سنن، و خلاصه فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های دیگر باشند. در این فرآیند، با ایجاد امکان مبادلات فرهنگی و تعامل‌های اجتماعی، زمینه‌هایی بوجود می‌آید که به وسعت نظر و بسط حوزه دید مردم جامعه منجر می‌شود و تجارب فرهنگی مردم کشور را غنی می‌کند. از جمله پیامدهای دیگر گردشگری در نواحی می‌توان به تأثیر آن بر زندگی در رفتار زنان و جوانان نواحی روستایی اشاره نمود. شارپلی، معتقد است که توسعه گردشگری باعث افزایش نقش زنان در جوامعی که سنتی و دور افتاده‌اند می‌شود. در حالی که با بررسی مطالعات مختلف می‌توان دریافت که پیامد توسعه گردشگری برای زنان در سکونت‌گاه‌های روستایی بسیار مهم و پیجیده است. چرا که اثرات و پیامدهایی را می‌توان به دنبال داشته باشد از جمله تغییر در الگوهای سنتی تربیت کودکان، افزایش فرصت‌های شغلی و پایگاه اجتماعی زنان، ایجاد استقلال و خودکفائی ایجاد فرصت‌هایی برای کسب موقعیت‌ها و جایگاه مدیریتی و رهبری و افزایش فرصت‌ها برای زنان در فعالیت‌ها و موقعیت‌های جانبی. همچنین پیامد آن بر روی جوانان سکونت‌گاههای روستایی نیز مهم است (Buttler. 2001: 7). زیرا از یک طرف جوانان با بدست آوردن درآمد و فرصت‌های شغلی از فعالیت‌های وابسته به گردشگر، انگیزه ماندگاری بیشتری جهت سکونت در روستا پیدا می‌کنند و از طرف دیگر با شیوه زندگی جدید و کالاهای تجملاتی و لوکس که گردشگران به آن ناحیه می‌آورند، آشنا می‌شوند، که منجر به تقلید از آنها و روی آوردن به سبک زندگی آنها می‌شوند که این خود می‌تواند به عنوان عامل منفی در توسعه گردشگر مطرح می‌گردد.

برخی از محققان به ارتباط بین توسعه گردشگری و افزایش جرم و جنایت اندیشیده‌اند و در این زمینه تحقیقاتی انجام داده‌اند نتیجه برخی از این تحقیقات حاکی از آن است که در فصول گردشگری در بعضی از مناطق، میزان جرم و جنایت افزایش می‌یابد. تهاجم فرهنگی و تخریب مبانی اعتقادی، گسترش آلودگی‌های رفتاری مغایر با هنجارهای متداول در جامعه، امکان بروز رفتارهای غضب‌آلود اهالی نسبت به گردشگران به علت مشاهده تفاوت‌های طبقاتی، امکان تغییر جهت یافتن و از بین رفتن اصالت کارهای هنری و صنایع دستی به دلیل توجه به سلیقه و سفارشات خاص گردشگر از جمله پیامدهای منفی گردشگری باشند. در ناحیة گردشگری دالاهو این رفت و آمدها توانسته تاکنون تعامل فرهنگی قابل توجهی داشته باشد و تبعات مثبت و منفی این رفت و آمدها قابل تعمق و بررسی است.

3-2- تعامل مثبت اجتماعی_– فرهنگی جامعه محلی و گردشگران

در شهر و روستاهای شهرستان دالاهو میزان شعور و آگاهی‌های اجتماعی از سال‌ها قبل نیز آن حدی بالا بوده که گردشگران را بخوبی پذیرا شوند و از برخورد با آنها برخی مسائل و آداب و معاشرت شهروندی را دریافت کنند، تضادهای فرهنگی با تازه واردین نداشتند و در شهر و روستاها به خوبی و به دور از هر گونه تنش یکدیگر را پذیرا شده‌اند. اظهار رضایت گردشگران در این خصوص و اینکه مردم منطقه در برخوردهایشان با گردشگران، افرادی مؤدب میهمان‌نواز و خوش‌مشرب هستند، اصول و قوائد میهمان‌نوازی را رعایت می‌کنند میزان دردسرهای خاصی برای گردشگران رخ نداده و در ایام تعطیل و استراحت با آرامش خیال به تفریح و گذران اوقات فراغت پرداخته‌اند. در این خصوص خانوارهای محلی و مسئولین و افراد صاحبنظر سطح تعامل مثبت اجتماعی و فرهنگی جامعه محلی و گردشگران را با میانگین رتبه‌ها به ترتیب با میانگین (71/3=) خانوار محلی و با میانگین (50/3=) برای جامعة مسئولین و افراد صاحبنظر مورد تأئید قرار داده‌اند. افزایش آگاهی‌ها و دانش عمومی مردم نیز بعنوان یک پیامد مثبت اجتماعی ـ فرهنگی گردشگری مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت و در این رابطه نیز پاسخ دو جامعه آماری تأئید کننده این مورد می‌باشد.

در پاسخ به سوال پرسشنامه در جامعه آماری به این ترتیب اظهار نظر کردند. جامعه آماری خانوار محلی با میانگین (47/3 =) و جامعه آماری مسئولین و افراد صاحبنظر با میانگین (43/3 =) تاثیر گذاری گردشگری در افزایش سطح آگاهیها و شعور عمومی مردم در منطقه را تأئید نموده اند. البته بدون تردید یک عامل تأثیرگذار بر جامعه میزبان این است که او این واقعیت را پذیرفته که گردشگری برای او و جامعه محلی‌اش اهمیت تأثیرگذاری پیدا کرده است و بایستی کاری کند که گردشگر به آنجا بیاید و پول خرج کند. او همچنین به خوبی دریافته است که هر چه بهتر بایستی با گردشگر برخورد نماید و رضایت خاطر او را تأمین نماید، در هر صورت آنچه که اتفاق افتاده، در این مقوله حائز اهمیت و امیدوار کننده است و این به عنوان یک اصل در گردشگری قابل طرح و بررسی است که جامعة میزبان نگاه مثبت و منطقی به گردشگران داشته باشد و سعی کند جوانب امر را در میهمان‌نوازی رعایت کند.

3-3- افزایش آگاهی‌های عمومی در ناحیه

همانطوری که در مقدمه اشاره گردید از جمله پیامدهای مثبت اجتماعی گردشگری در جوامع میزبان گردشگران افزایش میزان اطلاعات عمومی و دانش و آگاهی‌های اجتماعی است که در تعاملات فرهنگی و برخوردهای چهره به چهره اتفاق می‌افتد. محدودة مطالعاتی ما برای این امر زمینة شکل‌گیری و پذیرش نیز تا حدود مهیا بوده است و مردم منطقه در برخوردهایشان با جامعة گردشگران تضادها و تفاوت‌های جدی در زمینة زبان، فرهنگ و آداب و رسوم و دیگر عوامل تأثیرگذار نداشتند بنابر این راحت‌تر توانستند آنها را پذیرا شوند و از تجربه‌های مادی و معنوی آنها نیز در حد امکان و نیاز برخوردار شوند.

اکثریت مردم محلات شهر و روستاهای مورد مطالعه در دالاهو به خوبی پذیرفته‌اند که گردشگری علاوه بر اینکه به عنوان منبع درآمد و اشتغال‌زایی است می‌تواند راهی باشد برای آشنا شدن با نحوة زندگی سایر مردم، اقوام، عقاید و آداب و سنن و فرصتی است برای افزایش درک و آگاهی‌های لازم زندگی. هر چند از پیامدهای منفی و سوء اثرات اجتماعی و فرهنگی در این منطقه نیز نباید غافل باشیم و ما نیز بر این باوریم که این در ذات گردشگری است که به هر حال برخی هنجارهای اجتماعی را هم نادیده بگیرد اما در عین حال حاصل و پیامد کار تا اینجا امیدوار کننده بوده است.

3-4- افزایش سطح استانداردهای زندگی مردم محلی

از جمله پیامدها و اثرات اجتماعی ـ فرهنگی گردشگری که می‌تواند از آشنایی مردم محلی با مسافران حاصل شود تغییر در نگرش‌هاست و این تغییر دیدگاه را چنانچه مثبت بپنداریم به همراه گشایش و فرصت‌های اقتصادی که پیش آمده است می‌تواند در استانداردهای زندگی مردم تأثیرگذار باشد و سطح رفاه اجتماعی را بالا ببرد در جامعة میزبان گردشگری شهرستان شاهد بروز چنین تحولی در بسیاری از خانوارهای محلی بوده‌ایم و خوشبختانه میزان شعور و آگاهی‌های اجتماعی و تحمل و ظرفیت افراد نیز آن حدی بوده که از فرصت‌های شکل گرفته، به نحوی عقلایی و مثبت استفاده کنند و درآمدهای حاصله را جهت تأمین رفاه خود و اعضای خانواده بکار گیرند.

به عنوان نمونه‌های موردی می‌توان به فرم مساکن خانوارهای محلی و استفاده از لوازم خانگی داخل سکونتگاهها و یا خرید اتومبیل‌های شخصی و مصرف مواد غذایی با کیفیت بالا و توجه به تحصیلات فرزندان خود و... اشاره نمود. در تأئید این مورد همانگونه که در جداول شماره (1) و (2) آمده است پاسخهای داده شده توسط دو جامعه آماری خانوار محلی و مسئولین و افراد صاحبنظر تأئید کنندة این مورد مهم و تاثیر‌گذار می باشند بدین ترتیب که جامعة آماری خانوار محلی با میانگین (67/3 =) وجامعة آماری مسئولین و افراد صاحبنظر هم با میانگین (70/3=) متغیر مهم تغیر در سطح استاندارد زندگی و بکارگیری رفاه بیشتر را در خانوارهای محلی بعنوان یک پیامد مثبت گردشگری مورد تأئید قرار داده‌اند.

3-5- تغییر در آداب و سنن محلی

از جمله اثرات اجتماعی گردشگری، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعة میزبان گردشگر رخ می‌دهد و این تغییرات بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنین آن دیار و گردشگران صورت می‌گیرد و مقصود تغییراتی است که در آداب و رسوم، فرهنگ، هنر و معماری مردم ساکن در جامعة میزبان رخ می‌دهد. تجربیات گوناگون نشان داده که گردشگری که فرهنگ جامعة میزبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد می‌تواند از میراث فرهنگی منطقه نیز حفاظت کند و همچنین زمینة حفظ و ارتقاء الگوهای فرهنگی از جمله صنایع دستی، آداب و رسوم و سبک زندگی و معماری را فراهم سازد. در محدودة مطالعاتی این کار تحقیقاتی باید اذعان نمود که دخل و تصرف زیادی در مسائل فرهنگی صورت گرفته است و برخی آداب و رسوم و فرهنگ محلی نه فقط به دلیل حضور گردشگران در سال‌های اخیر بلکه از سال‌ها قبل تحت تأثیر مسائل جدید و زندگی شهرنشینی قرار گرفته بود و این وضعیت را بویژه در طرز تفکر و شیوه‌های زندگی و مصرف نسل جوان منطقه بیشتر می‌توان مشاهده کرد. در عین حال نمی‌توان برخی پیامدهای منفی حضور گردشگران در ناحیه به لحاظ مسائل فرهنگی ـ اجتماعی را نادیده گرفت چرا که بدون تردید در بین جامعة میهمان (گردشگران) نیز هستند افرادی که به صور مختلف هنجارها را می‌شکنند و دست به کارهای خلاف می‌زنند و برخی بدآموزی‌ها را برای مردم بومی (بویژه نسل جوان) به همراه می‌آورند و به آنها انتقال می‌دهند. تجربه ثابت کرده و آمارها بیانگر این واقعیت‌اند که در این امر تعامل و روابط دو جانبه اصولاً میزان پذیرش مسائل از جانب افراد بومی بیشتر است و به عبارتی تسلیم شدن او در برابر افراد تازه وارد و الگوبرداری از آنها بیشتر و چشمگیرتر است بنابراین ممکن است برخی رفتارهای نابهنجاری که از برخی گردشگرانی که رفتارهای هنجارشکنانه ای از آنان سر می زند در رفتارهای جامعه میزبان مؤثر افتد.

3-6- الگوبرداری جوانان از گردشگران

از جمله پیامدهای گردشگری در منطقه می‌توان به تأثیر آن در زندگی جوانان روستایی اشاره نمود. جوانان از یک طرف با بدست آوردن فرصت‌های شغلی و منبع درآمد انگیزة ماندگاری بیشتری در زادگاه خود پیدا می‌کنند و این امر در روستاهای مورد مطالعه این تحقیق عینیت پیدا کرده است تا جائی که امروزه دیگر منطقه همانند سال‌ها پیش مهاجرفرست نمی‌باشد. اما از سویی همین جوانان با شیوه‌های زندگی جدید و کالاهای لوکس و جاذبی که گردشگران به همراه خود وارد ناحیه می‌کنند. آشنا می‌شوند و ممکن است به تقلید از آنها رو آورند و در مواردی بدلیل پائین بودن میزان آگاهی‌ها و اطلاعات عمومی و نداشتن تجربه‌های لازم درگیر برخی مسائل شوند که برای خودشان و جامعة روستایی که در آن زندگی می‌کنند تبعات منفی را هم به همراه داشته باشد.

3-7- افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی

تحقیقات انجام گرفته در مناطق گردشگرپذیر مبین این واقعیت‌اند که درگیر و دار پدیدة گردشگری با همة‌ محاسنی که می‌تواند داشته باشد طبعاً برخی پیامدهای منفی و نگران کننده نیز وجود دارد که از جملة آنها می‌توان به افزایش برخی ناهنجاری‌ها و بزهکاریها در جامعة میزبان اشاره نمود. این امر بویژه در ایام تعطیلات و همزمان با ازدحام و شلوغی که در منطقه حکمفرما می‌شود ممکن است شتاب بیشتری پیدا کند. در منطقه مورد مطالعه بدلیل اینکه بخش اعظم رفت و آمدها غیرقابل کنترل است و به عبارتی سازمان متولی مسئول نظارت لازم بر امور را ندارد و از سویی در اقامت‌های شبانة گردشگران نیز کنترل لازم صورت نمی‌گیرد بویژه در آن بخش از تأسیسات اقامتی که در اختیار بخش خصوصی است و تاکنون نتوانسته‌اند آنها را ساماندهی کنند و مشخصات تعداد مسافران ورودی را در جایی ثبت کنند و از آنان آماربرداری دقیق به عمل آورند، احتمال بروز برخی ناهنجارها نیز وجود دارد. خانوارهای محلی و مسئولین در خصوص افزایش ناهنجاری اجتماعی بخاطر گردشگران در سطح 99 درصد اطمینان توافق داشته‌اند (آزمون Chi-square) و هر دو گروه به ترتیب با میانگین رتبه‌ها به ترتیب 34/3 و 77/3 آنرا تأئید کرده‌اند. (جداول شماره 1 و 2)

جدول شماره (1): اثرات اجتماعی، فرهنگی گردشگری در شهرستان بر اساس نظر جامعه آماری خانوار محلی

جدول شماره (2): اثرات اجتماعی، فرهنگی گردشگری در شهرستان بر اساس نظر جامعه آماری مسئولان و افراد صاحبنظر

منبع: مطالعات میدانی، 1389

شکل شماره (4): نمودار تحلیلی مراحل آزمون غیر پارامتری آزمون کای دو(منبع: نگارندگان)